Morgunblaðið - 14.09.2010, Qupperneq 18

18 Umræðan
BRÉF TIL BLAÐSINS
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 14. SEPTEMBER 2010
Aðildarviðræður
okkar við Evrópusam-
bandið ágerast, og
fleiri efasemdir skjóta
upp kollinum. Ein ný
er þessi:
Ef það er satt sem
sagt er, að báðar höf-
uðgreinar fagurbók-
menntanna, á Íslandi
sem og á öðrum Vest-
urlöndum, nefnilega
ljóðið og skáldsagan,
séu nú að riða til falls, með nýjum og
minna bókmenntasinnuðum kyn-
slóðum, svo lítið verði eftir nema
unglingaljóð og spennusögur, er þá
ekki að hverfa eitt af helstu hald-
reipum aðildarþjóða innan ESB, við
að árétta menningarlega sérstöðu
sína og þar með að hindra að þær
verði algerum Evrópusamruna að
bráð? En með Evrópusamruna á ég
við þá stefnu í ESB að vilja breytast
í eitt stórríki þar sem aðildarríkin
hverfi alveg sem sjálfstæðar ein-
ingar.
Þetta er kannski meira áhyggju-
efni fyrir aðildarþjóðir sem hafa
ekki einkanlega þjóðtungu; og hafa
að því leyti minni sérstöðu eftir til að
verja; svosem: Frakka + Belga,
Þjóðverja + Austurríkismenn, og
Breta + Íra; en síður fyrir aðild-
arþjóðir með sér þjóðartungur innan
sambandsmarkanna, svosem Spán-
verja, Portúgala, Ítali, Grikki, Ung-
verja, Rúmena, Finna, Eista, Svía,
Letta, Litháa, Pólverja, Tékka, Sló-
vaka, Slóvena og Dani. Og þá hugs-
anlega Íslendinga?
En það hefur lengi verið stefna
ESB, gegnum Evrópuráðið, að
reyna að styðja við ýmsar menning-
ararfleifðir aðildarríkja sinna með
fjárframlögum, til að stuðla að því að
menningarleg sérstaða þeirra ríkja
fari ekki halloka fyrir
hinni auknu efnahags-
samvinnu við ESB.
Ef litið er til sögu Ís-
lendinga, virðist þó
ekki ástæða til að ótt-
ast þetta, við fyrstu
sýn: Hátimbraðasta
fagurbókmenntahefðin
okkar hefur reyndar
ekki varað nema síðast-
liðin 200 ár; en fram að
því voru skemmtirímur
og fornkappa-
spennusögur nægileg-
ur efniviður til að sann-
færa okkur og aðra um fjölbreyti-
leika menningarlegrar sérstöðu
okkar sem sérstakrar þjóðar.
Eða var það? Var það ekki einmitt
þá, frá fjórtándu öld til nítjándu ald-
ar, sem við vorum svo ísmeygilega
sjálfsánægð með okkur sem óút-
vatnanlega þjóð, að við vorum tals-
vert sátt við að láta Dani, fjarlæga
þjóð niðri við Mið-Evrópu, ráðskast
með okkur, nokkurn veginn að vild
sinni?
Svo virðist nefnilega hafa reynst
eftir átjándu öldina, sem tungan og
bókmenntirnar hafi orðið að færa sig
sífellt meira í aukana, ef þær áttu að
ná að melta hina sívaxandi al-
þjóðlegu þekkingarstrauma í þágu
eigin þjóðar; til að hún færi ekki
hreinlega á kaf í uppistöðulóni al-
þjóðavæðingar vestrænnar menn-
ingar; hvort sem í hlut áttu Íslend-
ingar, Danir, Þjóðverjar,
Englendingar eða fleiri.
Hvað er þá til ráða? Kannski ætt-
um við fyrr að reyna að lappa upp á
hrunið í okkar eigin þjóðarbók-
menntum, áður en við förum að von-
ast eftir að eitthvert alþjóðabákn
geri það fyrir okkur?
