Morgunblaðið - 07.10.2010, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. OKTÓBER 2010
Viðgerð Dómkirkjan lét á sjá eftir mótmælin við Austurvöll og þurfti að gera við í kjölfarið.
Ómar
Nú liggja fyrir nýjustu tillögur ríkisstjórnar
íslenska lýðveldisins í velferðarmálum. Mann-
skemmandi niðurskurður. Enn á ný eru ákvarð-
anir um niðurskurð teknar af fámennri klíku í
bakherbergjum á fílabeinshanabjálka „heil-
brigðisráðuneytisins“. Í klíkunni á fólk sér það
sammerkt að sinna ekki sjúklingum og flest hef-
ur það aldrei sinnt sjúklingum. Guði sé reyndar
lof fyrir það. Ekkert samráð er haft við þá aðila
sem þurfa að framfylgja niðurskurðinum, alls
ekkert.
Ekki virðist klíkan heldur hafa gert sér grein
fyrir áhrifum þessara ákvarðana á líf og lífsgæði
aldraðra og langveikra; geðsjúkra og hjartveikra.
Veit klíkan ekki hvað hún er að gera þeim sem
minnst mega sín, þeim sem berjast samfellt í
bökkum? Hvað fela þessar ákvarðanir í sér? Jú,
„grunnheilbrigðisþjónustu“, þ.e. heilsugæslu skal
hlíft og er það vel, sem og svokallaðri há-
tækniþjónustu (sem unnvörpum eru skurðlækn-
ingar) á tveimur „stóru“ sjúkrahúsunum í
Reykjavík og á Akureyri. Allt annað hverfur að
mestu leyti. Ódýr og góð nærþjónusta skerðist
mjög eða hverfur. Miðaldra maður sem fær
slæma lungnabólgu eða magasár í Þingeyj-
arsýslu þarf að leggjast á sjúkrahús á Akureyri
og eldri kona búsett á Kirkjubæjarklaustri sem
dettur og fær samfallsbrot í baki þarf á sjúkra-
hús í Reykjavík til að liggja þar langdvölum, oft
fjarri öldruðum maka, ættingjum og vinum. En
hvaða máli skiptir gamla fólkið, það borgar varla
skatta svo nokkru nemi, gleymir kannski að
kjósa og er hvort sem á leiðinni héðan!
Heilbrigðisþjónusta er í eðli sínu píramída-
laga. Grunnþjónustan er neðst og „há-
tækniþjónustan“ er efst. Undirstaðan er heilsu-
gæsla, þá lyflækningar, þá bráðalækningar og
fæðingarhjálp, en efst tróna „hátæknilækn-
ingar“ sem einungis þjóna litlu broti þeirra
sjúklinga sem á heilbrigðisþjónustu þurfa að
halda. En hátækni þarf að vera til staðar sem
bakhjarl annarrar heilbrigðisþjónustu. Áhrif
þjónustunnar í neðstu lögum píramídans á líf og
heilsu landsmanna eru mest á meðan áhrifin í
efstu lögunum eru minnst. Ungbarnavernd og
mæðravernd hefur þannig miklu meiri áhrif á
heilsu og afkomu landsmanna heldur en
krabbameinsmeðferð og heilaskurðaðgerðir.
Þetta er einföld staðreynd sem því miður virðist
alltof oft gleymast. Peningar sem fara í grunn-
þjónustu hafa miklu meiri áhrif og er betur var-
ið. Með þeim tillögum, sem lagðar hafa verið
fyrir, verður allur miðhluti píramídans brotinn.
Hvað verður um hátækniþáttinn ef undirstöður
brotna?
Niðurskurðartillögur ríkisstjórnarinnar
munu þannig þýða að almenn sjúkrahúsþjón-
usta á landsbyggðinni leggst af að mestu leyti
en sjúklingar og aðstandendur þeirra þurfa að
leggjast í mengandi ferðalög landshorna á milli.
Hvaða máli skiptir það? kann einhver að spyrja,
fólk getur legið á sjúkrahúsi hvar sem er; fer
bara í Bónus í leiðinni og kannski Kringluna. En
það skiptir máli fyrir ríkissjóð og buddur lands-
manna hvar sjúkdómar eru meðhöndlaðir.
Í fyrsta lagi hlýst af því aukinn kostnaður fyr-
ir samfélagið að flytja sjúklinga landshluta á
milli í stórum stíl að ekki sé talað um óþægindin
fyrir sjúklinginn og fjölskyldu hans.
