SunnudagsMogginn - 19.06.2011, Page 42
42 19. júní 2011
D
álkinum barst bréf með at-
hugasemd við tungutak sem
varðar okkur öll. Bréfritara
þótti miður að fornöfn og kyn
í pistlum mínum væru sveigð frá hinu við-
tekna með því að skrifa „mörg“ og „öll“
þegar hefðbundið væri að skrifa „margir“
og „allir“. Margir telja að allir ættu að vera
hressir með gamla lagið á þessu, sem
minnir á gilda röksemd í svissneskri þjóð-
málaumræðu: „Das ist normal,“ svona
hefur þetta alltaf verið og því mun það
verða svona áfram. Þessi hugsunarháttur
varð til þess að í Sviss fengu konur ekki
kosningarétt fyrr en árið 1971.
Þegar nýja biblíuþýðingin kom út árið
2007 gaus upp umræða um það sem kallað
er „mál beggja kynja“ og þykir eðlilegt
mál í nágrannaríkjum þar sem fólki er
annt um að lögboðnar hugmyndir um
jafnrétti, óháð uppruna, trúarbrögðum,
aldri og kyni, endurspeglist í orðum og at-
höfnum. Í veröldinni er löng hefð fyrir
hinum þaulreyndu stjórntækjum kúgun,
valdbeitingu, misrétti, þöggun og útilok-
un en lýðræðishugsjónir okkar tíma hafa
lagt kapp á að uppræta þá hefð og móta
nýja siði, ekki síst í tungumálinu.
Hér á landi hefur tungumálið svo mikla
sérstöðu að þeirri hefð sem þar hefur mót-
ast verður seint hnikað þótt hugmynd-
irnar breytist. Því vilja mörg að ég skrifi
frekar „margir“ um sig. Sem segir margt
um alræði tungutaksins hjá vorri þjóð,
ekki ósvipað því að við vorum nokkur ár
að ræða hvernig ætti að nefna „alnæmi“ á
íslensku – áður en umræða hófst um við-
brögð og varnir við sjúkdómnum.
Það sætti tíðindum að Hið íslenska bibl-
íufélag skyldi taka svo ótvírætt af skarið
með samþykkt sinni í júní árið 2004 og
mæla fyrir um að í hinni nýju biblíuþýð-
ingu skyldi leitast við að koma til móts við
kröfur um mál beggja kynja og m.a. talað
um trúsystkin fremur en -bræður þegar
ótvírætt væri vísað til beggja kynja. Með
þessari samþykkt skipaði Biblíufélagið sér
í forystusveit umbótaafla í þjóðfélaginu.
Eðli málsins samkvæmt hlýtur hin
djúpstæða breyting á viðhorfum til jafn-
réttismála sem gengið hefur yfir vestræn
samfélög alla síðustu öld að endurspeglast
í breytingum á tungutaki. Sú hugarfars-
breyting er nú viðurkennd í öllum stofn-
unum og lögum samfélagsins þótt enn sé
verið að vinda ofan af vanahugsun um
ástæðulaus kynhlutverk. Það eru veik rök
í málinu að hefð tungumálsins sé með til-
teknum hætti þegar breytingin felst í því
að vinna gegn aldagamalli hefð og kúgun
sem hefur m.a. verið viðhaldið með
tungumálinu. Sú hefð stendur djúpum
rótum í heimspeki og trúarbrögðum Vest-
urlanda og því leitar fólk þangað þegar
þessi mál eru hugleidd eins og á sýningu
Þóru Þórisdóttur á vegum Listvinafélags
Hallgrímskirkju, sem nú stendur yfir.
Þegar við höfnum tiltekinni hefð, sem
hefur í þessu tilfelli getið af sér misrétti og
útilokun, er óhjákvæmilegt að þess sjái
stað í tungutakinu og það breytist frá því
sem áður var. Tungumálið er ekki stikkfrí
þegar kemur að breytingum á grundvall-
arhugmyndum í samfélaginu um réttlæti
og jafnrétti.
