SunnudagsMogginn - 25.09.2011, Blaðsíða 30

30 25. september 2011
S
l. fimmtudagsmorgun stóð mað-
ur við glugga á skrifstofu sinni
og horfði yfir nærliggjandi
hverfi, þar sem fjöldi stórra fyr-
irtækja hefur höfuðstöðvar sínar eða
starfsstöðvar, taldi þau upp hvert á fætur
öðru og sýndi fram á, að þau væru ýmist í
eigu banka, dótturfélaga þeirra eða aðila á
vegum lífeyrissjóðanna. Viðmælandi
minn spurði síðan á hvaða veg eignarhald
í atvinnulífinu væri að þróast.
Það er full ástæða til að spyrja. Í kjölfar
hrunsins lenti fjöldi fyrirtækja í eigu
bankanna eða einhvers konar eignar-
haldsfélaga, sem lífeyrissjóðir koma m.a.
að. Í fæstum tilvikum hafa þessi fyrirtæki
verið gerð upp, starfsemin lögð niður og
eignir seldar. Í þess stað hafa hinir nýju
eigendur haldið rekstri þeirra áfram í von
um að geta fengið meira verðmæti út úr
þeim síðar. Það geta verið ákveðin rök
fyrir því út frá hagsmunasjónarmiði
þeirra en þó er ástæða til að íhuga eftirfar-
andi af því tilefni.
Áframhaldandi rekstur fyrirtækja, sem
í raun eru komin í þrot en rekin áfram
með það í huga að auka verðmæti þeirra af
aðilum, sem til þess hafa fjármagn, eins og
á við um bankana eða dótturfélög þeirra,
skekkir auðvitað samkeppnisstöðuna á
þeim sviðum, sem þessi fyrirtæki starfa á.
Hvernig eiga vel rekin einkafyrirtæki,
sem lifðu kreppuna af, að geta vaxið og
dafnað í skugga samkeppni af þessu tagi?
Hvernig á byggingarvöruverzlun, sem
byggð hefur verið upp af dugnaði og út-
sjónarsemi af einstaklingi, að geta keppt
við byggingarvöruverzlun, sem haldið er
á floti af banka eða áþekkum aðilum?
Hvernig eiga bílaumboð í einkaeign, sem
byggð hafa verið upp úr engu (Bílabúð
Benna á rætur í viðgerðum á skellinöðrum
í bílskúr foreldra eigandans) og lifðu
hrunið af, að geta stundað eðlileg við-
skipti í samkeppni við bílaumboð, sem í
raun eru rekin af bönkum? Hvernig eiga
litlar bókabúðir, sem stunda líka viðskipti
með ritföng og reknar eru af einstakl-
ingum, að geta keppt við stórar ritfanga-
keðjur í eigu banka? Hvernig eiga lítil
dekkjaverkstæði í eigu dugmikilla ein-
staklinga að geta keppt við stór dekkja-
verkstæði í eigu banka? Enginn hefur
vakið jafnrækilega athygli á þessum sér-
staka vanda í atvinnulífinu og Óli Björn
Kárason, varaþingmaður Sjálfstæð-
isflokksins, sem hefur gert það bæði á Al-
þingi, með greinum hér í Morgunblaðinu
og annars staðar.
Það er tímabært að taka þetta mál til
meðferðar og umræðu. Fyrsta skrefið er
að taka saman yfirlit yfir eignarhald á fyr-
irtækjum og sjá hve mikill hluti atvinnu-
lífsins er í eigu banka og eignarhaldsfélaga
á vegum þeirra, lífeyrissjóða og áþekkra
aðila. Það væri ekki óeðlilegt að slíkt yf-
irlit yrði tekið saman á vegum Við-
skiptaráðs eða Samtaka atvinnulífsins.
Reyndar mætti ætla að þeir aðilar teldu
sér skylt að berjast fyrir því, að heil-
brigðar aðstæður geti skapast í atvinnulíf-
inu til frjálsrar samkeppni. Svo er auðvit-
að hugsanlegt að fyrirtækin, sem haldið er
á floti með ofangreindum hætti, séu aðilar
að þessum samtökum og þess vegna eigi
þau ekki hægt um vik að hafa frumkvæði
um slíka skýrslugerð. Þá hljóta aðrir aðilar
að koma til skjalanna.