Í öðru lagi eru stóru sjúkrahúsin ekki í stakk
búin að taka við þeim fjölda sjúklinga sem um er
að ræða, þau eru nú þegar yfirfull og mega ekki
við meiru [1] og síðast en ekki síst þegar al-
mennu sjúkrahúsin á landsbyggðinni leggjast af
þá hverfur mikilvægur stuðningur við nærsam-
félagið og grunnþjónustuna á hverju svæði fyrir
sig. Hér er sannarlega ekki verið að tala um
dýrar skurðaðgerðir og sérhæfða þjónustu
heldur grundvallarmeðferð eins og meðferð við
lungnabólgu, stuðning við aldraða og líknandi
meðferð deyjandi. Þetta bitnar á landsbyggð-
inni eins og venjulega, afleiðingin verður að stór
svæði landsins verða án sómasamlegrar heil-
brigðisþjónustu, aldraðir verða afskiptir og fólk
fer á mis við sjálfsögð mannréttindi eins og að
líða eins vel og unnt er og að fá að deyja í sinni
heimabyggð. Hver legudagur kostar á Land-
spítalanum meira en þrisvar sinnum meira en til
dæmis á Heilbrigðisstofnun Suðurnesja.
En hver er lausnin? Við verðum að spara;
skera niður. Svarið er einfalt þótt útfærslan geti
orðið nokkuð flókin. Það þarf heildstæða upp-
stokkun á heilbrigðisþjónustu landsmanna, og
að ná sátt um slíkar breytingar. Og gefa at-
vinnufólki tíma til þess að vinna að lausnum.
Heilbrigðisyfirvöld þurfa að marka stefnu sem
fylgt er fram næstu áratugina burtséð frá hvaða
tetur sest í æsandi ráðherrastól. Hvað viljum
við hafa, hvað þarf á hverjum stað, hvernig er
peningunum best varið svo þeir hafi sem mest
áhrif fyrir sem flesta. Það er t.d. ekki djúpvit-
urlegt að gera liðskiptaaðgerðir á öldruðu fólki
ef ekki eru til peningar til endurhæfingar eftir
aðgerðina. Það er ekki skynsamlegt að gera
hjartaaðgerð á einstaklingi sem í kjölfarið verð-
ur afskiptur og án eftirfylgni. Það er ekkert vit í
að gefa rándýra krabbameinsmeðferð og vera
síðan í mestu vandræðum með að fylgja sjúk-
lingnum eftir. Raunverulegar sparnaðar-
aðgerðir geta orðið erfiðar en mikilvægi þess að
spara á skynsamlegan hátt er ekki hægt að of-
meta. Höfum í huga að niðurskurður og sparn-
aður er ekki það sama. Fórnum ekki þjónustu
við aldraða og langveika í heimabyggð á altari
hátæknimusteris höfuðborgarinnar. Það þarf
kjark til þess að ná sátt um forgangsröðun.
[1] Starfsfólk LSH er einnig úrvinda og örþreyta ýtir
undir mistök. Fyrir skömmu gleymdist sjúklingur eftir
aðgerð inni á vöknun. Starfsfólkið fór heim í lok vinnu-
dags og læsti. Sem betur fer var konan með farsíma!
Svipað hefði getað átt sér stað víða í heilbrigðisþjónust-
unni.
Eftir Sigurð Þór Sigurðarson
og Sigurð Árnason » Það er trú okkar og von að
nýr heilbrigðismálaráð-
herra endurskoði fráleitar til-
lögur f.v. heilbrigðismálaráð-
herra um niðurskurð í
heilbrigðisþjónustu utan
Reykjavíkur og geri það í sam-
ráði við heilbrigðisstarfsfólk á
landsbyggðinni.
Sigurður
Árnason
Höfundar eru læknar á Suðurnesjum og
í Vestur-Skaftafellssýslu.
Hverjum þjóna heilbrigðisyfirvöld á Íslandi?
Sigurður Þór
Sigurðarson
Eftirfarandi tillaga gengur út á
að hætta að taka húsnæði af fólki,
að því marki sem hægt er, því ein-
hver þarf að búa í húsunum hvort
sem er. Hægt er að gera upp
skuldir fólks og leigja því í staðinn.
Hætta nauðungarsölum og gjald-
þrotameðferð sem getur elt fólk í
mörg ár. Fólk sem hefur losnað
við skuldir getur heldur gert eitt-
hvað að viti, skapað verðmæti og
búið til betra efnahagslíf, sem ger-
ir nýju bankana að verðmætari
fyrirtækjum eftir nokkur ár.
Tillaga til stjórnarmanna bankanna
1. Leyfið fólki að gera upp lán sín með húsum
sínum og veðsettum eignum. Takið einnig við
öðrum eignum ef þessar duga ekki til. Borgið
þeim mismuninn, ef þær duga.
