Fréttablaðið - 11.11.2011, Qupperneq 24

24 11. nóvember 2011 FÖSTUDAGUR
Meira í leiðinniWWW.N1.IS / SÍMI 440 1000
ÚTSÖLUMARKAÐUR N1 Í HOLTAGÖRÐUM – EFRI HÆÐ
OPIÐ VIRKA DAGA KL. 11-18 OG Á LAUGARDÖGUM FRÁ 12-18
ÚTSÖLUMARKAÐUR N1 Í HOLTAGÖRÐUM
FRÁBÆRAR VÖRUR
ÓTRÚLEGUR AFSLÁTTUR!
Holtagarðar
Sæbraut S
æbrau
t
Skútuvogur
Barkarvogur
H
o
ltaveg
ur
Á útsölumarkaðinum eru gæðavörur á góðu verði:
ferðavörur, fatnaður, radíóvörur, leikföng,
bílamottur, mótorhjólavörur, slökkvitæki, ofl.
Frábært tækifæri til að gera kjarakaup á
þekktum vörumerkjum eins og Movera,Draper,
Förch, Skil, Fristads omfl.
MIKIÐ ÚRVAL!

FYRSTUR
KEMUR
FYRSTUR
FÆR!
ALLT AÐ
AFSLÁTT
UR70%
Sandra B. Jónsdóttir ráðgjafi hefur nú með stuttu millibili
birt tvær greinar í Fréttablaðinu
þar sem hún gerir erfðabreyttar líf-
verur að umfjöllunarefni sínu. Svar
mitt við fyrri grein Söndru birtist í
Fréttablaðinu 20. október sl. en þar
gerði ég alvarlegar athugasemdir
við rangtúlkanir hennar á vísinda-
legum niður stöðum. Í seinni grein
sinni sem birtist hinn 25. október
sl. vísar Sandra í nokkurn fjölda
vísindagreina máli sínu til stuðn-
ings og mætti í fyrstu halda að
greinin væri vísir að upplýstri
umræðu um málefnið. Svo er því
miður ekki og sé ég mig því áfram
knúinn til að leiðrétta nokkur atriði
í máli Söndru.
Sandra vísar m.a. í niður stöður
Vázquez-Padrón o.fl. (1-3) og telur
þær gefa vísbendingar um „að
neysla erfðabreyttra matvæla
sem innihalda Bt-eitur kunni að
valda ofnæmis viðbrögðum og við-
kvæmni gagnvart öðrum matvæl-
um“. Niðurstöðurnar sem um ræðir
eru í sjálfu sér áhugaverðar en hér
eins og svo oft gengur Sandra of
langt í ályktunum sínum. Vázquez-
Padrón o.fl. könnuðu hvort pró-
teinið Cry1Ac gæti valdið ónæmis-
viðbrögðum í músum og þó svo að
músin sé um margt skyld mannin-
um þá er ekki sjálfgefið að niður-
stöðurnar megi yfirfæra á mann-
inn eins og Sandra kýs að gera.
Hér er jafnframt mikilvægt að
gera greinarmun á ónæmissvari
og ofnæmi, en Vázquez-Padrón o.fl.
minnast hvergi á ofnæmi í greinum
sínum. Þá er einnig rétt að benda á
að yfir eitt hundrað tegundir mat-
væla geta valdið ofnæmi í mönn-
um og eru þau viðbrögð í flestum
tilfellum vegna próteina, en engin
dæmi eru þekkt um ofnæmi gegn
Cry-próteinum í mönnum þrátt
fyrir áratugalanga notkun þeirra
í landbúnaði.
Sandra vísar líka í rannsóknir
sem sýna eiga fram á „áhrif á
þróaðri spendýr“, þ.m.t. rannsókn
Trabalza-Mainucci o.fl. (4) á sauðfé
sem hún segir að hafi „[leitt] í ljós
truflun á starfsemi meltingar-
kerfis í kindum sem fóðraðar voru
á Bt-maís í þrjár kynslóðir og á
starfsemi lifrar og briss í lömbum
þeirra“.