Óbreytt ástand gengur ekki lengur. Það
kemur í veg fyrir þá heilbrigðu og eðlilegu
uppstokkun í atvinnulífinu, sem er ein af
forsendum þess að endurreisn í kjölfar
hrunsins geti orðið að veruleika.
Sú endurreisn er ekki hafin. Annars
vegar koma stjórnmálalegar ástæður í veg
fyrir að eðlileg uppbygging fari fram í
orkufrekum iðnaði, sem gæti orðið at-
vinnulífinu almennt mikil lyftistöng. Hins
vegar kemur þessi óheilbrigða og falska
samkeppnisstaða í mörgum greinum við-
skiptalífsins í veg fyrir eðlilega framþróun
á öðrum sviðum. Það getur ekkert einka-
fyrirtæki staðið í samkeppni við fyrirtæki,
sem haldið er gangandi með banka á bak
við sig. Og með því eru bankarnir raun-
verulega að grafa undan öðrum við-
skiptavinum sínum. Þeir eiga að stunda
bankaviðskipti en ekki annars konar at-
vinnurekstur.
Þetta er ekki bara mál atvinnulífsins.
Þetta er pólitískt mál. Það er rétt sem við-
mælandi minn sl. fimmtudagsmorgun
sagði, að þetta væri spurning um framtíð-
areignarhald í atvinnulífi Íslendinga.
Sumir mundu kannski segja, að aukinn
opinber rekstur væri að finna sér leið inn
um bakdyrnar í íslenzku atvinnulífi.
Kannski þarf engan að undra þótt núver-
andi stjórnvöld gefi þessari þróun lítinn
gaum. Stjórnarflokkarnir byggja auðvitað
á gömlum sósíalískum og sósíal-
demókratískum grunni. Einkarekstur var
höfuðóvinur þeirra stjórnmálaafla fram
eftir 20. öldinni.
Ekki get ég gagnrýnt Sjálfstæðisflokk-
inn fyrir að láta sig þessi málefni einka-
rekstrar engu varða, því að sá sem stóð
við gluggann á skrifstofu sinni í Valhöll
við Háaleitisbraut og lýsti þessum áhyggj-
um yfir eignarhaldi í atvinnulífinu var
Bjarni Benediktsson, formaður Sjálfstæð-
isflokksins.
Þessi uppstokkun eignarhalds og end-
urreisn í atvinnulífinu er stórmál, sem
engum stendur nær en Sjálfstæðis-
flokknum að taka upp baráttu fyrir. En
það er kannski ekki alveg einfalt. Tveir
bankar af þremur eru í eigu erlendra vog-
unarsjóða. Þeir voru einkavæddir af nú-
verandi ríkisstjórn. Hver ætlar að segja
þeim erlendu vogunarsjóðum fyrir verk-
um og í krafti hvers? Þeim er alveg sama
um stöðuna í íslenzku atvinnulífi. Þeir
hugsa um það að ná eins miklu til baka af
fé sínu og þeir mögulega geta.
Afleiðingar þeirrar einkavæðingar eru
ekki enn komnar fram. Kannski styttist í
að nýir eigendur þeirra birtist á sjón-
arsviðinu? Hverjir skyldu það verða?(!)
Hitt er víst að þeir munu hafa sömu
markmið og núverandi eigendur. Að ná
eins miklu út úr þessum eignum og þeir
geta. Þeim verður alveg sama um eign-
arhald í íslenzku atvinnulífi.
Hvernig er eignarhaldið í atvinnulífinu að þróast?
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is
Þ
að var á þessum degi árið 1066 sem öld víking-
anna endaði. Flestir Íslendingar þekkja Stam-
ford Bridge sem heimavöll hins farsæla fót-
boltaliðs er nefnist Chelsea. En Frank
Lampardar og Petr Cechar þess tíma notuðu krafta sína í
að drepa fólk í því sporti sem var vinsælast þá; bardög-
um og styrjöldum. Nafn heimavallar Chelsea er einmitt
dregið af þeim stað þar sem ein af frægustu orrustum 11.
aldar átti sér stað.
Upphaf víkingaaldarinnar er miðað við árás villi-
manna (víkinga) á eyjuna Lindisfarne árið 793, þótt
raunin sé sú að Norðmenn höfðu áttað sig á litlum vörn-
um Englands fyrr og þegar byrjað að ræna og drepa þar
árið 787. En árásin á Lindisfarne var gríðarlegt áfall fyrir
hinn siðmenntaða kristna heim. Fram til þessa hafði lítil
hefð verið fyrir því í norðrinu að ráðast á fólk af sjó.
