SunnudagsMogginn - 19.06.2011, Qupperneq 4

4 19. júní 2011
Heimasíður sem hvetja til átraskana, eða pro-ana-
heimasíður, eru hættulegur vettvangur fyrir fólk
með átraskanir eða sem er óánægt með líkams-
þyngdina. Á síðunum fer fram gegndarlaus áróður
fyrir átröskunum og er því haldið fram að lyst-
arstol (e. anorexia) sé lífsstíll, ekki geð-
sjúkdómur. Aðstandendur síðnanna fara fram á
viðurkenningu samfélagsins á þessum skoðunum
sínum, og þar er sjúkdómurinn stundum persónu-
gerður og talað um stelpu að nafni Ana í því
skyni að gera hugmyndina viðkunnanlegri.
Á fyrrnefndum heimasíðum kennir ýmissa
grasa. Þar er meðal annars að finna „gagnleg“
ráð fyrir einstaklinga með átraskanir: Pistla um
það hvernig á að leyna átröskunum, lista yfir mat
sem ber að forðast og endalaus (óholl) ráð til að
grennast. Á fjölmörgum slíkum síðum má einnig
finna svokallaða megrunar-hvatningu (e. thin-
spiration /thinspo). Í því felst að birtar eru mynd-
ir og myndbönd af grönnu fólki, sem oft eru
þekktir einstaklingar í samfélaginu. Jafnframt eru
birtar myndir af of þungu fólki og offitusjúklingum
í varnaðarskyni. Með þessu vilja aðstandendur og
fylgjendur pro-ana-heimasíðna hvetja hver annan
til þyngdartaps.
Þessar heimasíður hafa sumar hverjar allt að
trúarlegan undirtón. Á mörgum þeirra má finna til-
vísanir í trúarrit og -hefðir, eins og föstur og
hreinsanir. Talað er um „megrunarboðorðin“ og
grannir einstaklingar eru birtir í formi engla og
dýrlinga. Þá er oft vísað í ljóð og vinsæla texta til
að styðja boðskap síðnanna.
Hafa ber í huga að átraskanir eru geð-
sjúkdómar, og að þessum heimasíðum er því hald-
ið úti af alvarlega veikum einstaklingum í mikilli
afneitun.
Heimasíður sem hvetja til átraskana
Á
tröskun er geðröskun og einkennist hún af
alvarlegum truflunum á matarvenjum. Át-
röskun er samheiti yfir nokkra mismunandi
geðsjúkdóma. Algengustu flokkarnir eru ofát
(e. gluttony), lystarstol (e. anorexia), lotugræðgi (e. bu-
limia), íþrótta-anorexia og vöðvaröskun. Þá er óskil-
greind átröskun (e. eating disorder not otherwise speci-
fied) einnig mjög algeng, en það er sambland af
nokkrum flokkum átröskunar. Ýmsar ástæður liggja að
baki því að fólk fær átröskun. Algengasta orsök átrösk-
unar er áfall eða misnotkun. Oft byrjar átröskun þó á
saklausri megrun sem þróast síðar út í öfgakennda
megrun þannig að fólk sveltir sig eða losar sig við mat á
einn eða annan hátt. Slíkur megrunarkúr getur endað
með vítahring þar sem einstaklingnum finnst hann
aldrei nógu grannur eða léttur og hann missir sjónar á
því hvað sé eðlileg máltíð eða líkamsþyngd. Þess konar
átröskun er jafnan kölluð lystarstol (e. anorexia).
Lotugræðgi (e. bulimia) er einnig mjög algengt form
átröskunar. Lotugræðgi er alvarlegt ofát þar sem ein-
staklingur missir sjónar af því magni af mat sem hann
lætur ofan í sig og losar sig síðan við hann, t.d. með
uppköstum.
Alma Geirdal, stofnandi Vökuróar, samtaka átrösk-
unarsjúklinga, segir algengustu átraskanirnar á Íslandi
vera ofát og óskilgreinda átröskun þar sem blandast
saman ofát, lotugræðgi og lystarstol. Engar staðfestar
heimildir eru til um fjölda einstaklinga sem þjást af át-
röskunum, en Alma telur þá vera að lágmarki 10.000.
Líkamleg og andleg vanlíðan fylgir átröskunum, sem og
kvíði, þunglyndi og almenn óánægja með eigið útlit og
líkamsburði. Hugsanir um mat, þyngd og hræðsla við að
borða heltekur einstaklinga sem þjást af sjúkdómnum.