2. Látið það nægja. Afskrifið afganginn af
skuldunum strax, ef einhverjar eru. Það þjónar
ekki tilgangi eigenda ykkar að byggja upp upp-
vakningabanka (e. zombie banks) með uppvakn-
ingaviðskiptavini. Þá er skárra að taka tapinu
strax og leysa fólk úr skuldaánauðinni.
3. Gerið langtímaleigusamninga við fyrrver-
andi eigendur (ef þeir vilja – einnig má bjóða
þeim minni íbúðir í ykkar eigu á lægra leigu-
verði), svo þeir þurfi ekki að missa húsnæðið sitt.
Það er offramboð af húsnæði í landinu. Þið verðið
að leigja einhverjum. Betra þeim en engum.
Svona eignist þið fasteignirnar á vingjarn-
legri hátt. Þið getið nú gert það sem þið viljið við
þær, sett í sérstök félög, átt áfram eða selt fast-
eignirnar til fasteignafélaga. Samkeppni á
leigumarkaði mun svo tryggja að jafnvægi finn-
ist í leiguverði, þannig að megnið af fasteignum
sé leigt út og sem flestir finni sér húsnæði.
4. Ef þið skapið viðskiptavinum ykkar svigrúm
til að koma fótunum aftur undir sig geta þeir
jafnvel sumir keypt fasteignirnar aftur til baka í
framtíðinni. Í öllu falli kunna þeir að verða örugg-
ari leigugreiðendur, sem eykur verðgildi fast-
eignafélaganna, sem þið getið svo selt.
5. Ef þið hafið áhyggjur af bókhaldslegum
áhrifum þessa verðið þið að horfast í augu við
það. Þið munuð trúlega ekki fá meira út úr þess-
um lánum en þetta. Endanleg niðurstaða verður
trúlega hin sama. Þið munuð eignast fasteign-
irnar og leigja þær út. Betra er að láta þetta
gerast á innan við ári en mörgum árum með til-
heyrandi sársauka.
6. Eigið samstarf ykkar á milli um uppgjör á
þessum nótum (fáið undanþágu hjá Samkeppn-
iseftirlitinu ef þörf krefur) þannig
að þið getið leyst úr vanda þeirra
sem skulda mörgum bönkum á
kerfisbundinn hátt, eftir rétthæð
skulda.
7. Við þetta mætti bæta kaup-
rétti til handa íbúendum eign-
arinnar sem nýta má innan 7 ára.
Hann gæti t.d. verið á sama verði
og höfuðstóll lánsins var. Þannig
geta íbúendur haft hvata til að
koma undir sig fótunum þannig að
þeir geti eignast eignina aftur.
Þetta veitir sennilega mörgum
betri tilfinningu gagnvart stöðu
sinni. Þeim finnst þeir eiga eitthvað í fasteign-
inni, sem er rétt í vissum skilningi. Ef fast-
eignaverð hækkar nóg næstu 7 árin, mun borga
sig fyrir fólk að kaupa eignina að þeim tíma liðn-
um. Margir munu þá frekar vilja kaupa eigið
húsnæði til baka en að flytja. Ef kauprétturinn
er nýttur fær bankinn allan upprunalega höf-
uðstólinn til baka (en hann fékk leigutekjur í
stað vaxtatekna fram að því).
Þessi tillaga er sett fram með rökum um að
þessi framkvæmd borgi sig fyrir bankana. Trú-
lega er ykkur nú orðið ljóst að sú leið sem farin
hefur verið hingað til er ekki heppileg. En gerið
þetta einnig af mannúðarástæðum. Að keyra
fólk í gjaldþrot, þannig að það geti ekkert gert í
mörg ár og taka af því alla von til eignamynd-
unar getur verið afar þungbært, svo ekki sé tal-
að um að taka húsnæðið af fólki.
Til lántakenda
Ef bankinn veitir ykkur leið út úr skuldum,
skv. ofangreindri tillögu, er það ekki heimsend-
ir, þótt það sé þungbært að vera kominn í þessa
stöðu. Betra er að losna við skuldir og vera
skuldlaus en að eiga mikið og skulda meira.
Mikil skuldastaða felur í sér mikla áhættu.
Fjöldi fólks á lítið sem ekkert, t.d. námsmenn og
fólk sem er nýkomið á vinnumarkaðinn. Ykkar
ákvörðun er á ykkar ábyrgð og engin tvö mál
eru eins, en ekki hræðast að horfast í augu við
orðinn hlut.
Eftir Gunnlaug Jónsson
»Hægt er að gera upp skuld-
ir fólks og leigja því í stað-
inn. Hætta nauðungarsölum og
gjaldþrotameðferð, sem getur
elt fólk í mörg ár.
Gunnlaugur Jónsson
Höfundur er framkvæmdastjóri og fyrrver-
andi fjármálaráðgjafi.
Hugmynd að lausn á
skuldavanda heimilanna