Fréttablaðið - 25.11.2011, Blaðsíða 22

22 25. nóvember 2011 FÖSTUDAGUR
Ríkissjóður Íslands er í vanda vegna skulda. Stjórnvöld virð-
ast leita allra leiða til að auka
tekjur og draga úr útgjöldum.
Forsvarsmenn í atvinnulífi bera
sig illa vegna fyrirhugaðra hækk-
ana á ýmsum rekstrartengdum
álögum. Telja jafnvel að fótum sé
kippt undan starfsemi sinni.
Virðisaukaskattur er einn
umfangsmesti skattstofn ríkis-
ins. Tekjur af virðisaukaskatti má
auka með hækkun skattlagning-
arprósentu (sem hefur verið gert)
og með því að draga úr undanþág-
um eða með því að flytja vöru-
flokka úr lágu skattþrepi í hærra
(tillaga sérfræðinga AGS). Megin-
hugmyndin á bak við upptöku
virðisaukaskatts í stað söluskatts
var að breikka skattstofninn með
því að fækka undanþágum frá
greiðslu auk þess sem söluskatt-
urinn mismunaði atvinnugreinum
og framleiðsluaðferðum og hafði
þannig skekkjandi áhrif á neyslu
fólks.
Í 2. gr. laga númer 50/1988
með síðari breytingum, er til-
greint hvaða viðskipti eru undan-
þegin greiðslu virðisaukaskatts.
Þessum undanþágum má gróf-
lega skipta í fjóra flokka: Í fyrsta
lagi nær undanþága til þjónustu
á borð við heilbrigðisþjónustu og
útfararþjónustu þar sem deila má
um hvort viðskiptin leiði til virð-
isaukningar á hendi kaupanda
(tannfyllingar viðhalda virði
tanna frekar en að þær auki verð-
mæti þeirra svo dæmi sé tekið og
því hæpið að greiða virðisauka-
skatt af þjónustu tannlækna og
annarra heilbrigðisstarfsmanna).
Í öðru lagi nær undanþágan
til þjónustu þar sem virðisauk-
inn er óviss eða langt í að hann
verði að raunveruleika. Þetta á
við um starfsemi skólastofnana,
íþróttastarfsemi, fasteignaleigu,
starfsemi rithöfunda og annarra
listamanna. Þessi starfsemi ein-
kennist af því að iðkendur leggja
í mikinn kostnað löngu áður en
ljóst er hvort árangur verður af
streði þeirra. Slík starfsemi fell-
ur illa að hugmyndafræði virðis-
aukaskattsins, innskattur myndi
safnast upp hjá væntanlegum
seljendum þjónustunnar árum og
jafnvel áratugum saman.
Í þriðja lagi nær undanþága til
starfsemi þar sem óljós tengsl
eru milli virðisauka sem starf-
semin skapar og umfangs við-
skipta. Þetta á við um starfsemi
banka og vátryggingarfélaga.
Þessir flokkar eiga það sam-
merkt að það eru skynsamleg rök
sem liggja að baki undanþágunni.
Fjórði flokkurinn samanstendur
af vörum og þjónustu sem ekki
er hægt að rökstyðja undanþág-
una með skynsamlegum rökum.
Frumvarp til laga um virðis-
aukaskatt breyttist mikið í með-
förum þingsins, einkum eftir að
fjárhags- og viðskiptanefnd hafði
fundað með hagsmunaaðilum. Það
sem vekur einna mesta athygli
er undanþága vegna sölu veiði-
leyfa í ám og vötnum. Í framsögu
um nefndarálit um frumvarpið
sem varð að lögum 50/1988 sagði
nefndarformaður fjárhags- og
viðskiptanefndar m.a.: „Á fund
nefndarinnar komu fulltrúar
frá Landssambandi veiðifélaga
og vöktu athygli á því að veiði-
hlunnindi eru mjög ríkur þáttur
í tekjum bænda þeirra sem slík
hlunnindi hafa …“.
Í framhaldinu hafa skattyfir-
völd túlkað tekjur af veiðihlunn-
indum með sama hætti og um
leigutekjur af fasteign væri að
ræða þannig að sala laxveiðileyfa
væri undanþegin virðisauka-
skatti! Þess má geta að alþingis-
mennirnir Jóhanna Sigurðardótt-
ir og Rannveig Guðmundsdóttir
lögðu fram tillögu um að veiðar
í ám og vötnum væru virðisauka-
skattsskyldar árið 1998. Sú tillaga
náði ekki fram að ganga.
