Fréttablaðið - 25.11.2011, Blaðsíða 24

24 25. nóvember 2011 FÖSTUDAGUR
Samkoma ráðherra og samn-ingamanna alls staðar að úr
heiminum í Suður-Afríku í lok
mánaðarins í tilefni af ráðstefnu
Sameinuðu þjóðanna um loftslags-
breytingar getur skipt sköpum
fyrir framgang hinnar alþjóðlegu
baráttu gegn loftslagsbreytingum.
Sumir kynnu að spyrja: Getum
við ekki hinkrað aðeins og tekist á
við loftslagsbreytingar þegar við
höfum leyst skuldavanda Evrópu
og hagvöxtur er hafinn á ný? Svar-
ið er nei. Flóð í Taílandi og þurrk-
ar í Texas og Norðaustur-Afríku
eru nokkrar nýlegar áminning-
ar um að loftslagsáskorunin sé
brýnni en nokkru sinni fyrr og að
loftslagsbreytingarnar fari versn-
andi. Nýleg skýrsla Alþjóðaorku-
málastofnunarinnar um horfur í
jarðefniseldsneytismálum er enn
eitt ákallið: Fresturinn er að renna
út og reikningurinn margfaldast
einfaldlega ef við bregðumst ekki
strax við.
En hvaða árangri getum við náð
í Durban? Ef marka má fjölmiðla
mætti ætla að aðeins væri einn
mælikvarði á árangur: Hvort tak-
ist að fá þróuðu löndin til að skrifa
undir nýjan skuldbindingartíma á
Kyoto-bókuninni, en fyrra tíma-
bilinu lýkur árið 2012.
Ég vil taka eitt skýrt fram: Evr-
ópusambandið styður Kyoto-bók-
unina. Við höfum byggt löggjöf
okkar á meginreglum Kyoto og
erum það svæði sem er með metn-
aðarfyllstu markmiðin samkvæmt
bókuninni – og erum að ná þeim.
Reyndar stefnir í að við gerum
gott betur en það.
En Kyoto-bókunin byggir á
skarpri aðgreiningu milli þró-
unar- og þróaðra ríkja og krefst
einungis aðgerða af hálfu hinna
þróuðu þjóða. Finnst þér ekki að
þróun efnahagsmála undanfarna
tvo áratugi hafi að miklu leyti máð
þann greinarmun út?
Tökum sem dæmi Singapúr
og Suður-Kóreu. Þetta eru öflug
útflutningslönd með samkeppnis-
hæfum iðnaði sem skipa sér ofar-
lega á lista SÞ um þróun lífskjara
(e. Human Development Index).
Þrátt fyrir það teljast þau þróun-
arlönd í Kyoto-sáttmálanum. Bras-
ilía er annað dæmi um kröftugt
hagkerfi á uppleið. Þar blómstrar
iðnaður, landið er ríkt af náttúru-
auðlindum og laun hærri á hvern
íbúa en til dæmis í Búlgaríu eða
Rúmeníu.
Aðgreiningin milli þróunarríkja
og þróaðra ríkja er einnig ógreini-
leg þegar mynstur mengunar er
skoðað. Samkvæmt Alþjóða orku-
málastofnuninni stafar aukin
koltvísýringsmengun fyrst og
fremst frá hagkerfum í vexti sem
reiða sig á kol. Og þessi þróun
heldur bara áfram. Fram til 2035
munu 90% af aukningu orkuþarf-
ar heimsins koma frá löndum utan
OECD. Sem dæmi hefur orkutengd
losun í Kína þrefaldast frá 1990,
sem gerir það að því landi í heim-
inum sem losar mest af mengandi
efnum. Að meðaltali losar kín-
verskur borgari meira af meng-
unarefnum en til dæmis Portú-
gali, Svíi eða Ungverji. Heimurinn
getur þar af leiðandi ekki bar-
ist gegn loftslagsbreytingum á
áhrifaríkan hátt án þess að Kína
og önnur hagkerfi í örum vexti
taki þátt í því.
