SunnudagsMogginn - 19.06.2011, Síða 27

19. júní 2011 27
ingasagna er hann nauðbeygður að
fylgja samvisku sinni, hvað sem það
kostar.
Í fyrstu bók Burkes um Dave Robic-
heaux, The Neon Rain (1987), blöskrar
söguhetjunni áhugaleysi lögreglu-
yfirvalda um örlög þelþökkrar vænd-
iskonu og tekur að sér að hafa uppi á
morðingjum hennar upp á eigin spýtur;
sú rannsókn vindur rækilega upp á sig
og leiðir í ljós vopnasmygl bandarísku
leyniþjónustunnar til hægri öfgamanna í
Níkaragva. Merkilegt nokk var þessi bók
gefin út áður en komst upp um Íran/
Kontra-hneykslið svonefnda, sem gekk
einmitt út á slíkt smygl. Burke tekur
svipaðan pól í hæðina í Last Car to
Elysian Fields (2003), en þar einsetur
Robicheaux sér að rannsaka ólöglega
flutninga á iðnaðarúrgangi yfir á land-
skika í eigu fátækrar blökkukonu. Þar
kemur við sögu spilltur iðnjöfur af gam-
algróinni suðurríkjafjölskyldu með
tengsl við mafíuna og innan skamms er
fjandinn laus. Burke er raunar einn af
örfáum rithöfundum sem fjallað hafa um
viðvarandi ítök mafíunnar í Lousiana,
bæði í ræðu og riti, en fyrir þá sem ekki
vita voru lengi uppi kenningar um að
þar hefðu mafíósar skipulagt morðið á
John F. Kennedy.
Gjörningaveður
Eins og kannski sést á þessari upptaln-
ingu er Burke með mörg sverð á lofti í
einu þegar kemur að söguþræði Robic-
heaux-bókanna. Í fléttum hans tvinnast
saman örlög tukthúslima, glæpaforingja,
vændiskvenna, eiturlyfjasala og spilltra
lögreglu- og stjórnmálamanna sem allir
lifa lífinu á eins konar tilvistarlegu
átakasvæði. Mannlífinu er lýst sem
margbrotnu völundarhúsi mannlegra
lasta, þar sem hver vegur, svíkur, serð-
ur og sakfellir annan. Verstir eru þeir
sem mest eiga undir sér; fulltrúar
minnihlutahópa: kvenfólk, blökkumenn
og blásnautt Cajun-fólk, er yfirleitt sýnt
í jákvæðara ljósi. Þrátt fyrir það tekst
Robicheux oftast nær að komast
óskaddaður út úr því gjörningaveðri
sem brestur á í hverri bók, án þess að
tapa trúnni á réttlætið og siðferð-
isgrundvöll mannlegs samfélags. Fjöl-
þættur söguþráðurinn í bókum Burkes,
einræður söguhetjunnar og náttúrulýs-
ingarnar gera hins vegar að verkum að
ekki hefur tekist að gera frambærilegar
kvikmyndir eftir þeim, þrátt fyrir við-
leitni ágætra leikara á borð við Alec
Baldwin og Tommy Lee Jones (In the
Electric Mist).
Sögupersónur Burkes, jafnt aðal- sem
aukapersónur, eru dregnar fáum en
skýrum dráttum. Tungutak þeirra er
mergjað, harðsoðið og skotið frösum úr
mállýsku blökkumanna eða Cajun-fólks.
Fáar þeirra eru þó jafn ljóslifandi og
Clete Purcel; hinn sínálægi, fórnfúsi og
seinheppni Sancho Panza við hlið lukk-
uriddarans Robicheaux. Raunar er Pur-
cel með allra stórbrotnustu sögu-
persónum sem ratað hafa á bók. Hann er
fyrrverandi Víetnam-hermaður og
rannsóknarlögreglumaður eins og
Robicheaux, riðvaxinn og hamslaus
drykkjubolti með sjálfseyðingarhvöt,
kvensamur, kjaftfor og óforskammaður
þegar mikið liggur við. Hins vegar er
hann hið mesta tryggðartröll, við-
kvæmur inn við bein og þolir ei órétt
fremur en fóstbróðir hans.
Bæði Burke og Robicheaux iðka kaþ-
ólska trú í viðlögum. Fyrir þann síð-
arnefnda er trúin bæði haldreipi og
uppspretta erfiðra samviskuspurninga.