„Sjúkdómnum fylgir gríðarlega mikið niðurrif, bæði
andlegt og líkamlegt,“ segir Alma. „Þetta er svakaleg
vanlíðan og sjálfseyðing og sjúkdómurinn stjórnar
manni algjörlega. Sjúkdómurinn tekur frá manni alla
skynsemi og löngun til að lifa af því að maður er að raska
því sem er eðlilegast í lífi manns. Maturinn er ekki
vandamálið, það er vanlíðanin, en maturinn er fíknin;
stjórntækið. Hvorki ofáts- né lotugræðgisjúklingar hafa
stjórn á sér þegar kemur aðmat og lystarstolssjúklingar
stýra algjörlega næringarinntöku.“
Persónuleikinn breytist fljótt
Augljósustu merki þess að einstaklingur þjáist af átrösk-
un er breytt umgengni hans við mat sem og útlitsbreyt-
ingar. Þá breytist persónu- leiki fólks mjög fljótt.
„Skrítin umgengni við mat, þyngdaraukning eða
þyngdartap eru fyrstu merki þess að manneskja þjáist af
átröskun,“ segir Alma. Meðferðarúrræði á Íslandi eru af
skornum skammti, en börn yngri en 18 ára geta sóst eftir
því að komast að hjá barna- og unglingageðdeild og
fullorðnum er bent á að sækja sína hjálp á Landspít-
alann. „Þú færð ekki innlögn nema þú sért í bráða-
ástandi.“
Hvítabandið, átröskunarteymi Landspítalans, býður
upp á stuðning, matarprógramm og viðtal við lækna. „Í
nágrannalöndum okkar eru meðferðarúrræði töluvert
betri. Þar eru heimili, sem takast á við vandann, fleiri og
sérhæfðari og jafnframt einkarekin. Meðferðin sem þú
færð á þessum einkareknu heimilum miðast fyrst og
fremst að því að sætta einstaklinginn við sjúkdóminn.
Allt ferlið sem fylgir á eftir er í miklu meiri ró,“ segir
Alma og bætir við að það séu engin úrræði í boði á Ís-
landi fyrir þá sem eru á fyrri stigum sjúkdómsins. Vöku-
ró vill berjast fyrir því að bæta meðferðarúrræði og for-
varnir, ásamt því að veita átröskunarsjúklingum rödd í
íslensku samfélagi. Að sögn Ölmu á Vökuró að gegna
hlutverki samtaka sem þú getur leitað til og skiptir þá
ekki máli hversu langt þú ert leiddur.
Samtökin eru að koma sér upp aðstöðu á Nönnustíg 8 í
Hafnarfirði, en þar munu fara fram stuðningsfundir fyr-
ir fólk sem þjáist af sjúkdómnum. Fundirnir verða aug-
lýstir síðar á fésbókarsíðu samtakanna. Sími samtak-
anna er 616-9909, en þú getur einnig sent samtökunum
skeyti á vokuroiceland@gmail.com. Þá er fésbókarsíða
félagsins mjög öflug.
Alma gaf nýlega út ljósmyndabókina 24 tímar í búli-
míu og í henni er að finna myndir af Ölmu frá því hún
barðist sjálf við lotugræðgi og lystarstol.
Andlegt og
líkamlegt
niðurrif
Samtök átröskunar-
sjúklinga, Vökuró,
sett á laggirnar
Alma Geirdal, stofnandi og framkvæmdastjóri Vökuróar, samtaka fólks með átröskun.
Morgunblaðið/KristinnVikuspegill
Róbert B. Róbertsson robert@mbl.is
Íþrótta-anorexía (e. anor-
exia athletica), einnig
þekkt sem æfingafíkn, er
minna þekkt átröskun en
ekki síður alvarleg. Ein-
staklingur sem þjáist af
íþrótta-anorexíu hefur
enga ánægju af eða löng-
un til þess að æfa, en
finnur sig knúinn til þess.
Sjúklingar finna fyrir mikl-
um kvíða og þunglyndi
þegar þeir sleppa æfingu
og þeir eru jafnvel einnig
mjög uppteknir af mat-
aræði sínu. Sjúkdómurinn
hefur mjög skaðleg áhrif á líkamann, en
honum fylgir oft mikið álag á hjartað og
getur hann í alvarlegustu tilvikum dreg-
ið fólk til dauða. Vísbendingar um að
einstaklingur þjáist af íþrótta-anorexíu
eru meðal annars síendurteknar æfing-
ar, breytt umgengni við mat, óánægja
með eigin íþróttaárangur og þreyta. Ein-
staklingur sleppir jafnvel vinnu og skóla
til þess að komast á æfingu, og hvorki
meiðsli né veikindi aftra honum.
Íþrótta-anorexía