SunnudagsMogginn - 19.06.2011, Síða 30

30 19. júní 2011
Þ
að er alvarlegt umhugsunarefni
hvað grundvallarstofnunum
okkar unga lýðveldis gengur
illa að takast á við erfið mál,
sem upp koma á þeirra vettvangi. Þetta á
við um Alþingi. Þetta á við um þjóð-
kirkjuna. Og þetta á við um fleiri aðila
eins og t.d. háskólasamfélagið.
Alþingi tók rétta ákvörðun á sínum
tíma að setja á stofn sérstaka rannsókn-
arnefnd til þess að fjalla um ástæður og
aðdraganda hrunsins og rétt að halda því
til haga að það var Geir H. Haarde, þá-
verandi forsætisráðherra, sem hafði for-
göngu um það ásamt samstarfsmönnum
sínum í þáverandi ríkisstjórn. Sú Rann-
sóknarnefnd Alþingis skilaði góðu verki,
sem mun lengi verða talin meginheim-
ildin um það mál allt.
Alþingi urðu hins vegar á alvarleg mis-
tök í framhaldinu. Öll þjóðin veit að það
er ranglátt að draga einn mann til
ábyrgðar vegna hrunsins. En það var
niðurstaða Alþingis að það skyldi gera.
Öll þjóðin mun hafa óbragð í munninum
um langa framtíð vegna þeirrar ranglátu
ákvörðunar. Í því felst ekki að ráðherrar
í fyrrverandi ríkisstjórn hljóti ekki að
vera ábyrgir gerða sinna. Um það sagði
ég í grein á þessum vettvangi hinn 2.
október 2010:
„Ráðherrar í ríkisstjórn Geirs H.
Haarde á árunum 2007 til 2009 hljóta að
axla þá ábyrgð, sem að þeim snýr vegna
hrunsins en sú ábyrgð er ekki það sama
og refsiábyrgð. Þegar hér er komið sögu
er æskilegt að þeir geri þjóðinni ítarlegri
grein fyrir sínum sjónarmiðum en þeir
hafa gert til þess. Þjóðin á kröfu til þess
og það er nauðsynlegt fyrir þá sjálfa.“
Þeir hafa ekki fengið slíkt tækifæri enn
og nú er ætlast til að einn maður haldi
þeirri málsvörn uppi í réttarhöldum fyrir
landsdómi. Hugsunin í þessu er röng.
Þeir voru kjörnir á Alþingi. Þingið kaus
þá til setu í ríkisstjórn. Þeir hefðu átt að
fá tækifæri til að svara fyrir gerðir sínar
eða aðgerðaleysi á vettvangi Alþingis, í
yfirheyrslum og vitnisburði fyrir þing-
nefnd í alþjóðar augsýn og áheyrn eins
og tíðkast í sumum nálægum löndum.
Geir H. Haarde hefur sjálfur sagt að hann
hefði haldið, að hann fengi slíkt tækifæri
frammi fyrir þeirri þingnefnd, sem vann
úr málinu í framhaldi af skýrslu Rann-
sóknarnefndar Alþingis.
Í stað þess var ákveðið að ákæra einn
mann. Og öllum ljóst innan þings og ut-
an að það var engin tilviljun heldur út-
hugsuð ákvörðun í atkvæðagreiðslu
þeirra, sem ráða ferðinni í þinginu á
þessu kjörtímabili.
Nú stendur önnur af meginstofnunum
samfélags okkar í svipuðum sporum og
Alþingi. Þjóðkirkjan er að takast á við
málefni, sem snertir þann siðferðilega
grundvöll, sem kirkjan sem stofnun
stendur á. Er henni að takast nokkuð
betur til en Alþingi að fást við það, sem
að henni snýr? Það er að vísu ekki komin
endanleg niðurstaða í það. Þjóðkirkjan er
nú á sama stað og Alþingi eftir að skýrsla
Rannsóknarnefndar Alþingis lá fyrir. Nú
liggur skýrsla rannsóknarnefndar á veg-
um kirkjunnar fyrir. Og nú hefur verið
ákveðið að ný nefnd taki við úrvinnslu
hennar alveg eins og Alþingi ákvað.
