SunnudagsMogginn - 19.06.2011, Síða 13

19. júní 2011 13
H
inn 10. maí árið 1940 steig breskur her hér á
land og hertók Ísland. Hernám Breta stóð
fram í október árið 1942 þegar Bandaríkja-
menn tóku við af Bretum. Staðsetning Ís-
lands var hentug og Ísland varð mikilvægur hlekkur í
varnarkeðju Bandamannanna svokölluðu, sem náði yfir
allt Atlantshafið. Bretar höfðu yfir að ráða feikilega
stórum flota flugvéla og skipa hérlendis og miklum
mannskap. Herinn, sem kom til landsins árið 1940, var í
raun ekki einungis breskur her, heldur var um að ræða
her breska samvinnulýðveldisins. Yfir 200 hermenn lét-
ust hér á landi á árunum 1940 til 1942 og má finna minn-
isvarða tileinkaðan þeim í Fossvogskirkjugarði. Graf-
reitir hermannanna eru þó staðsettir í sex mismunandi
kirkjugörðum víðsvegar um landið. Flestir her-
mannanna eru grafnir í Fossvogskirkjugarði, en einnig
eru grafreitir á Akureyri, Blönduósi, Borg, Reyðarfirði
og á Seyðisfirði. Þær þjóðir breska samvinnulýðveldisins
er tóku þátt í stríðinu, halda úti stofnun sem hefur það
að markmiði að viðhalda minningu þessara stríðshetja,
er báru beinin í stríðum samvinnulýðveldisins. Stofnun
þessi ber heitið The Commonwealth War Graves Comm-
mission og var sett á fót árið 1917 þegar fyrri heimsstyrj-
öldin stóð sem hæst. Aðalmarkmið hennar var að skrá-
setja lista yfir fallna hermenn, veita þeim útför og
viðhalda grafreitum og minningu fallinna hermanna.
Stofnunin hefur sinnt þessu hlutverki sínu allt frá árinu
1917 til dagsins í dag. Í dag hefur stofnunin umsjón með
rúmlega 1,7 milljónum grafreita í 150 löndum víðsvegar
um heiminn, þar á meðal á Íslandi.
Stofnunin sendir reglulega fólk til þessara 150 landa til
þess að yfirfara grafreiti og minnismerki á vegum stofn-
unarinnar. Barry Murphy er yfirmaður málefna stofn-
unarinnar á Íslandi og náði Morgunblaðið tali af honum
er hann dvaldist hér á landi síðastliðna viku.
Áður en stofnunin kom til áttu fallnir hermenn það til
að gleymast og oft á tíðum vissu fjölskyldur þeirra ekki
um afdrif þeirra. „Þegar stofnunin var sett á fót var
ákveðið að almennum hermönnum yrði gert jafn hátt
undir höfði og liðsforingjum. Liðsforingjar sem féllu í
bardaga voru fluttir heim og grafnir þar á meðan al-
mennir hermenn gleymdust og fjölskyldur fengu oft á
tíðum ekki að vita um örlög ástvina sinna,“ segir
Murphy. Með tilkomu stofnunarinnar var í fyrsta skipti
farið að skrásetja lista yfir nöfn þeirra föllnu og séð til
þess að þeir fengju almennilega útför; að þeirra væri
minnst á þann hátt er stríðshetju sæmir. Ástæða heim-
sóknar Murphys var aðallega sú að koma þökkum til
breska sendiráðsins og yfirmanna kirkjugarðanna.
„Starfsmenn breska sendiráðsins, sem og starfsmenn
kirkjugarðanna, hafa unnið mjög gott starf við að við-
halda grafreitunum og minnisvörðunum sem staðsettir
eru hér á landi. Aðalástæða heimsóknar minnar er að
koma þökkum til breska sendiráðsins og til starfsmanna
kirkjugarðanna,“ segir Murphy, en hann fer einnig með
málefni stofnunarinnar í Færeyjum og í Bretlandi. Á
heimasíðu stofnunarinnar er gríðarlega öflugur gagna-
grunnur, sem hefur að geyma nöfn þeirra föllnu her-
manna er dóu í stríðum samvinnulýðveldisins og stað-
setningu grafreita þeirra. Slóð heimasíðunnar er
www.cwgc.org. Fjölmargir Bretar notfæra sér þennan
gagnagrunn til að hafa uppi á nöfnum og staðsetningu
grafreita forfeðra sinna.
Murphy hveðst ánægður með samstarf stofnunarinnar
við íslenska kirkjugarða. „Samstarf stofnunarinnar,
breska sendiráðsins á Íslandi og íslensku kirkjugarðanna
hefur verið feikilega gott. Allir hlutaðeigandi hafa lagt
sitt af mörkum til að viðhalda góðu samstarfi og sýnt
vilja til þess að leysa þau vandamál sem upp hafa komið,
fljótt og örugglega,“ segir Murphy. Jafnframt segir hann
að sameiginlega saga og undirliggjandi skilningur eigi
sinn þátt í góðu samstarfi. „Sameiginleg saga og und-
irliggjandi bræðrakærleikur þjóðanna hefur að mínu
mati haft sitt að segja þegar litið er til þess farsæla sam-
starfs sem stofnunin hefur átt við íslenska ríkið og
starfsmenn kirkjugarðanna. Ég vil hrósa starfsmönnum
og yfirmönnum íslensku kirkjugarðanna fyrir gott starf
og jafnframt koma þakklæti stofnunarinnar á framfæri,“
segir Murphy.
Ferðamenn er heimsækja grafirnar hafa haft orð á því
og lýst ánægju sinni með það hversu vel sé haldið utan
um grafirnar. „Við höfum heyrt margar ánægjuraddir
með viðhald á minnismerkjum og grafreitum her-
mannanna á Íslandi. Það kemur fólki á óvart að á eins
afskekktum stað og Íslandi, sé ástand grafanna eins gott
og raun ber vitni.“
Barry Murphy við leiði breskra hermanna í Fossvogskirkjugarði
Morgunblaðið/Kristinn
Minnisvarðar breskra
hermanna í góðu standi
Bretar leggja mikla áherslu á að
heiðra minningu þeirra sem
báru beinin í stríðum sam-
vinnulýðveldisins. Sérstök
stofnun, The Commonwealth
War Graves Commmission,
heldur utan um þau mál og var
maður frá henni, Barry
Murphy, hér á landi í vikunni.
Róbert Benedikt Róbertsson robert@mbl.is