Nú berast fregnir af mjög
hækkandi verði á laxveiðileyfum.
Þessi tekjuauki rennur að stórum
hluta til eigenda veiðiréttarins.
Sumir þeirra hafa kostað nokkru
til að auka verðmæti eignar sinn-
ar. Aðrir litlu. Hið opinbera kost-
ar umfangsmikla rannsóknar-
starfsemi og seiðauppeldi.
Væri leiga á laxveiðihlunnind-
um virðisaukaskattsskyld kæmi
innskattur vegna aðfanga og þjón-
ustu sem veiðileyfasölunni fylgdi
til frádráttar útskattinum með
sama hætti og í annarri starf-
semi. En álagning virðisauka-
skatts myndi tæplega hafa í för
með sér að umfang veiðileyfa-
sölu breyttist. Að því leytinu er
skárra að leggja virðisaukaskatt
á laxveiðar en að leggja kolefnis-
skatt á framleiðslu kísiljárns, sé
ætlunin að takmarka áhrif skatt-
heimtunnar á atvinnulífsumsvif.
Íslenskur landbúnaður tekur
til sín umtalsverðar upphæðir úr
ríkissjóði í formi beingreiðslna og
styrkja af ýmsu tagi. Hagfræði-
stofnun tók saman upplýsing-
ar um tekjur af sölu lax- og sil-
ungsveiðileyfa fyrir árið 2003 í
skýrslu sem kom út 2004. Tekjur
þá voru áætlaðar um 1 milljarður
króna. Sé gert ráð fyrir að þessar
tekjur fylgi gengi erlendra gjald-
miðla væru þær um 1,7 milljarðar
króna á núverandi verðlagi. Und-
anþágan frá greiðslu virðisauka-
skatts af sölu lax- og silungsveiði-
leyfa jafngildir þess vegna því að
styrkir til íslensks landbúnaðar
séu vantaldir um 300 til 400 millj-
ónir króna í opinberum gögnum.
Verðlagseftirlit ASÍ túlkar nið-urstöðu nýrrar verðkönnunar
sinnar á þann veg að á kunni að
vanta að samkeppni meðal mat-
vöruverslana sé nægjanlega virk.
Því til stuðnings bendir verðlags-
eftirlitið sérstaklega á að hækk-
anir hafi orðið á kjötvörum um 8
til 45% á sl. 14 mánuðum.
Það sem er rétt hjá eftirlitinu
er að miklar hækkanir hafa orðið
á kjötvörum á undanförnum mán-
uðum, en það er hins vegar alröng
ályktun að þær megi rekja til
þess að ekki sé nægjanleg sam-
keppni á matvörumarkaði.
SVÞ – Samtök verslunar og
þjónustu hafa á undanförnum
mánuðum gagnrýnt hækkanir
á kjötvörum frá framleiðendum
harðlega. Samkvæmt upplýsing-
um frá aðildarfyrirtækjum sam-
takanna eru dæmi um hækkanir
um allt að 45% á einstaka kjötteg-
undum. Algengt er að verð á þess-
um vörum hafi hækkað frá fram-
leiðendum um 20 til 35% á þessu
tímabili. Hér er eins og allir vita
um að ræða hækkanir sem ekki
er hægt að skýra með vísan til
þróunar verðbólgu á sama tíma.
Á þetta hafa samtökin bent og
telja þau að framleiðendur hafi
engan veginn getað gefið eðlileg-
ar skýringar á hækkuninni.
Að mati samtakanna er skýr-
ingarinnar að leita í því úrelta
framleiðslu- og sölukerfi sem
byggt hefur verið upp í kringum
innlenda landbúnaðarframleiðslu.
Það kerfi útilokar nær allan inn-
flutning og þar með alla sam-
keppni í framleiðslu á landbúnað-
arvörum. Kerfið leiðir einnig til
vísitöluhækkunar og hækkar þar
með skuldir heimilanna í landinu.
Margir aðrir en SVÞ hafa gagn-
rýnt þetta kerfi harðlega, þ.á m.
ASÍ. Þó að flestir geri sér grein
fyrir því hvar orsakanna sé að
leita fyrir hinni miklu hækkun
sem orðið hefur á kjötvörum und-
anfarna mánuði, kýs verðlagseft-
irlit ASÍ að skýra það með ónógri
samkeppni á matvörumarkaði.
Staðreyndin er nefnilega sú
að enginn einn markaður hér á
landi býr við eins mikið eftirlit
af hálfu samkeppnisyfirvalda
og matvörumarkaðurinn. Það er
beinlínis staðfest af Samkeppn-
iseftirlitinu, m.a. í skýrslu þess
frá því á sl. sumri sem ber yfir-
skriftina „Samkeppni eftir hrun“.