Tilfinning margra er sú að málfræðilegt
kyn hafi ekkert með raunverulegt kyn að
gera þegar kennari gengur inn í stofu og
spyr hvort allir séu ekki mættir. Á móti
kemur vitnisburður stúlkna og fulltíða
kvenna sem segja slíkt tungutak útilok-
andi fyrir sig. Ekki er hægt að afneita slík-
um tilfinningum og segja konunum að
þeim finnist þetta ekki. Sjálfur kenni ég í
þjóðfræðinni við HÍ þar sem konur eru í
meirihluta og stundum er enginn karl við-
staddur. Í því samhengi þykir mér óeðli-
legt að spyrja hvort allir séu mættir og
skima svo eftir því hvort einhver karl sé í
hópnum.
Beiting tungumálsins er enginn
mömmuleikur, eins og gömlu kommarnir
töluðu stundum um rússnesku byltinguna
til að afsaka ofbeldi og misgjörðir í nafni
hugsjónanna. Þau sem ráða tungutakinu
ráða því hvernig talað er um menn og
málefni, hvaða orð eru notuð, hvað er gott
og jákvætt, hvað er með og hvað ekki.
Tungutakið er máttugt valdatæki og með
því hafa forréttindahópar allra alda við-
haldið stöðu sinni og útilokað þau sem
ekki hafa átt upp á pallborðið hverju sinni.
Okkur ber engin málfræðileg skylda til að
standa vörð um slíkt misrétti.
Eru allir hressir?
’
Tungutakið er mátt-
ugt valdatæki og með
því hafa forréttinda-
hópar allra alda viðhaldið
stöðu sinni og útilokað þau
sem ekki hafa átt upp á
pallborðið hverju sinni.
Tungutak
Gísli Sigurðsson
gislisi@hi.is
El
ín
Es
th
er
Málið
„Fölur“, meinarðu.
Tja, ég er nú
ísbjörn, svo það
er bara eðlilegt.
Þú ert eitthvað
svo föl í dag.
Er allt í lagi?
Ég er sko
að tala
við áruna
þína.
F
eneyjatvíæringurinn er einn
stærsti og virtasti viðburður á
sviði samtímalista og jafnframt
eini alþjóðlegi myndlist-
arviðburðurinn sem Íslendingar taka þátt
í, íslenskir listamenn sýndu þar fyrst árið
1960 og Ísland hefur verið með opinberan
skála á tvíæringnum frá 1984.
Fulltrúar Íslands á Feneyjatvíær-
ingnum að þessu sinni eru listamennirnir
Libia Castro og Ólafur Ólafsson. Að þessu
sinni er íslenska sýningin sett upp þar sem
áður var þvottahús Palazzo Zenobio í Col-
legio Armeno Moorat-Raphael í Dorsod-
uro. Yfirskrift sýningar þeirra er Under
Deconstruction og byggist á nýrri fram-
setningu á verkefni þeirra Landið þitt er
ekki til (2003-), tónlistar-vídeóverkinu
Stjórnarskrá lýðveldisins Íslands (2008-
2011), og hljóðskúlptúrnum Exorcising
Ancient Ghosts (2010-2011), sem er uppi á
þaki skálans.
Landið þitt er ekki til er herferð sem
þau Libia og Ólafur hófu í Istanbúl í Tyrk-
landi 2003. Verkið hefur síðan farið víða
um heim og miðlað skilaboðunum „Land-
ið þitt er ekki til“ á mörgum tungumálum
á auglýsingaskiltum, í sjónvarps- og út-
varpsauglýsingum, á gosdósum og frí-
merkjum meðal annars. Í Feneyjum sýna
Libia og Ólafur verkið í fjórum útgáfum.