En það er alveg ljóst, að umræður á
kirkjuþingi hafa ekki aukið trú fólks á að
kirkjan sem stofnun sé að horfast í augu
við þann vanda, sem hún stendur
frammi fyrir.
Allir treysta öllum. Er það ekki gamla
sagan?
Háskólasamfélagið hefur ekki einu
sinni haft fyrir því að ræða þær brota-
lamir, sem hrunið sýndi að þar er að
finna. Í hvaða ljósi ber að lesa skýrslur
sérfræðinga háskólasamfélagsins um ís-
lenzku bankana fyrir hrun? Af hverju er
þessi spurning ekki einu sinni rædd á
þeim vettvangi?
Við viljum ekki sem þjóð horfast í augu
við sjálf okkur. Eða treystum okkur ekki
til þess. Við neitum að viðurkenna að
návígið, ættartengslin, vináttan og
kunningjatengslin eru grundvallarbrestir
í samfélagsgerð okkar. Okkur tekst ekki
að berja í þá bresti nema opna þjóðfélag-
ið upp á gátt. Það er eina aðhaldið, sem
dugar, til þess að koma í veg fyrir að ná-
vígið leiði af sér nýtt hrun af einhverju
tagi.
Hvað veldur því, að það er eins og
hrunið hafi ekkert kennt okkur? Að ein-
hverju leyti er það skortur á forystu.
Enginn hinna kjörnu forystumanna
þjóðarinnar, sem nú eru á sviðinu, hafa
fundið hjá sér hvöt til þess að ræða
grundvallarspurningar í tengslum við
hrunið, þau samfélagslegu álitamál, sem
hafa komið upp. Þeir eru allar að ræða
um tölur, krónur og aura. En forysta
snýst um fleira. Við höfum ekki frekar en
aðrar þjóðir átt nema örfáa raunverulega
forystumenn á síðustu hundrað árum.
Hrunið veitti okkur einstakt tækifæri
til að horfast í augu við okkur sjálf, gera
okkur grein fyrir veikleikum okkar sem
samfélags og ræða hvernig við gætum úr
þeim bætt. Það veitti okkur tækifæri til
að hætta að lifa í sjálfsblekkingu og á
óskhyggju. (Nýjasta sjálfsblekkingin,
sem of margir eru haldnir af er að nýir
kjarasamningar séu kjarabót. Þeir eiga
eftir að leiða til verðhækkana, uppsagna,
aukins atvinnuleysis og kjaraskerð-
ingar).
Kannski getur Geir H. Haarde snúið
réttarhöldunum yfir honum sjálfum upp
í samræður við þjóðina – þá þjóð sem
sýndi honum einn mesta trúnað, sem
hún getur sýnt nokkrum manni – sam-
ræður um þessi grundvallaratriði?
Kannski hefur enginn einstaklingur á
þessari stundu betra tækifæri en einmitt
hann til þess að knýja íslenzku þjóðina til
að horfast í augu við sjálfa sig í stað þess
að líta alltaf undan.
Og þá mun vegur hans í huga og hjarta
íslenzku þjóðarinnar aukast – frammi
fyrir landsdómi.
Þjóð sem neitar að horfast í augu við sjálfa sig
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is
H
inn 21 árs gamla Los Angeles-búa James Do-
ugherty hefur eflaust ekki órað fyrir því
þegar hann gekk að eiga stúlkuna í næsta
húsi, hina sextán ára gömlu Normu Jeane
Baker, á þessum degi fyrir 69 árum að hún ætti síðar eftir
að verða ein frægasta og umtalaðasta kona sem uppi hef-
ur verið. Unga parið hafði verið að slá sér upp og þegar
forráðamaður Normu Jeane, Grace Goddard, ákvað að
fylgja bónda sínum til Virginíu, þar sem honum hafði
boðist bitastætt starf, urðu þau skyndilega að taka stóra
ákvörðun. Ljóst var að Norma Jeane gæti ekki farið með
til Virginíu (af ástæðum sem ekki liggja fyrir) og móðir
hennar, Gladys Pearl Baker, sem á þessum tíma var vist-
uð á stofnun vegna geðraskana, tók ekki í mál að vina-
fólk ættleiddi stúlkuna. Til þess að forða Normu Jeane frá
því að lenda enn og aftur á munaðarleysingjahæli kom
upp sú hugmynd að Dougherty hreinlega kvæntist
henni. Hermt er að ungi maðurinn hafi verið fráhverfur
hugmyndinni í fyrstu en látið til leiðast fyrir áeggjan
Normu Jeane sjálfrar og ekki síður Grace Goddard.