Þar segir að stórum hluta af tíma
eftirlitsins verði hér eftir sem
hingað til varið í eftirlit með sam-
keppni á matvörumarkaði. Í því
ljósi er ályktun verðlagseftirlits
ASÍ í meira lagi langsótt.
Það eina sem haldið getur aftur
af áframhaldandi hækkunum á
innlendum búvörum er að heim-
ila aukinn innflutning á þessum
vörum. Þar hefur orðið mikill
afturkippur þar sem núverandi
stjórnvöld gera hvað þau geta til
að hindra slíkan innflutning. Það
væri nær að SVÞ og ASÍ sneru
bökum saman í baráttu fyrir
auknu frelsi í viðskiptum með
búvörur og einfaldara landbúnað-
arkerfi sem leiða myndi til auk-
innar hagsældar fyrir heimilin í
landinu. Þar er sannarlega verk
að vinna.
Það sem vekur einna mesta athygli er
undanþága vegna sölu veiðileyfa í ám og
vötnum.
Það sem er rétt
hjá eftirlitinu
er að miklar hækkanir
hafa orðið á kjötvörum
á undanförnum mán-
uðum …
Þegar ég var ung stúlka heima í Síle, lærði ég þennan málshátt:
quien te quiere te aporrea, eða
sá sem elskar þig, lemur þig. Ég
minnist konu sem sagði: „Svona
er þetta bara.“ En nú, á okkar
dögum, þegar þjóðfélög eru orðin
réttlátari, lýðræðislegri og jafn-
ari, hefur orðið breyting til batn-
aðar því sífellt fleiri eru sér með-
vitandi um að ofbeldi gegn konum
er hvorki óumflýjanlegt né ásætt-
anlegt. Slíkt ofbeldi er í sívaxandi
mæli réttilega skilgreint og for-
dæmt sem umtalsvert mannrétt-
indabrot; ógn við lýðræði, frið og
öryggi og þung byrði á hagkerfum
ríkja.
Í dag höldum við alþjóðlegan
dag til að binda enda á ofbeldi
gegn konum. Við getum horft
um öxl með nokkru stolti á þann
árangur sem náðst hefur undan-
farna áratugi.
Alls 125 ríki hafa nú sett lög
sem gera heimilisofbeldi refsi-
vert. Þetta eru umtalsverðar
framfarir á aðeins einum áratug.
Öryggisráð Sameinuðu þjóðanna
hefur viðurkennt kynferðisofbeldi
sem kerfisbundna stríðsaðgerð.
Verulegar framfarir í alþjóða-
lögum hafa einnig leitt til þess að
í fyrsta skipti hefur reynst gerlegt
að sækja til saka fyrir kynferðis-
legt ofbeldi á meðan og eftir að
átökum lýkur.
Konurnar sem „vantar“
En við skulum ekki gleyma að
vonir um líf án mismununar og
ofbeldis er enn langt undan. 603
milljónir kvenna um allan heim
búa í ríkjum þar sem heimilisof-
beldi hefur enn ekki verið útlægt
gert. Kynferðislegt ofbeldi er enn
landlægt bæði á friðar- og ófrið-
artímum. Kvennamorð kosta of
margar konur lífið. Á heimsvísu
hafa allt að sex af hverjum tíu
konum verið beittar ofbeldi og/eða
kynferðislegu ofbeldi á ævinni.
Meira en 60 milljónir stúlkna eru
brúðir á barnsaldri og á bilinu 100
til 140 milljónir stúlkna og kvenna
hafa verið beittar misþyrmingum
á kynfærum. Margir foreldrar
kjósa að eignast drengi og meira
en 100 milljónir stúlkna „vantar“
vegna kynjavals fyrir fæðingu.
Fleiri en 600.000 konur og stúlkur
sæta mansali þvert á landamæri á
hverju ári; mikill meirihluti þeirra
til að enda í kynlífsþrælkun.
Ofbeldi gegn konum er enn eitt
útbreiddasta mannréttindabrot-
ið og er einn þeirra glæpa sem
sjaldnast leiða til saksóknar. Allt-
of oft er konum meinað um rétt-
læti og vernd fyrir ofbeldi, þótt
jafnrétti kynjanna sé viðurkennt
í stjórnarskrám 139 ríkja og land-
svæða. Ástæðan er ekki fáfræði
heldur skortur á fjárfestingu og
pólitískum vilja til að koma til
móts við þarfir kvenna.