Fyrir Tvíæringinn tóku þau upp tónlist-
argjörning sem byggist á því að messó-
sópransöngkonan Ásgerður Júníusdóttir
sigldi um síki Feneyja á gondóla og söng
„þetta er tilkynning frá Libiu og Ólafi:
Landið þitt er ekki til“ við tónlist eftir
Karólínu Eiríksdóttur. Textinn sem Ás-
gerður söng var á fjölda tungumála við
undirleik David Boato á trompet og Al-
berto Mesirca á gítar. Libia og Ólafur
sömdu textann, meðal annars upp úr lýs-
ingu sýningarstjórans Antonia Majaca á
verkefninu Landið þitt er ekki til.
Á meðan á Tvíæringnum stendur
verður vídeóinnsetning af gjörningnum
sýnd í íslenska skálanum og gjörningurinn
var svo endurtekinn 2. og 3. júní á foropn-
unardögum Feneyjatvíæringsins, en þá
sigldi gondólinn meðal annars framhjá
sýningarskálum annarra ríkja í Giardini di
Castello og Arsenale. „Gerðu það sjálfur“,
málverk sem Gunnar Snorri Gunnarsson,
sendiherra Íslands í Berlín málaði sam-
kvæmt fyrirmælum listamannanna, er svo
hluti af verkinu, en það var unnið og sýnt í
sendiherrabústaðnum í Berlín. Lokahluti
verksins er svo neonskúlptúrinn „Il tuo
paese non esiste“ („Landið þitt er ekki til“
á Ítölsku) sem er á veggnum framan á
skálanum.
Einnig er vídeóverkið Stjórnarskrá
lýðveldisins Íslands, sem Libia og Ólafur
unnu í samstarfi við Karólínu Eiríks-
dóttur, sýnt í skálanum, en það er flutn-
ingur á tónverki Karólínu við stjórnarskrá
Íslands fyrir sópran- og baritónrödd, pí-
anó, kontrabassa og blandaðan kamm-
erkór. Hymnodia flutti verkið undir stjórn
Eyþórs Inga Jónssonar. Tinna Þorsteins-
dóttir leikur undir á píanó, Gunnlaugur
Torfi Stefánsson á kontrabassa og Ingi-
björg Guðjónsdóttir sópransöngkona og
Bergþór Pálsson syngja einsöng. Verkið
var fyrst flutt opinberlega í mars 2008, sex
mánuðum fyrir hrun bankakerfisins. Víd-
eóverkið er af nýlegum flutningi verksins,
sem var unnið fyrir Hafnarborg og í sam-
starfi við RÚV.
Einnig er verkið Exorcising Ancient
Ghosts á svölum skálans, en það er hljóð-
verk á tveimur tungumálum sem byggist á
rannsókn Libiu og Ólafs á réttindum
kvenna og útlendinga í Grikklandi til
forna og var sýnt í Napólí árið 2010. Verkið
er innblásið af lögum frá því um miðja
fimmtu öld f.Kr. þar sem borgurum
Aþenu var meinað að ganga að eiga eða
eiga náið samneyti við útlendinga. Í Fen-
eyjum er það hljóðinnsetning á þaki skál-
ans þannig að arkítektúr skálans verður
hluti af verkinu. Upptökurnar verða spil-
aðar samtímis úr leirvasa með tólf heyrn-
artólum.
Þátttaka Íslands í Feneyjatvíær-
ingnum er skipulögð af Kynning-
armiðstöð íslenskrar myndlistar, KÍM,
Landið þitt
er ekki til
Nú stendur yfir í Feneyjum alþjóðleg myndlist-
arhátíð sem haldin er annað hvert ár, Feneyja-
tvíæringurinn, La Biennale di Venezia. Framlag
Íslands að þessu sinni er fjölþætt hljóðlistaverk
Libia Castro og Ólafs Ólafssonar.
Árni Matthíasson arnim@mbl.is
Verk Libia Castro og Ólafs Ólafssonar
„Landið þitt er ekki til“ í íslenska skálanum
á Feneyjatvíæringnum.
Lesbók