Þessi niðurstaða Söndru er úr
lausu lofti gripin. Í grein Tra-
balza-Mainucci o.fl. er tekið fram
að erfðabreytta fóðrið hafði engin
áhrif á heilbrigði dýranna og ekki
sáust nein áhrif á aðra þætti sem
skoðaðir voru. Það eina sem reynd-
ist ólíkt milli hópa var að for-
athugun á frumum úr lifur og brisi
leiddi í ljós mun, en sá munur virt-
ist ekki hafa nein mælanleg áhrif á
heilbrigði dýranna.
Í tilvísun sinni í rannsóknir
Duggan o.fl. (5) gerir Sandra þau
klaufalegu mistök að slá saman
tveimur óskyldum tilraunum þann-
ig að úr verða niðurstöður sem eiga
sér enga stoð í raunveruleikanum.
Hér verður til í meðförum Söndru
erfðabreytt örvera úr meltingar-
vegi sem þolin er fyrir sýkla lyfjum
og kallar Sandra bakteríu þessa
„superbug“. Í reynd eru niðurstöð-
urnar óralangt frá þessu. Annars
vegar var um að ræða athugun á
niðurbroti DNA í meltingarvegi
þar sem notast var við maís erfða-
breyttan með Bt-geni og hins vegar
rannsókn á því hvort nota mætti
plasmíð (sem er lítil hringlaga
DNA sameind) sem velkst hafði um
í munnholi kindar til að ummynda
bakteríur. Það er rétt athugað hjá
Söndru að Duggan o.fl. fundu DNA
úr maís í vömb en þeir taka jafn-
framt fram að uppruni þess sé að
öllum líkindum úr ómeltum plöntu-
leifum og að óvarið DNA sé ólíklegt
til að lifa lengi í vömbinni.
Að lokum er rétt að minnast á
umfjöllun Söndru um rannsóknir
Aris og Leblanc (6) og það sem hún
telur að séu vísbendingar um „flata
genatilfærslu“. Hér verður Söndru
enn á ný fótaskortur þar sem hún
virðist ekki gera greinarmun á
DNA og próteini, en þeir Aris og
Leblanc mældu Cry1Ab próteinið
en ekki DNA í blóðsýnum og minn-
ast hvergi í grein sinni einu orði
á „flata genatilfærslu“. Hvernig
Sandra tengir þetta tvennt saman
er mér óskiljanlegt.
Þrátt fyrir að Sandra vísi í rit-
rýndar vísindagreinar máli sínu til
stuðnings og leitist þannig við að
ljá umfjöllun sinni yfirbragð upp-
lýstrar umræðu þá er niðurstaðan
sú að umfjöllunin líður mjög fyrir
takmarkaða þekkingu Söndru á við-
fangsefninu. Það hvernig Sandra
slær saman ótengdum tilraunum
í grein Duggan o.fl. (5) og það að
hún gerir ekki greinarmun á DNA
og próteinum er umhugsunarvert
og hlýtur að vekja upp spurningar
um skilning Söndru á því efni sem
hún fjallar um.
Að lokum get ég því ekki annað
en hvatt Söndru til að kynna sér
betur efni þeirra greina sem hún
fjallar um á opinberum vettvangi
og lesendur jafnframt til að lesa
greinar Söndru um þessi málefni
eftirleiðis með gagnrýnum huga.
(1) Vázquez-Padrón o.fl. 2000.
Brazilian Journal of Medical and
Biological Research, 33[2], pp.147-
155. (2) Vázquez-Padrón o.fl. 2000.
Biochemical and Biophysical
Research Communications, 271[1],
pp.54-58. (3) Vázquez-Padrón o.fl.
1999. Life Sciences, 64[21], pp.1897-
1912. (4) Trabalza-Marinucci o.fl.
2008. Livestock Science, 113,
pp.178-190. (5) Duggan o.fl. 2003.
The British Journal of Nutri-
tion, 89[2], pp.159-166. (6) Aris og
Leblanc. 2011. Reproductive Tox-
icology, 31[4], pp.528-533.
Upplýst umræða
um erfðabreyttar lífverur?
Erfðabreytt
matvæli
Jón Hallsteinn
Hallsson
dósent í erfðafræði við
Landbúnaðarháskóla
Íslands
Að lokum get ég því ekki annað en hvatt
Söndru til að kynna sér betur efni þeirra
greina sem hún fjallar um á opinberum
vettvangi og lesendur jafnframt til að lesa greinar Söndru
um þessi málefni eftirleiðis með gagnrýnum huga.