Raunar gæti virst sem stefna
ESB í stuðningi við menningar-
arfleifðir sínar miðaði fremur að því
að deila og drottna (líkt og Sov-
étríkin gerðu með stuðningi sínum
við héraðsbundna smáhópa, svosem
í Lettlandi, til að koma í veg fyrir að
þjóðin í heild færi að nýta sameig-
inlega tungu sína og bókmenntir
sem vopn í sjálfstæðisátt). Því stuðn-
ingur ESB beinist einkum að sam-
eiginlegum verðmætum sambands-
ins, svosem að viðhaldi fornra
skrauthýsa. Því virðist ólíklegt að
þeir færu að púkka upp á tungu-
málið okkar og bókmenntir ef við
gerum það ekki sjálfir (nema þetta
væri komið í algera niðurníðslu og
órækt), heldur væru þeir líklegri til
að veita peningum til viðhalds nátt-
úruperlna sameiginlegrar ferða-
mennsku, svosem Geysis og
Þingvallagljúfurs.
Eða þýddi það kannski nokkuð að
biðja Dani um það forðum, eftir að
sjálfstæðisbaráttan okkar hófst fyrir
alvöru, að þeir fjármögnuðu end-
urreisn bókmennta okkar og tungu,
þegar þær voru greinilega orðnar
sem aðskilnaðarmeðul í sjálfstæð-
isbaráttunni?
Vera má að íslenskan yrði innan
ESB álíka ómarktækt þjóðernistákn
og færeyskan, grænlenskan, kata-
lónskan og baskneskan eru nú. Og
þar með um leið sjálft íslenska þjóð-
ernið í heild sinni.
Bókmenntahrunið
og Evrópusamruninn
Eftir Tryggva V.
Líndal » Vera má að íslenskan
yrði innan ESB
álíka ómarktækt þjóð-
ernistákn og færeyskan,
grænlenskan, kata-
lónskan og baskneskan
eru nú. Og þar með um
leið sjálft íslenska þjóð-
ernið í heild sinni.
Tryggvi V.
Líndal
Höfundur er þjóðfélagsfræðingur
og skáld.
Væntanlega er það
fátítt í hinum vestræna
heimi að leigumorð-
ingjar séu sýknaðir á
grundvelli þess að þeir
frömdu glæpi sína í
nafni umbjóðenda
sinna. Fáum sögum fer
einnig af því að leigu-
morðingjar reyni al-
mennt að beita slíkum
rökum fyrir sig í vörn
sinni. Sennilega treysta
þeir ekki á að tillit verði tekið til
slíkra kringumstæðna. Enda myndi
slíkt sennilega flokkast undir
heimsku á heimsmælikvarða.
Á Íslandi horfa þessir hlutir við
með allt öðrum hætti enda erum við
Íslendingar allt öðru vísi en allir aðrir
– a.m.k. vilja mörg okk-
ar reyna að trúa því.
Fjöldi fólks hefur nú
þann starfa að djöflast á
fórnarlömbum fjár-
mögnunarfyrirtækja
sem stunduðu hér ólög-
mæta lánastarfsemi í
hartnær áratug eins og
Hæstiréttur staðfesti í
sumar. Fjármálafyrir-
tækin fóru síðan af stað
með mál fyrir dómstóla
til að reyna að fá hnekkt
fyllilega lögmætu
ákvæði varðandi þá
vexti sem samið var um. Og á meðan
láta sum þeirra a.m.k. engan bilbug á
sér finna gagnvart hörku í garð fórn-
arlamba sinna. En bíðum nú við, fyr-
irtæki þessi eru lítið annað en fólkið
sem stjórnar þeim og starfar þar.
Eftir að Hæstiréttur komst að þeirri
niðurstöðu að ákvæði um geng-
istryggingu fyrirfram staðlaðra
samninga þessara fjármögnunarfyr-
irtækja stæðust ekki lög hefur ekkert
heyrst frá ákæruvaldinu. Er kannski
búið að leggja það niður? Hverjir
voru það sem bjuggu til þessi ólög-
mætu ákvæði og eiga að svara fyrir
þau?
Í stað þess að hlíta niðurstöðu
Hæstaréttar og skammast sín halda
stjórnendur og starfsmenn þessara
fyrirtækja áfram að þjarma að fórn-
arlömbum sínum og beita auk þess
aðkeyptum leigukrimmum af stofum
úti í bæ. Þetta vesalings fólk virðist
almennt ekki gera sér grein fyrir því
að það getur tæplega skotið sér und-
an ábyrgð og skaðabótaskyldu í skjóli
þess að það framkvæmdi einhvern
ólöglegan verknað í nafni vinnuveit-
enda eða umbjóðenda sinna.