Önnur áskorun er að Bandarík-
in hafa ekki skrifað undir Kyoto-
sáttmálann – og munu aldrei gera
– og að Japan, Rússland og Kanada
hafa lýst því yfir að þau ætli sér
ekki að skrifa undir nýjan skuld-
bindingartíma. Það þýðir að ef
ESB vill taka upp nýjan skuldbind-
ingartíma á Kyoto ásamt nokkrum
öðrum þróuðum hagkerfum næði
það ekki til nema 16% af losun
heimsins, á meðan fyrra tímabil-
ið náði til um þriðjungs. Hvernig
getur þetta talist góður árangur í
loftslagsmálum?
Með öðrum orðun, Kyoto-bókun-
in ein og sér dugar engan veginn
til að halda aukningu á meðalhita
undir 2°C, eins og alþjóðasamfé-
lagið hefur viðurkennt að þurfi að
vera sameiginlegt takmark okkar.
Til þess að eiga möguleika á
að ná því markmiði þurfum við
alþjóðlegan aðgerðarramma með
þátttöku allra stóru hagkerfanna,
hvort sem þau eru þróuð eða í
þróun. Aðgerðarramma sem end-
urspeglar heiminn á 21. öldinni og
þar sem skuldbindingar allra vega
jafn mikið.
Evrópusambandið er tilbúið til
að taka þátt í næsta gildistímabili
Kyoto svo fremi sem umhverfis-
legt réttmæti sáttmálans verði
bætt og á ráðstefnunni í Durban
verði samþykkt bæði skýr stefna
og tímamörk til að ganga frá þess-
um aðgerðarramma á allra næstu
árum svo hann taki gildi eigi síðar
en árið 2020.
Ég vona að öll lönd sýni bæði
pólitískan vilja og leiðtogahæfni
sem þarf til að framfylgja slíkum
ákvörðunum í Durban. Í Kaup-
mannahöfn skuldbundu leiðtogar
sig til að halda sig fyrir neðan 2°C
markið. Nú er tíminn kominn að
þeir sýni það í verki.
Undanfarna daga hafa spunnist miklar umræður í þjóðfélaginu
um álagningu kolefnisgjalda á jarð-
efnaeldsneyti. Umræðurnar hafa
að mestu snúist um álagningu kol-
efnisgjalda á föst kolefni, s.s. kol,
koks og rafskaut. Þetta má rekja til
frumvarps ríkisstjórnarinnar um
ráðstafanir í ríkisfjármálum. Þar
er m.a. lagt til að á árinu 2013 verði
lagt kolefnisgjald á eldsneyti í föstu
formi, það er gjald fyrir notkun á
kolum, koksi og rafskautaefni.
Eftir þau fjárhagslegu áföll sem
dunið hafa yfir þjóðina við hrun
bankakerfisins er ljóst að ríkis-
sjóður þarf að afla meiri tekna,
um það er ekki deilt. Deilt er hins
vegar um hvaða leiðir séu vænleg-
astar til árangurs. Ekki skal lagt
mat á það hér.
En hvað eru kolefnagjöld, hvern-
ig og hvers vegna eru þau lögð á í
nágrannalöndum okkar?
Ein mesta umhverfisvá sem
blasir við mannkyninu eru afleið-
ingar af hlýnun loftslags. Það er
vel þekkt að þessa hlýnun má að
mestu rekja til stóraukinnar losun-
ar gróðurhúsalofttegunda. Það er
sameiginleg skylda allra að stuðla
að minnkun þessarar losunar. Í
Evrópu hefur verið valin sú leið að
nota sem mest fjárhagslega hvata
til að draga úr losun gróðurhúsa-
lofttegunda. Hér er stuðst við þá
einföldu aðferðafræði að sá sem
mengi skuli greiða fyrir það. En
hvernig er þá unnt að mæla meng-
un hvers og eins?
Innan Evrópusambandsins eru
notaðar tvær mismunandi aðferðir.
Sú fyrri snýr að einstaklingum,
heimilum og minni fyrirtækjum.