Virkjanir útrýma
göngufiski – þrátt
fyrir mótvægisaðgerðir
Fimmtudaginn 3. nóvember sl. boðuðu verkfræði- og
náttúruvísindasvið Háskóla
Íslands, Stofnun Sæmundar
fróða og Verndarsjóður villtra
laxastofna til kynningar og
umræðufundar um fiski-
gengd í Þjórsá, áhrif virkjana
á göngufiska í vatnakerfi Col-
umbia- og Snake-ánna í Norð-
vestur-Bandaríkjunum og þær
mótvægisaðgerðir sem í ráði
er að grípa til vegna virkjana-
framkvæmda Landsvirkjunar
í neðri hluta Þjórsár svo koma
megi í veg fyrir hrun fiski-
stofna þar.
Aðalfyrirlesturinn var um
reynslu Bandaríkjamanna
af sams konar aðgerðum og
Landsvirkjun hyggst grípa
til. Hann var fluttur af dr.
Margaret J. Filardo, forstöðu-
manni Fiskvegamiðstöðvar-
innar (Fish Passage Center) í
Oregon. Aðrir frummælend-
ur voru Magnús Jóhannsson
fiskifræðingur hjá Veiðimála-
stofnun og Helgi Jóhannesson
verkfræðingur hjá Lands-
virkjun.
Í máli dr. Filardo kom fram
að laxastofnar í umræddu
vatnakerfi hafa hrunið frá því
að þar var byrjað að virkja.
Stofnarnir eru nú komnir
niður í um 10% af því sem
þeir voru og genafjölbreyti-
leiki hefur glatast endanlega.
Þetta hefur gerst þrátt fyrir
að meira en 10 milljörðum
Bandaríkjadala (ríflega þús-
und milljörðum íslenskra
króna) hafi verið veitt til mót-
vægis- og björgunaraðgerða
af margvíslegum toga.
Einu aðgerðirnar sem hafa
skilað sýnilegum bata fiski-
stofna hafa verið að fjarlæga
stíflur. Þar sem það hefur
verið gert hefur strax orðið
viðsnúningur til hins betra
fyrir fiskana og þá atvinnu- og
menningarstarfsemi sem þeim
tengist.
Að sjálfsögðu eru miklir
fjárhagslegir hagsmunir í húfi
vegna raforkuframleiðslunnar
og því er enn leitað allra leiða
til að betrumbæta göngu-
möguleika fiskanna. Hingað
til hafa allar slíkar tilraunir
í mesta lagi náð að hægja á
hruninu.
Nú síðast eru vonir bundnar
við tveggja ára gamla tækni
til að fleyta seiðum framhjá
virkjunum. Engin reynsla er
þó komin á hvort hún muni
reynast betur en allar hinar
fyrri. Landsvirkjun til hróss
má segja að það er einmitt
þessi nýjasta tækni sem verk-
fræðingar hennar ætla að nota
í Þjórsá. Vegna reynsluleysis
er þó alltof snemmt að segja
til um hvort hin nýja tækni
muni duga.
Segja má að það sé of
áhættusöm frumkvöðlastarf-
semi að leggja það á Lands-
virkjun að vera leiðandi á
heimsvísu við að prófa tækni
sem enginn veit hvort virkar
– en vona bara það besta.
Eins og kom fram í máli dr.
Filardo hefur samstarfsfólk
hennar vonað það besta ára-
tugum saman í viðleitni sinni
til að bjarga þeim fiskum
sem bjargað verður. Sú von
hefur því miður skilað litlu.
Árangur inn af því starfi og
hinni ríflega þúsund milljarða
fjárfestingu ætti að verða
okkur hvati til að stíga varlega
til jarðar þegar kemur að því
að taka ákvarðanir sem munu
valda óafturkræfum spjöllum
á lífríki Þjórsár – ef nokkuð
er að marka reynslu annarra
þjóða af virkjunum á göngu-
slóð fiska.
Orkumál
Gísli
Sigurðsson
íslenskufræðingur