SunnudagsMogginn - 25.09.2011, Blaðsíða 17

25. september 2011 17
um eignarhalds á fjölmiðlum.
Tvær kannanir MMR frá því miðju
hruninu eða í desember 2008 og í apríl
2011 sýna svart á hvítu að traustið til
fjölmiðlanna hér á landi hefur minnkað.
Allir fjölmiðlar njóta minna trausts nú
en þeir gerðu í könnun MMR í desember
2008, einungis nokkrum mánuðum eftir
hrun, fyrir utan Vísi og DV.
Vilja sjálfstæði
Í skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis,
sem kom út í apríl 2010, kemur fram að
það sé umhugsunarverð staða fyrir ís-
lenska fjölmiðlun að langflestir fjöl-
miðlar landsins hafi verið í eigu helstu
eigenda fjármálafyrirtækjanna í byrjun
árs 2008.
Þáttur fjölmiðla var meðal þess sem
rannsakað var í aðdraganda hrunsins og
rætt við fjöldann allan af blaða- og
fréttamönnum auk stjórnenda á fjöl-
miðlum. Í skýrslunni kemur meðal ann-
ars fram að blaðamenn telji að setja þurfi
reglur um sjálfstæði ritstjórna og gagn-
sætt eignarhald. Þessi ósk blaðamann-
anna náði fram að ganga í fjölmiðlalög-
unum sem sett voru á Alþingi í vor en í
þeim er kveðið á um bæði sjálfstæði rit-
stjórna og gagnsætt eignarhald. Jafn-
framt er þar kveðið á um vernd heim-
ildamanna sem hefur verið eitt af
baráttumálum blaðamanna um langt
skeið.
Varð blaðamönnum, sem skýrsluhöf-
undar ræddu við, tíðrætt um hvernig
mætti efla fagmennsku og sjálfstæði
blaðamanna með sterka meðvitund
fyrir faginu og meginreglum þess; að
frumskylda blaðamanns sé að hafa það
að leiðarljósi að hann sé að skrifa fyrir
almenning í landinu. Miðað við nið-
urstöðu könnunar Capacent sem vísað
er hér til að framan virðist sem al-
menningur hafi hins vegar ekki trú á
því að blaðamenn á íslenskum fjöl-
miðlum sinni meginreglu starfsins; að
hafa hagsmuni almennings að leið-
arljósi, ekki eigenda eða annarra.
Sænski fræðimaðurinn Gunnar Ny-
gren segir að rannsóknir sem unnar
hafi verið á síðustu 15–20 árum sýni að
markaðshyggja skipi sífellt stærri sess í
fjölmiðlum á kostnað hefðbundinnar
blaðamennsku. Svo nefnd samlegð-
aráhrif njóti sífellt meiri vinsælda og
ritstjórnir eru fengnar til þess að skapa
ný sóknartækifæri fyrir viðkomandi
fjölmiðil með því að finna út hvað selji
og hvert birtingarformið eigi að vera til
þess að miðillinn seljist betur. Þetta
þýðir með öðrum orðum að formið tek-
ur völdin á kostnað efnisins.
Þrátt fyrir alla ímyndaða og raun-
verulega Kínamúra á fjölmiðlum er
raunin sú að á flestum fjölmiðlum er
erfitt og í raun nánast ómögulegt að
halda markaðsdeildum alfarið utan rit-
stjórna miðlanna.
Samkvæmt bandaríska fræðimann-
inum Louis A. Day, sem hefur sérhæft
sig í fjölmiðlarétti, skýrist það að hluta
af því að flestir yfirmenn ritstjórna,
rúmlega 75%, telja að það skipti meira
máli að skemmta lesendum og áhorf-
endum/hlustendum fremur en að fræða
þá og upplýsa. Óttast ýmsir að þetta
þýði að gæðum frétta og fréttatengds
efnis hraki og um leið minnki vægi
„leiðinlegra“ frétta, allt í þágu mark-
aðarins og um leið fjármagnsins. Á
sama tíma sé reynt að selja fréttir, jafn-
vel í fleiri en einum miðli í eigu sömu
fjölmiðlasamsteypu. Aftur á móti sé
hætta á að það geti komið niður á gæð-
unum, bakgrunnurinn ekki kannaður
nægjanlega og þess ekki nægjanlega
gætt að setja upplýsingar í rétt sam-
hengi, oft með hörmulegum afleið-
ingum.
Meðal þeirra sem hafa rannsakað áhrif
eigenda á fjölmiðla og sjálfstæði blaða-
manna er bandaríski fræðimaðurinn Ro-
bert W. Chesney. Hann segir að meðal
þess sem valdi honum áhyggjum varð-
andi blaðamennsku í dag sé krafa eig-
enda um arð af fjárfestingunni. Afleið-
ingarnar verði að margir blaðamenn
velja að skrifa auðveldar fréttir sem lík-
legt sé að veki gleði í brjóstum hluthafa
viðkomandi fjölmiðils.
Þörf á frekari rannsóknum
Í skýrslu rannsóknarnefndarinnar segir
um fjölmiðla að full ástæða sé til þess að
frekari rannsóknir fari fram á starfs- og
rekstrarumhverfi þeirra. Styrmir Gunn-
arsson, fyrrverandi ritstjóri Morg-
unblaðsins, tekur undir þetta og að
hans áliti á Alþingi að setja í gang rann-
sókn á fjölmiðlunum sjálfum í aðdrag-
anda hrunsins. Annar meginþáttur
hennar á að vera að leiða fram fjár-
mögnun fjölmiðlafyrirtækja, smárra og
stórra, á 21. öldinni. Jafnframt eigi að
fara fram könnun á umfjöllun fjölmiðla
um stöðu bankana og útrásarfyrirtækj-
anna síðustu árin fyrir hrun þannig að
hvort tveggja liggi fyrir.
„Síðustu árin fyrir hrun stóð yfir
pólitískur hernaður á Íslandi. Fjöl-
miðlum var beitt í þeim hernaði.
Ákveðinn hópur blaðamanna tók beint
þátt í honum á vegum þeirra, sem hann
stunduðu. Í grófum dráttum má segja
að sá hópur blaðamanna hafi verið í
svipaðri stöðu og þeir blaðamenn í
Bretlandi, sem tóku beint þátt í að
brjótast inn í farsíma fólks og/eða skrifa
fréttir, sem byggðust á upplýsingum,
sem þannig voru fengnar. Telur Blaða-
mannafélag Íslands að það sé óþarfi að
ræða þennan veruleika? Geta blaða-
menn gert kröfu til annarra um uppgjör
eftir hrun án þess að gera sjálfir upp
þátt einhverra úr eigin hópi í því sem
leiddi til hrunsins? Getur blaða-
mannastéttin litið á sjálfa sig sem ein-
hverja fjórðu stoð án slíks uppgjörs?“
spyr Styrmir.
Morgunblaðið/Kristinn