Ég stend á tímamótum vegna að-
gerða leigukrimma sem annaðhvort í
nafni vinnuveitenda sinna eða um-
bjóðenda ganga fram á grundvelli
ólögmætra samninga. Það væri
kannski rétt að þeir aðilar sem hafa
með höndum umrædd skítverk
staldri örlítið við og hugsi mál sín út
frá aðstæðum leigumorðingjans.
Dettur þessu fólki í hug að þegar það
hefur hirt allt af fórnarlömbum sínum
eða umbjóðenda/vinnuveitenda sinna
muni þessi fórnarlömb sækja rétt
sinn til gjaldþrota vinnuveitenda eða
umbjóðenda þessa fólks? Það er al-
veg sama hvaða rök verða notuð í
þessum málum – á endanum eru það
gerendurnir sem eru ábyrgir per-
sónulega fyrir gjörðum sínum og þeir
munu væntanlega uppskera í sam-
ræmi við það.
Sýkna í skjóli
húsbóndaábyrgðar
Eftir Örn
Gunnlaugsson » Fjöldi fólks hefur nú
þann starfa að djöfl-
ast á fórnarlömbum
fjármögnunarfyrir-
tækja sem stunduðu hér
ólögmæta lánastarfsemi
í hartnær áratug eins og
Hæstiréttur staðfesti í
sumar.
Örn
Gunnlaugsson
Höfundur er fyrrverandi atvinnurek-
andi og núverandi öreigi.
Þegar ný vetrardag-
skrá er í burðarliðnum
hjá félögum eldri borg-
ara á landinu er ef til
vill rétt að hugsa ýmis
mál upp á nýtt.
Eru baráttuaðferðir
eldri borgara á landinu
að skila einhverjum
raunhæfum árangri í
okkar baráttumálum?
Mörgum finnst lítið
miða áfram í réttinda-
málum okkar og reyndar hefur flest
gengið okkur á mót undanfarin ár.
Ekki bera eldri borgarar ábyrgð á
bankahruninu, ekki er sjáanlegt ann-
að en margir af þessum svokölluðu
útrásarvíkingum, sem ýmsir brodd-
borgarar hylltu í bak og fyrir fyrir
nokkrum árum lifi flestir allgóðu
broddborgaralífi enn þann dag í dag.
Ríkisstjórnin hefur alls ekki verið
okkur hliðholl, í reynd hefur hún unn-
ið gegn okkur eldri borgurum á ýms-
um sviðum. Manni finnst oft á tíðum
eins og stefna hennar sé að gera alla
eldri borgara að bónbjargafólki.
Réttindi hafa verið skert án þess að
tala við okkur, samanber skerðingar
Tryggingastofnunar ríkisins á um-
liðnum mánuðum. En hvað er til
ráða? Ég hef velt þeirri hugmynd upp
t.d. að Landssamband eldri borgara
myndi sérstaka baráttunefnd eldri
borgara. Ég hef komið því á framfæri
LEB að við stefnum á allsherjar
kröfugöngu t.d. frá Hlemmi í Reykja-
vík niður að Alþingi Ís-
lendinga í september.
Sú hugmynd hefur ekki
fengið hljómgrunn hjá
stjórn LEB eftir því
sem ég hef frétt. Ef
menn eru hræddir við
nýjar hugmyndir þá er
ekki von á góðu. Margir
hafa skrifað greinar í
blöð um okkar heitustu
baráttumál en ekki hef-
ur það sjáanlega skilað
miklu, eða réttara sagt
sáralitlu.
Félög eldri borgara á landinu eru
yfirleitt með frábæra dagskrá til að
stytta eldri borgurum stundirnar en
það er alls ekki nóg. Við verðum að
finna betri baráttuaðferðir í okkar
réttindamálum. Við lifum ekki lengi á
frábærum félagslegum sam-
verustundum, við þurfum að geta lif-
að sómasamlegu lífi af því fjármagni
er við höfum handa á milli.
Ég skora á LEB og félög eldri
borgara um land allt að hugsa bar-
áttuaðferðir upp á nýtt, við lifum ekki
lengi á þeir síminnkandi tekjum er
við höfum handa á milli.
Hugsanleg breyting
á baráttuaðferðum
eldri borgara
Eftir Jón Kr.
Óskarsson
Jón Kr.
Óskarsson
» Við verðum að finna
betri baráttuaðferð-
ir í okkar réttinda-
málum.
Höfundur er formaður
Félags eldri borgara í Hafnarfirði.
Við höfum kunn-
ingjarnir reynt
að skilja þessi
stuttu örnefni
Bær, Land og
Ey eða Eyjar.