Hér er ógerningur að meta losun
hvers og eins. Því er valin sú leið
að leggja gjöld á öll þau aðföng sem
valda losun gróðurhúsalofttegunda,
svo sem á allt eldsneyti. Fjárhags-
legur ávinningur hvers og eins felst
síðan í því að draga sem mest úr
orkunotkun eða auka notkun á end-
urnýjanlegri orku. Þarna fer því
saman fjárhagslegur ávinningur
og minnkun á losun gróðurhúsa-
lofttegunda.
Seinni aðferðin sem er notuð
snýr að stærri notendum jarðefna-
eldsneytis. Hér er unnt að mæla
beint eða óbeint alla losun gróður-
húsalofttegunda. Öll þau fyrirtæki
sem falla undir þennan flokk verða
að fá losunarleyfi. Síðan þurfa þessi
fyrirtæki að fá losunarheimildir
fyrir hvert tonn gróðurhúsaloftteg-
unda sem þau losa. Ríki sambands-
ins ráða síðan yfir tilteknum fjölda
losunarheimilda. Þessar heimildir
eru settar á uppboðsmarkað, þar
sem handhafar losunarleyfa geta
boðið í þær. Á þennan hátt er sett-
ur upp fjárhagslegur hvati til þess
að draga úr losun gróðurhúsaloft-
tegunda. Þetta er í grófum dráttum
verslunarkerfi Evrópusambandsins
með losunarheimildir (EU ETS).
Noregur og Ísland verða að hluta
til aðilar að þessu kerfi þegar það
tekur að fullu gildi árið 2013.
En hér er nokkuð að varast.
Þetta verslunarkerfi er ekki alþjóð-
legt heldur einungis svæðisbund-
ið. Því er viss hætta á að iðnaður
sem þarf að kaupa mikið af heim-
ildum færi sig um set þangað þar
sem engar takmarkanir eru sett-
ar á losun gróðurhúsalofttegunda.
Við þetta minnkar vissulega losun
innan sambandsins en hún fær-
ist einungis til þannig að losun á
heimsvísu er jöfn og áður. Þetta
er kallaður kolefnisleki (e. Carbon
leakage). Í verslunarkerfi sam-
bandsins eru því fyrirvarar vegna
kolefnisleka. Þessir fyrirvarar fel-
ast í því að öll fyrirtæki sem eru
í alþjóðlegri samkeppni, þar sem
hætta er á kolefnisleka, eiga full-
an rétt á úthlutun gjaldfrjálsra los-
unarheimilda fyrir allt að 97% af
losun gróðurhúsalofttegunda eftir
tilteknum reglum. Þær iðngreinar
sem eiga rétt á gjaldfrjálsri úthlut-
un heimilda innan ETS-kerfisins
eru nánar tilgreindar í tilskipun,
en þar er meðal annars að finna
framleiðslu á kísiljárni, kísilmálmi
og á áli.
Áætlanir um kolefnisgjald hér
á landi til viðbótar við innleiðingu
ETS-kerfisins ganga því þvert á
þessa meginreglu ETS-kerfisins.
Að leggja á bæði kolefnisgjald og
innleiða ETS-kerfið fyrir sömu
fyrirtækin er augljóslega tvöföld
gjaldtaka sem er ígildi tvísköttun-
ar. Auk þess skekkir þetta verulega
samkeppnisstöðu þeirra íslensku
fyrirtækja sem í hlut eiga, þar sem
keppinautar þeirra í Evrópu þurfa
ekki að borga neitt kolefnisgjald.
Bandaríkin og nánasti banda-maður þeirra, ESB, mynda
pólitíska og hernaðarlega blokk
og stefna ótrauð að heimsyfirráð-
um. Pólitísk stefna Blokkarinnar
er hnattvæðing auðhringanna:
frjálst flæði og aðgengi vest-
rænna auðhringa heims um ból.
Hernaðararmur Blokkarinnar er
hið hraðvaxandi NATO. Blokkin
hefur gífurlegt afl og telur heims-
yfirráð raunhæfan möguleika.
