SunnudagsMogginn - 25.09.2011, Blaðsíða 29

25. september 2011 29
„Ég hef þá allavega harkað það af mér. Ég var
nokkuð laus við samviskubit vegna þess að ég lenti
í ofstjórnun sem barn. Móðir mín var langt á undan
sinni samtíð en hafði ekki nóg við að vera félagslega
séð. Hún var ein af þessum mæðrum sem helst vilja
hugsa fyrir börn sín og fara eiginlega alla leið inn í
heilann á þeim og vilja stjórna því hvað þau hugsa.
Mér fannst það óskaplega erfitt.
Margir lenda í því að uppeldisaðferð móðurinnar
hentar þeim ekki en það var svo skrýtið með mig að
ég skildi að móðir mín vildi mér vel, alveg eins og
ég áttaði mig strax sem barn á því að hún var klaufi
í höndunum. Og mér þótti vænt um hana fyrir að
vilja mér svona vel. En ég var mjög fegin að komast
að heiman og þess vegna hélt ég að börnunum
mínum myndi líða best ef ég væri ekki að skipta
mér of mikið af þeim þó þau vilji ekki játast undir
það núna að þetta hafi verið sérlega góð uppeldis-
aðferð.“
Auðvelt að vera maður sjálfur með SÚM
Þú varst þátttakandi í SÚM-hreyfingunni og
maður heyrir stundum sögur af þeim félagsskap
og þá er næstum eins og þar hafi alltaf verið
partístand. Er þetta rétt?
„Einhvern veginn lenti ég upp í SÚM. Man ekk-
ert hvernig það æxlaðist til, kannski bara af því að
ég var dálítið utanveltu eftir Ameríkudvölina. Ég er
enn að heyra sögur af því að í SÚM hafi menn verið
að skralla sýknt og heilagt sem er algjör misskiln-
ingur. Menn tóku listina alvarlega með glettnislegu
ívafi að vísu en gengu ekki að verki fullir frekar en
þeir keyrðu bíl fullir. Í kringum listamennina í SÚM
voru hins vegar ýmsir sem voru ekki að vinna al-
varlega að myndlist en höfðu óskaplega gaman af
að þjóra. Það kom fyrir að það var komið heim til
mín að leita að einhverjum sem höfðu tapast á fyll-
iríum dögum eða vikum saman. Úr því að ég var
kvenmaður og tengd SÚM var talið að ég héldi uppi
einhvers konar Sódómu og hlyti að hafa falið þá. Ég
sem lifði frekar borgaralegu lífi í Vesturbænum
með börnunum mínum og kettinum.“
Þú hefur alltaf verið talin listamaður sem tekur
sterka pólitíska afstöðu í verkum þínum.
„Ég held að þetta sé mýta. Ég held að sagan sé
öðruvísi en hvort ég get sagt hana er annað mál. Ég
lenti svolítið á skjön þegar ég datt út úr hópnum
mínum í menntaskóla og fór til Ameríku og var þar
eiginkona á stúdentagarði í gjörsamlega menning-
arsnauðum bæ og bjó við vissa einangrun og féll
ekki vel inn í samfélagið. Ég kom heim frá Ameríku
með merkilega reynslu, þrátt fyrir daglega fá-
breytni, því einhvern veginn hafði ég samt lifað
inni í framtíðinni sem átti eftir að koma hingað
heim til Íslands. Hlutirnir gerðust ekki með sama
hraða þá og nú er á tímum tölvunnar. En ég gat
ekki talað við neinn um reynsluna því á þessum ár-
um fóru fáir Íslendingar til Ameríku. Ég endaði á
því að vera enn aftur nokkuð utangátta félagslega.
Ég held að það hafi verið ástæðan fyrir því að ég
rölti upp stigann í SÚM því þar gat maður verið þó
maður væri utangátta. Þar var auðvelt að vera bara
maður sjálfur.
Á árunum 1974-75 þegar Vilborg Harðardóttir
stýrði sunnudagsblaði Þjóðviljans þá fékk hún
listamenn til að gera forsíður. Ég átti að gera fyrstu
myndina á kvennaárinu 1975 og það var töluverð
ábyrgð. Ég gerði mynd af konu sem gýs upp með
logandi hárið eldspúandi og tveir andar hvísla hvor
í sitt eyra hennar. Skissan af myndinni er á sýning-
unni og þegar ég sá hana fór ég að rifja upp hvað ég
var eiginlega að segja með henni: Myndin táknar
konu sem finnur þessa innri þörf fyrir að skapa sér
sjálfstæði. Hún verður að eldspúandi dreka af því
að það er alltaf verið að ráðskast með hana, hafa vit
fyrir henni og setja henni reglur og hömlur. Ef ein-
hver ætlar að ráðskast með hana þetta árið þá verð-
ur það hún sjálf.“
Þú varst áberandi og mjög virk í rauðsokka-
hreyfingunni.