Hafið var vernd fyrir ágangi ræningja og bófa. Eyjan
Lindisfarne er norðarlega í Englandi og þar höfðu frið-
samir kristnir menn byggt upp fallegt og ríkt samfélag.
Mikið var um munka á svæðinu sem sátu við skriftir og
sungu sálma. Annaðhvort 8. janúar eða 8. júní birtist
fjöldi skipa vel vopnaðra villimanna frá Noregi við sjón-
arröndina. Villimennirnir ruddust á eyjuna og drápu
munkana, brenndu bækur þeirra og rændu öllu verð-
mætu. Annálar um alla Evrópu vitna um áfallið sem
kristið fólk varð fyrir. Brátt spurðist út í Noregi hversu
auðfenginn þessi gróði var. Næstu nokkur hundruð árin
urðu villimennirnir úr norðrinu að plágu um alla Evr-
ópu. Góð skip þeirra og bardagagleði olli skelfingu allt
suður til ítalskra hafnarborga. Um tíma réðu víkingarnir
stórum hluta Englands og Norður-Frakklandi.
Árið 1066 var verulega farið að halla á víkingana en
órói í Englandi kveikti valdagirnd konunga í nágrenni
við landið. Játvarður Englandskonungur hafði látist í
janúar það ár og margir gerðu tillkall til krúnunnar.
Haraldur Godwinson tók krúnuna í sínar hendur. En
bróðir hans, Tostig Godwinson í Skotlandi, var óánægð-
ur með það og bæði Haraldur harðráði í Noregi og Vil-
hjálmur bastarður (líka nefndur Vilhjálmur sigurvegari)
í Normandí gerðu tilkall til krúnunnar. Þannig að her-
útboð var látið ganga bæði í Noregi og í Norður-
Frakklandi. Haraldur Godwinson bjóst til varnar gegn
Normönnum á suðurströndinni þegar Haraldur harðráði
gerði innrás með víkingaher sinn miklu norðar. Har-
aldur harðráði sigraði Englendinga í fyrstu orrustu sinni
og lagði undir sig York og héraðið í kring. Tostig Godw-
inson slóst í lið með Haraldi harðráða til að klekkja á
bróður sínum. Haraldur Godwinson hafði við fréttirnar
lagt strax af stað með her sinn frá varnarstöðu sinni í
suðrinu og til móts við víkingana. Haraldur harðráði
hafði talið sig hafa nægan tíma til að njóta lystisemda
héraðsins áður en hann þyrfti að fara suður til að berjast
við Englandskonung. Her hans var tvístraður um svæðið
í kringum Stamford-brúna og á þessum heita degi höfðu
víkingarnir skilið brynjur sínar eftir í skipum sínum.
Árás Haralds Godwinsonar kom þeim algjörlega í opna
skjöldu. Um 15.000 manns voru í hvoru liði og varð orr-
ustan harðvítug og kostaði mikið mannfall. Her víking-
anna var nánast eytt. Og er þessi orrusta oft sögð marka
endalok víkingaaldarinnar sem var þá frá 793-1066, þótt
ýmsar víkingaferðir hafi verið farnar allt fram á 12. öld.
En Haraldur Godwinson fékk ekki að njóta sigursins
lengi, því aðeins þremur dögum eftir að hann stóð al-
blóðugur og þreyttur yfir höfuðsvörðum Haralds harð-
ráða og bróður síns Tostigs við Stamford-bryggju lenti
Vilhjálmur bastarður með her sinn í suðrinu og þar var
náttúrlega enginn til varnar. Haraldur Godwinson fylkti
liði sínu og fór suður með bardagaþreytta menn sína og
mætti her Vilhjálms við Hastings og var sigraður. Vil-
hjálmur bastarður frá Normandí átti síðan eftir að leggja
allt England undir sig.
borkur@mbl.is
Endalok
víkinganna
Hér er Haraldur harðráði Noregskonungur sýndur falla.
’
Aðeins þremur dögum eftir að
Godwinson stóð alblóðugur og
þreyttur yfir höfuðsvörðum
Haraldar harðráða og bróður síns
Tostig við Stamford bryggju þá lenti
Vilhjálmur bastarður með her sinn í
suðrinu og þar var náttúrulega eng-
inn til varnar.
Minnismerki um orrustuna frægu í York héraði.
Á þessum degi
25. september 1066