Eitt meginmál er að þjarma að
ríkjum sem trufla þá
viðleitni og koma þar á
stjórnarskiptum (kall-
ast að koma á lýðræði!).
Ef mútur og undirróður
nægja ekki er það gert
með þvingunaraðgerð-
um hinna voldugu – og
stríði ef annað bregst,
svo sem í Júgóslavíu,
Afganistan (og Pakist-
an), Írak, Líbíu …
„Arabíska vorið“
birtist okkur sem borg-
araleg uppþot og fjölda-
aðgerðir sem mæta
einhliða valdbeitingu
stjórnvalda s.s. í Túnis,
Egyptalandi, Jemen,
Bahrain … En tvö lönd hafa alveg
skorið sig úr: Líbía og Sýrland.
Frá upphafi ólgunnar er þar um
að ræða vopnuð átök tveggja fylk-
inga, með miklu mannfalli á báða
bóga. Sem sagt vel vopnuð upp-
reisn og borgarastríð. Það sýnir
sig að Blokkin hefur átt afar virka
aðild að átökunum í þeim löndum.
Aðferðirnar eru allt frá flugu-
mönnum og nethernaði til eld-
flaugaárása. Þannig er „arabíska
vorið“ á góðri leið að breytast í
vestræna stórsókn gegn araba-
þjóðum.
Afskipti Blokkarinnar af Líbíu
og Sýrlandi eru engin tilviljun.
Fyrir nýliðið stríð var Líbía eina
ríkið í Norður-Afríku sem ekki
átti „samstarfsaðild“ (partners-
hip) að NATO. Og af 14 löndum
Mið-Austurlanda eru þrjú sem
ekki eiga neina aðild að NATO:
Íran, Sýrland og Líbanon (Líb-
anon býr reyndar við hernám
NATO-herskipa). Íran og Sýrland
eru nánir bandamenn og eru auk
þess helstu stuðningsmenn Kín-
verja og Rússa á þessu svæði,
þ.e.a.s. helstu andstæðinga og
keppinauta Blokkarinnar.
Blokkin á mörg vopn, m.a.
leynivopn. Eitt þeirra er Alþjóða-
kjarnorkustofnunin. Skýrsla
hennar fyrir skemmstu gaf vest-
rænum fjölmiðlum tækifæri til
að útbásúna að nýjar vísbend-
ingar væru um kjarnorkuvá frá
hendi Írana. Engar nýjar upplýs-
ingar komu samt fram í þessari
skýrslu en hún hafði hin tilætluðu
sálrænu áhrif: Mesta hættan staf-
ar frá Íran!
Annað leynivopn er Araba-
bandalagið sem ákvað 16. nóvem-
ber að víkja Sýrlandi úr banda-
laginu. Ákvörðunin var tekin að
frumkvæði Persaflóaríkjanna
sex sem eru ýmist nánir banda-
menn Bandaríkjanna
eða hreinir leppar
þeirra. Nákvæmlega
það sama gerðist í
febrúar sl. þegar Líbíu
var vikið úr bandalag-
inu skömmu áður en
innrás Vesturveldanna
hófst. Ekki boðar það
gott fyrir Sýrland.
Sú var tíðin að stór-
veldaíhlutanir og bein
heimsvaldastefna voru
feimnismál. Ekki leng-
ur. Blokkin kallar sig
„alþjóðasamfélagið“
og þykist eiga fullan
rétt á íhlutunum um
allan heim.
Í Morgunútvarpinu 23. nóv. tal-
aði Sveinn Helgason frá Wash-
ington um forsetaframbjóðend-
ur repúblikana. Varnarmál voru
efst á baugi. Rick Perry vildi
setja flugbann á Sýrland. Sá sig-
urstranglegasti þeirra, Mitt Rom-
ney, taldi það ekki tímabært: „En
ekki aðeins verður að beita við-
skiptabanni á Sýrland heldur
einnig stuðningi við uppreisnina
í landinu með leynilegum aðgerð-
um til að koma stjórnarskiptum
í kring.“ Slík orðræða þykir góð
latína í USA og ekkert tiltökumál
í íslenska útvarpinu.