Forystu er þörf
Til að greiða fyrir því legg ég
fram stefnuskrá í 16 liðum sem
miðar að því á raunhæfan hátt að
hindra og vernda og útvega nauð-
synlega þjónustu til að binda enda
á ofbeldi gegn konum. Forystu er
þörf til að vernda mæður, syst-
ur og dætur, en það er líka þörf
á nægum úrræðum og skilvirk-
um lögum. Sækja ber gerendur
til saka, svo refsileysi heyri sög-
unni til. Lykilatriði til árangurs er
full þátttaka karla og drengja sem
jafningja og að þeir láti vita að
hvers konar ofbeldi gegn konum
sé ólíðandi. Hindra má ofbeldi
með því að breyta viðteknum
hugmyndum í krafti menntun-
ar. Herferðir geta stuðlað að vit-
undarvakningu almennings með
því að virkja ungmenni og ungt
fólk sem aflvaka breytinga og
auka valdeflingu og forystuhlut-
verk kvenna og stúlkna. Það er
auk þess brýn þörf á því að veita
konum og stúlkum í hópi eftirlif-
andi fórnarlamba ofbeldis þann
stuðning og þjónustu sem þær
eiga skilið.
UN Women, Jafnréttisstofnun
Sameinuðu þjóðanna, er í farar-
broddi í átaki á heimsvísu sem
miðar að því að sjá konum og
stúlkum, hvarvetna sem þær
þurfa á að halda, fyrir almenn-
um aðgangi að skjótum úrræð-
um ef þær verða fyrir ofbeldi.
Að minnsta kosti verður að hafa
tuttugu og fjögurra tíma vakt til
að sinna tafarlausum og brýnustu
þörfum auk skjótrar íhlutunar til
að tryggja öryggi og vernd og
athvarf fyrir konurnar og börn
þeirra. Einnig ráðgjöf og félags-
sálfræðilegan stuðning, aðhlynn-
ingu fórnarlamba nauðgana og
ókeypis lögfræðiaðstoð til að
skýra réttindi, valkosti og aðgang
að réttarkerfi.
Ofbeldi er ekki einkamál kvenna
UN Women vinnur að því með
samstarfsaðilum um allan heim að
staðið sé við fyrirheit í Sáttmála
Sameinuðu þjóðanna um jafnrétti
karla og kvenna. Með svokallaðri
UNiTE herferð til höfuðs ofbeldis
gegn konum, hefur framkvæmda-
stjóri Sameinuðu þjóðanna fylkt
liði stofnana samtakanna til að
auka vitund og eggja ríki, sam-
félög og einstaklinga til að grípa
til aðgerða og binda enda á tröll-
aukin og kerfisbundin mannrétt-
indabrot. Sjóður Sameinuðu þjóð-
anna til að binda enda á ofbeldi
gegn konum styður staðbundna
hópa og nýstárlegar áætlanir sem
bjarga mannslífum og ryðja úr
vegi því sinnuleysi, ójafnrétti og
refsileysi sem leyfir slíku ofbeldi
að þrífast.
Ég hvet samstarfsaðila til að
láta fé af hendi rakna til sjóðs-
ins til að minnast fimmtán ára
afmælis hans enda er mikið óunn-
ið verk um allan heim.
Ofbeldi gegn konum er ekki
einkamál kvenna. Það smækkar
okkur hvert og eitt. Við þurfum að
taka höndum saman til að stöðva
það. Með því að fylkja liði og með
því að rísa upp gegn ofbeldi gegn
konum, þokumst við nær friði,
réttlæti og jafnrétti.
(Árni Snævarr þýddi)
Sextán aðgerðir til höfuðs ofbeldi gegn konum
Vaskurinn og laxinn Verðlagseftirlit
á villigötum
Mannréttindi
Michelle Bachelet
forstjóri UN Women
OFBELDI ER EKKI ALLTAF SÝNILEGT. ÞRJÚ RIFBEIN ERU BROTIN, TVÆR TENNUR ERU
LAUSAR, FIMM BRUNASÁR EFTIR SÍGARETTU Á FÓTUM. MAÐUR SÉR EKKI ALLTAF.
Sigurauglýsing danska hönnuðarins Trine Sejthen í auglýsingasamkeppni Sameinuðu
þjóðanna um ofbeldi gegn konum.
Skattheimta
Þórólfur
Matthíasson
hagfræðiprófessor
Matvöru-
markaður
Andrés
Magnússon
framkvæmda-
stjóri SVÞ