Goddard þessi var besta vinkona móður Normu Jeane.
Föður sínum kynntist Norma Jeane aldrei.
Fyrstu sextán ár ævi sinnar hafði stúlkan þvælst á milli
heimila og munaðarleysingjahæla, stundum gat Godd-
ard haft hana, stundum ekki. Fyrir liggur að hún var
beitt ofbeldi á einu heimilanna, hjá frænku sinni Olive
Brunings í Compton, Kaliforníu, og sumir hafa gert því
skóna að það hafi verið af kynferðislegum toga. Ein-
hverjir ævisöguritarar Normu Jeane hafa velt því fyrir
sér hvort sú reynsla hafi markað upphafið að ógæfu
hennar, lyfjamisnotkun, svefntruflunum og fleiru.
Brúðkaupið fór fram strax eftir að Norma Jeane hafði
útskrifast úr grunnskóla og hafði frænka hennar og vel-
unnari Ana Lower veg og vanda af undirbúningi. Fyrst
um sinn var Norma Jeane heimavinnandi en fljótlega réð
hún sig til starfa í lítilli verksmiðju í grenndinni. Í end-
urminningum sínum kveðst hún ekki hafa upplifað sig
sem eiginkonu – hafði mest yndi af því að leika sér úti
við börnin í hverfinu þangað til eiginmaður hennar kall-
aði á hana.
Heimsstyrjöldin síðari var í algleymingi og ári síðar
gekk James Dougherty í sjóherinn og sigldi út á Kyrra-
hafið. Norma Jeane þrábað hann víst um að barna sig áð-
ur enda óttaðist hún að hann skilaði sér ekki heim aftur.
Dougherty þótti það af og frá, Norma Jeane væri enn of
ung til að eiga barn. Hann lofaði hins vegar að ganga af
einurð í málið þegar hann sneri aftur.
Í fjarveru Doughertys fékk Norma Jeane vinnu í flug-
vélaverksmiðju við að sprauta flugvélaparta og fara yfir
fallhlífar. Þar kom ljósmyndari hersins auga á stúlkuna
íðilfögru og í kjölfarið birtust myndir af henni í tímarit-
inu Yank. Þar með voru örlög hennar ráðin. Norma
Jeane komst á mála hjá Blue Book-umboðsstofunni og
varð á augabragði vinsælasta stúlka stofunnar. Hún var
hvött til að lita hár sitt ljóst og frækin ferill í kvikmynd-
um var framundan undir tökunafninu Marilyn Monroe.
Þegar aumingja James Dougherty sneri heim í stríðs-
lok var hjónabandinu lokið. Hann gekk í lögregluna og
sneyddi alla tíð hjá bjarma sviðsljóssins. Dougherty lést
árið 2005, 84 ára að aldri. Marilyn Monroe giftist aftur í
tvígang, fyrst hafnaboltahetjunni Joe DiMaggio og síðan
leikritaskáldinu Arthur Miller. Báðum hjónaböndum
lauk með skilnaði. Monroe lést af völdum ofnotkunar
lyfja sumarið 1962. Hún var einungis 36 ára.
orri@mbl.is
Norma
Jeane
gengur út
Norma Jeane Dougherty á unglingsárum sem fyrirsæta.
’
Þegar aumingja James Doug-
herty sneri heim í stríðslok var
hjónabandinu lokið.
Gyðjan Marilyn Monroe eins og við munum best eftir henni.
Á þessum degi
19. júní 1942