Kaþólsk viðhorf koma víða fram í við-
horfi Burkes til illskunnar. Fyrir honum
er hún staðreynd og helstu varmenni í
bókum hans eru nánast holdgervingar
hennar, t.d. plantekruverkstjórinn fyrr-
verandi Legion Guidry í Jolie Blońs Bo-
unce (2002) og nýnasistinn og geðvill-
ingurinn Walter Buchalter í Dixie City
Jam (1994). Sá fyrri virðist raunar vera
sjálfur andskotinn lifandi kominn, enda
leggur fnykinn af eldi og brennisteini
yfir fenjasvæðið þar sem hann nánast
gufar upp eftir skotbardaga. Það er víðar
í bókum Burkes sem óútskýranlegir
hlutir gerast, rétt eins og í skáldsögum
annarra suðurríkjahöfunda. Í bókinni In
the Electric Mist with Confedetrate Dead
(1993) birtist Robicheaux ítrekað löngu
dauður hershöfðingi í suðurríkjaher,
John Bell Hood, og reynist honum ráð-
hollur. Fylgja – og samviska – annarrar
söguhetju Burkes, lögreglumannsins
Billy Bob Holland, er fyrrverandi starfs-
bróðir hans, L.Q. Navarro, sem hann
skaut til bana í misgripum. Og í nýjustu
bókinni um Robicheaux, The Glass Ra-
inbow (2010), sér söguhetjan, sem nú er
farin að eldast, gufubáti frá 19. öld
ítrekað bregða fyrir á sundunum úti fyr-
ir heimili hans, eins og nokkurs konar
feigðarboða.
Fyrirgefning syndanna
En kaþólskir trúa einnig á fyrirgefningu
syndanna fyrir iðran eða velgjörðir
mannanna. Margt illmennið sem
Robicheaux á í höggi við sýnir á sér
óvæntar hliðar. Í einni bókinni er sögu-
hetjan nauðbeygð að vingast við þekkt-
an mafíuforingja, í því augnamiði að
„negla“ hann fyrir alríkislögregluna FBI
(sem Purcel nefnir jafnan Fúsk, Basl og
Idjótí). Bæði er það að Robicheaux
hugnast ekki aðferðir alríkismanna og
hann kemst að því að mafíósinn á sér
bæklaðan son sem hann elskar út af líf-
inu; hvort tveggja verður fóla þessum til
endurlausnar. Í annarri bók eltist Robic-
heaux við leigumorðingja sem uppálagt
er að drepa unga konu, en þyrmir henni
fyrir undarlega háttvísi þegar til kast-
anna kemur. Í The Tin Roof Blowdown
reynir hann að hafa hendur í hári morð-
ingja og nauðgara, en trúir því í lengstu
lög að hann geti snúið honum til betri
vegar. Og oftar en einu sinni þarf Robic-
heaux að brjóta odd af oflæti sínu og
taka í sátt meinta sakamenn, jafnvel að-
stoða þá til að ná fram rétti sínum.
Baksvið þessara átaka – og mótvægi
þeirra – er náttúrufegurðin og dýralífið
á fenjasvæðunum í Louisiana og við
Texas-flóann og alþýðumenning fólks á
þessum slóðum: Zydeco-tónlistin, mat-
arhefðir og munnmælasögur. Ekki er of-
sagt að bækur Burkes, einkum og sér-
ílagi Robicheux-serían, séu lofgjörð til
heimabyggðar höfundar, og raunar
einnig til Montana, þar sem hann á sér
einnig samastað. Náttúrulýsingar Burkes
eru ljóðrænar í meira lagi, einkennast af
útlistunum á flóru, fánu, veðurfari,
birtu, litum og gróðurangan sem í ná-
kvæmni sinni minna helst Thoreau, um
leið og vegsömun höfundar á óstöðv-
anlegum lífskrafti náttúrunnar kallast á
við annan náttúrurómantíker, Walt
Whitman. Í meðförum þeirra beggja
verður náttúran eins konar griðastaður
breyskra mannanna. Og í bókum Burkes
fá þeir verstu útreiðina sem menga og
svína út náttúruna í Lousiana: stjórn-
málamenn, olíufélögin, verksmiðju-
eigendur og eigendur spilavíta.
Þannig tekst Burke æ ofan í æ að
virkja sakamálasöguna, með innbyggðu
uppljóstrunarferli sínu, til að koma upp
um illvirki og illvirkja í víðara samhengi
en við eigum að venjast, því umfjöllun
hans tekur til þeirra myrku afla sem eru
svo óhugnanlega áhrifamikil í banda-
rísku þjóðlífi. Og þrátt fyrir meðfædda
trú hans á hið góða í manninum er
Burke ljóst að þótt illvirkjar séu fangaðir
eða drepnir í henni Ameríku, fær ekkert
haggað myrkraveröldinni sem þeir eru
fulltrúar fyrir.
Tommy Lee Jones og tónlistarmaðurinn Buddy Guy í kvikmyndinni In the Electric Mist sem gerð var eftir sögu James Lees Burkes.
’
Þannig tekst Burke æ
ofan í æ að virkja
sakamálasöguna,
með innbyggðu uppljóstr-
unarferli sínu, til að koma
upp um illvirki og illvirkja í
víðara samhengi en við
eigum að venjast.