Ef ekki tekst að hrekja Assad
Sýrlandsforseta frá með hótunum
og refsiaðgerðum er sennilegast
að ráðist verði á landið. Og upp
mun rísa Össur Skarphéðinsson,
taka ofan gleraugun og segja að
þetta sé sorglegt en nauðsynlegt.
Það er alveg fyrirsjáanlegt því
íslensk stjórnvöld hafa undan-
tekningalaust stutt hina vestrænu
hernaðarútrás undanfarinna ára-
tuga. Alltaf.
Að leggja á bæði kolefnisgjald og inn-
leiða ETS-kerfið fyrir sömu fyrirtækin er
augljóslega tvöföld gjaldtaka sem er ígildi
tvísköttunar.
Þannig er
„arabíska“
vorið á góðri
leið að breyt-
ast í vestræna
stórsókn
gegn araba-
þjóðum.
Önnur áskorun
er að Bandaríkin
hafa ekki skrifað undir
Kyoto sáttmálann – og
munu aldrei gera…
Skýr leið að alþjóðlegu
loftslagssamkomulagi
Kolefnisgjald – hvað er það?
Ófriðarlegt
Ég er af gamla skólanum eins og sagt er á mannamáli, enda
77 ára gamall. Ég man að ég hefi
verið um 8 ára þegar faðir minn
fór að leggja mér til lífsreglurnar
sem þá voru viðhafðar og eru eitt-
hvað á þessa leið. Þú mátt aldrei
taka það sem þú átt ekki.
Aldrei segja ósatt orð (bara í
gríni). Drengskaparloforð og hand-
sal er heilagur gjörningur. Eftir
þessum reglum mun þér sjálfum
líða vel og öllum sem þú átt sam-
sskipti við í lífinu.
Árum saman lifði ég í þessum
heimi sannleikans í öllum sam-
skiptum við fólk. Í sjósókn, við
rekstur bílaverkstæðis og síðar
nýsmíði á bátum.
Þetta gekk allt upp með dreng-
skaparloforði og handsali ára-
tugum saman. En svo kom högg-
ið sem lagði mitt sjálfstæða líf í
rúst. Skurðgröfumaður hugðist
gerast sjómaður. Hann ákvað að
eignast einn bát og fá í hendur án
þess að greiða, nema lítið fé. Hans
fyrsta verk var að fá í lið með sér
lögmann sem gerir hvað sem er
fyrir peninga en hefir þann kost
að halda grettistaki utan um skjól-
stæðinga sína.
Vegna pólítíkur er þetta mál
enn óleyst. Einn prófessor úti í bæ
segir beint út og stendur við það að
„þetta mál verður að leysa því það
er í einu orði áfellisdómur fyrir allt
réttarkerfi landsins“. Frændi minn
Þorsteinn Jónsson, skrifstofustjóri
Hæstaréttar Íslands, er af Núps-
ætt eins og ég og hann veit að ég
hætti aldrei fyrr en málið er í höfn,
það er háttur Núpara.
Ég nefni engin nöfn á þessu mis-
ferlapakki sem hér um ræðir, það
nægir einfaldlega undirskrift mín
og þá veit alþjóð hverjir eru hinir
seku, því mál þetta er landsfrægt.
Ég vona að málið þurfi aldrei
að fara fyrir Alþjóðadómstólinn í
Haag, en þar fá svæsin glæpamál
flýtimeðferð.
Auglýsum ekki landið okkar þar,
reynum að halda virðingu okkar
fyrir erlendum þjóðum.
Hugleiðing
um málavafstur
Fjármál
Garðar H.
Björgvinsson
fv. útgerðarmaður og
bátasmiður
Hernaður
Þórarinn
Hjartarson
formaður Samtaka
hernaðarandstæðinga
á Norðurlandi
Umhverfismál
Dr. Þorsteinn
Hannesson
þróunarstjóri Elkem
Ísland ehf.
Umhverfismál
Connie
Hedegaard
framkvæmdastjóri
loftslagsaðgerða hjá
ESB