„Eitthvað tengdist það þessum bakgrunni að ég
var sérstaklega hrifin af nýjum hugmyndum um
hópefli og frjálst félagsform þar sem hvorki væri
hinn hefðbundni formaður, ritari né gjaldkeri,
engin félagsgjöld bara frjáls framlög, ef á þyrfti að
halda, og engar félagaskrár. Innan rauðsokka-
hreyfingarinnar mótaði ég og barðist fyrir slíku fé-
lagsformi sem mörgum þótti vera ansi djarft. Við
rauðsokkurnar vorum feiknalega sterkar meðan
hreyfingin var algerlega opin og enginn var skráður
sem meðlimur. Þá var auðvelt að vera rauðsokka
þegar manni svall móður og svo gat maður dottið í
það að gera eitthvað allt annað, farið í hárgreiðslu
og látið kvenleikann blómstra. Starfið í rauðsokka-
hreyfingunni var þó agað og öflugt og gerði okkur
sem þar vorum að þjálfuðum vinnukrafti og marg-
ar voru kallaðar til starfa í þjóðfélaginu. Ég var
gripin inn í Myndlista- og handíðaskólann árið
1975, þegar stúdentaóeirðir stóðu sem hæst og oft
var erfitt að róa á rétt mið í slíkum stofnunum og ég
var þar skólastjóri í þrjú ár. Það var gaman en þessu
starfi fylgdu mikil átök út af stefnumörkun og ég
missti þolinmæðina. Skólastjórastarfið er þó eitt af
því sem ég hefði viljað hafa meiri þolinmæði gagn-
vart og skilja betur við, klára verkið betur en ég
gerði.“
Endalausir möguleikar á ævintýrum
Ef þú ættir að lýsa þróuninni í verkum þínum,
hvað myndirðu segja?
„Árin eftir 1968, þegar ég var að vefa, voru
skemmtilegur tími. Ég lít þó á það tímabil í minni
list sem raunsæistímabil frekar en pólitískt. Það var
verið að endurskoða alla hluti og ég vann bara með
umhverfið eins og það birtist mér og var ófeimin
við að spyrja spurninga. En þegar kom fram undir
1980 þá breyttist andrúmsloftið, straumarnir í
þjóðfélaginu lágu í átt að peningahyggjunni sem
varð síðan áberandi og þjakandi. Ég skynjaði þann
skugga og mér líkaði hann ekki. Í vefnaðinum fóru
margir að einbeita sér að náttúrutengdum við-
fangsefnum. Ég flutti út á land, fann mig betur þar
og fór að vinna með víddina í náttúrunni, fór í að
leita að öðru formi, fannst að ég yrði að finna mér
nýja leið. Ég byrjaði að taka ljósmyndir og vinna
með þær og tengja við vefnaðinn. Árið 1988 lenti ég
í bílslysi og hef ekki fengið fulla hreyfigetu síðan til
að vinna flókin verk. Lengi gat ég ekki einu sinni
tekið almennilegar ljósmyndir en svo komu staf-
rænu myndavélarnar á markaðinn, þannig að þeir
erfiðleikar eru að baki. Ég hef notað tölvu til að
teikna og svo skrifa ég bækur. Það var aldrei með-
vituð ákvörðun að skrifa. Það byrjaði þannig að ég
fór að skrifa niður það sem ég lærði sem krakki um
garðyrkju af móður minni í foreldrahúsum.“
Þú býrð með bónda þínum, Þór Vigfússyni, í
Ölfusinu þar sem þú ræktar jurtir og sinnir
gróðri. Er Þór ræktunarmaður eins og þú?
„Hann er farinn að rækta með mér og nú er ég að
kenna honum að elda. Ég hef uppgötvað nokkuð
varðandi karlmenn. Eldhúsið fyrir karlmönnum er
dásamleg furðuveröld þar sem þeir eru í sterkri ná-
lægð við matinn. Þeir geta gramsað í skápum, rótað
inni í ísskáp og gert sig breiða í eldhúsinu. Minn
maður er stór og mikill matmaður og þannig menn
una sér hvergi betur en í eldhúsi. Nú er ég smám
saman að leiða hann inn í leyndardóma kokka-
mennskunnar og mér sýnist honum líka það afar
vel en sjálf er ég búin að elda nóg í bili og er fegin að
hvíla mig.“
Hvað er svo á dagskrá eftir sýninguna?
„Ég sé svo sem endalausa möguleika á ævintýr-
um framundan en nú er ég er farin að hugsa, eins
og karlmaður, bara um eitt í einu. Takmarkið er að
klára þessa sýningu og þýðinguna á Walden. Það er
gott að verða eldri vegna þess að þá fer maður að
geta skoðað líf sitt sem heild. Það er sagt að mað-
urinn geti dáið sáttur ef hann geti horfst í augu við
líf sitt. Líf mitt hefur verið heilt, ekki brotakennt og
það finnst mér gott. Mér finnst ég hafa fengið ríku-
legan skammt af spennandi tækifærum sem ég átti
kannski ekki endilega skilið. En ég var lánsöm og
vonast eftir að eiga enn inni sitthvað hjá forsjón-
inni.“
’
Það er gott að verða eldri vegna þess
að þá fer maður að geta skoðað líf sitt
sem heild. Það er sagt að maðurinn
geti dáið sáttur ef hann geti horfst í augu
við líf sitt. Líf mitt hefur verið heilt, ekki
brotakennt og það finnst mér gott. Mér
finnst ég hafa fengið ríkulegan skammt af
spennandi tækifærum sem ég átti kannski
ekki endilega skilið.
Morgunblaðið/Sigurgeir S.