Hvernig má jörð
og bær nefnast
Bær, þegar bæir
eru um allt?
Jarðir, sem
heita Bær, reyn-
ast gjarna vera næst höfuðbóli.
Nokkur dæmi: Í Trékyllisvík er
Árnes, lengi prestssetur og með
hlunnindi. Næsti bær er Bær, án
hlunninda. Í Súgandafirði er Stað-
ur, lengi prestssetur. Þar, í Stað-
ardal, er næsti bær Bær. Í Borg-
arfirði er Varmalækur, lengi
höfuðból (þar bjó um tíma Hall-
gerður langbrók) með land að
Grímsá, mikilli laxveiðiá. Bæj-
arleið frá er Bær, kirkjustaður, en
á ekki land að matarkistunni
Grímsá.
Okkur sýnist, að svo kunni að
hafa verið, eftir að höfuðbólið,
landnámsjörðin, hafði borið fram
fleira fólk en hentaði, að þar ætti
heima, að reistur hafi verið bær á
næstu grösum og hafinn þar sjálf-
stæður búskapur. Í tali fólks á
höfuðbólinu var þá talað um fólkið
í bæ (menn spöruðu greininn,
sögðu ekki í bænum). Nú má fara
um landið og athuga, hvort þetta
geti staðist. Ég bendi á Bæ í
Hrútafirði (Bæjarhreppi), Bæ á
Selströnd, Bæ á Höfðaströnd, Bæ
í Lóni (Bæjarhreppi), Bæ í Reyk-
hólasveit og Bæ í Kjós.
Málvinur minn í þessum vanga-
veltum sagði mér, að fyrir sér
hefði lengi verið skýrt, að ey og
eylendi táknaði stundum votlendi.
Landeyjar í Rangárvallasýslu voru
svo votlendar, áður en framræsla
hófst með vélum, að menn komust
illa á milli bæja að sumarlagi; það
sagði mér norðlenskur maður, sem
var búnaðarráðunautur fyrir stríð
og þurfti að koma þar á bæi. Þá
verður það svo skilið, að Eyjafjöll
séu kennd við þessar eyjar, en
ekki Vestmannaeyjar. Heitið
Landeyjar greindi svæðið frá eyj-
um úti fyrir landi, Vestmanna-
eyjum.
Ýmsar jarðir heita Ey eða Eyj-
ar, án þess að tengjast ey af því
tagi, sem menn sjá úti á firði eða
á vatni. Eyjar eru jörð í Kjós, en
enga ey að sjá þar; í Breiðdal er
jörðin Eyjar, nærri prestssetrinu
Eydölum. Allfjarri þessum jörð-
um, fyrir utan bæinn Ós, utarlega
á Breiðdalsvík að austanverðu, eru
reyndar smáeyjar. Í Laugardal
eru jarðirnar Útey, Miðey og
Austurey, en á vötnunum þar,
Laugarvatni og Apavatni, sem
þær eiga land að, er engin ey. Í
Landbroti er jörðin Ey (Efri-Ey),
og í sjálfum Landeyjum er jörðin
Ey.
Þar sem land er eiginlega hvar
sem er, er ekki gott að vita, hvað
heitið Land merkir. Fyrirferð-
armest í því efni er sveitarnafnið
Land, milli Ytri-Rangár og Þjórs-
ár. Sveitin er fyrir ofan Holt (áður
Þjórsárholt). Holt merkti að fornu
skógi vaxið land (Hjarðarholt,
Brautarholt). Land er þá skóg-
laust land (þegar nafnið varð til).
Ofarlega á Landi er Mörk, þ.e.a.s.
skógur, jörð; merkingarlaust nafn,
ef skógur hefði verið um allt. Í
Vestmannaeyjum eru Lönd (var
prestssetur, Landakirkja), á Mið-
nesi eru Lönd, jörð, í Stöðvarfirði
er jörðin Lönd, í Axarfirði er
Land; varð tvær jarðir, Austara-
Land og Vestara-Land. Í Öxnadal
er Land, nú þrjár jarðir, Efsta-
land, Miðland og Neðstaland.
BJÖRN S. STEFÁNSSON,
dr. scient.
Bær, Land, Eyjar
Frá Birni S. Stefánssyni
Björn S.
Stefánsson
Mikið úrval af
fallegum
rúmfatnaði
Skólavörðustíg 21, Reykjavík, sími 551 4050