Morgunblaðið - 11.01.2011, Qupperneq 16

FRÉTTASKÝRING
Björn Jóhann Björnsson
bjb@mbl.is
Samkvæmt nýrri raforkuspá, sem
gefin var út í gær, mun almenn notk-
un forgangsorku aukast um 6,6%
fram til ársins 2015 og um 90% alls
næstu 40 árin. Árleg aukning notk-
unar er tæp 1,6% á ári en þó heldur
minni næstu tvö árin sökum áhrifa
frá efnahagssamdrættinum sem
hófst haustið 2008.
Miðast spáin þá eingöngu við
núverandi samninga um orkufrekan
iðnað en tilkoma nýrrar stóriðju
gæti valdið risastökki í raforku-
notkun, líkt og gerðist með tilkomu
Alcoa-Fjarðaáls.
Raforkuspáin er unnin af raf-
orkuhópi orkuspárnefndar um raf-
orkunotkun hér á landi sem nær
fram á miðja þessa öld, en síðast gaf
nefndin út slíka spá árið 2005. Áætl-
uð notkun til lengri tíma litið er sögð
heldur meiri nú en í síðustu spá, sér-
staklega úttekt frá flutningskerfinu,
þ.e. stóriðjunni.
„Spá um almenna notkun hefur
staðist vel á undanförnum árum en
þó var aukningin meiri en spáð var
fram til 2008, enda mikill hagvöxtur
á þeim tíma,“ segir í raforkuspánni.
Þar segir ennfremur að almenn
raforkunotkun hafi minnkað und-
anfarin tvö ár samhliða samdrætti í
efnahagsmálum. Mun þetta vera í
fyrsta skipti sem einhver sam-
dráttur verður að ráði á notkuninni
allt frá kreppuárunum á fjórða ára-
tug síðustu aldar.
Íris Baldursdóttur hjá Lands-
neti er formaður raforkuhópsins.
Hún segir við Morgunblaðið að hóp-
urinn geri ráð fyrir hægt vaxandi
raforkunotkun næstu árin, eða til
ársins 2015, en notkunin muni síðan
aukast meira eftir það. Íris segir vís-
bendingar um aukna notkun hafa
sést á fjórða ársfjórðungnum 2010,
eftir nokkuð samfellda minnkun síð-
an bankakerfið hrundi.
Sé litið á almenna heimilis-
notkun utan rafhitunar hefur hún
haldið áfram að vaxa hratt, miðað
við síðustu spá. Horft aftur til ársins
1996 hefur hún aukist um 3,5 MWh á
heimili í 4,9 Mwh á heimili. Tækja-
væðingin á heimilum landsmanna
ræður þarna mestu um, eins og
fjölgun á sjónvarpstækjum og tölv-
um. Á móti hefur vægi raforku í út-
gjöldum heimila minnkað yfir þetta
tímabil og af þeim sökum er minni
hvati sagður til að spara orkuna en
áður. Í raforkuspánni er gert ráð
fyrir aukningu í notkun heimila og
að hún verði komin í 5,4 MWh á
heimili árið 2020 en standi í stað eft-
ir það.
Mesta notkun í heimi
Ef stóriðjan er undanskilin hef-
ur raforkunotkun vaxið hraðast í
þjónustugeiranum, sé litið til at-
vinnustarfseminnar í landinu. Notk-
un í iðnaði hefur aftur á móti minnk-
að frá því síðasta spá kom út og á
það við um flesta meginflokka iðn-
aðar. Samhliða uppbyggingu virkj-
ana á undanförnum árum hefur
notkun raforku við veitustarfsemi
aukist, segir í spánni, og er þar að
mestu um að ræða eigin notkun í
virkjunum.
Fram kemur í raforkuspánni að
raforkunotkun hér á landi hafi auk-
ist stöðugt á síðustu áratugum og sé
sú mesta á mann sem þekkist í heim-
inum, miðað við samanburð OECD-
ríkja. Hefur raforkunotkun á íbúa,
eða sem hlutfall af landsframleiðslu,
aukist á síðustu árum vegna auk-
innar raforkunotkunar stórnotenda,
sem eiga dágóðan hluta af raforku-
notkun í landinu. Er notkunin talin
eiga eftir að aukast enn frekar með
stækkun álversins í Straumsvík og
aukinni notkun Alcoa-Fjarðaáls.
Raforkunotkun og landsframleiðsla
Aukning almennrar raforkunotkunar 1985-2009. Forgangsorka inn á dreifikerfið
ásamt afhendingu frá virkjunum, hitastigsleiðrétt, ásamt aukningu landsfram-
leiðslu (án flutningstapa og eigin notkunar Landsvirkjunar).
10
8
6
4
2
% 0
-2
-4
-6
-8
-10
‘85 ‘86 ‘87 ‘88 ‘89 ‘90 ‘94 ‘95 ‘96 ‘97 ‘98 ‘99 ‘00 ‘01 ‘02 ‘03 ‘04 ‘05 ‘06 ‘07
‘09
‘92 ‘08‘91 ‘93
Raforkunotkun Landsframleiðsla
Spáð aukinni notkun
raforkunnar að nýju
Raforkuspá
» Orkuspárnefnd er sam-
starfsvettvangur nokkurra
helstu fyrirtækja, stofnana
og samtaka í orkuiðnaði hér
á landi auk Hagstofu Íslands,
Fasteignamats ríkisins og
fjármálaráðuneytisins.
» Nefndin hefur starfað
síðan 1976 en raforkuhópur
hefur starfað frá árinu 1988.
» Að raforkuhópi orku-
spárnefndar standa Lands-
net, Orkustofnun, Norður-
orka, Orkuveita Reykjavíkur,
Rarik og Samorka.
» Landsnet fer með for-
mennsku í raforkuhópnum.
Formaður er Íris Baldurs-
dóttir.
» Aðrir í raforkuhópi eru
Baldur Dýrfjörð frá Norður-
orku, Ívar Þorsteinsson frá
Orkustofnun, Gunnar Aðal-
steinsson frá OR, Pétur Þórð-
arson frá RARIK og Sigurður
Ágústsson frá Samorku. Jón
Vilhjálmsson, EFLU verk-
fræðistofu, hefur verið
starfsmaður hópsins.
16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 11. JANÚAR 2011
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Um áramótingengu ígildi ný fjöl-
miðlalög í Ung-
verjalandi. Nýju
lögin eru 175 síður
og 228 greinar. Þar er meðal
annars kveðið á um fjölmiðla-
nefnd, sem á að hafa eftirlit með
fjölmiðlum, jafnt ríkis- sem
einkareknum. Þessi nefnd hefur
á valdi sínu að sekta fjölmiðla
fyrir „pólitískt óyfirvegaðan
fréttaflutning“, að hámarki tæp-
ar 14 milljónir króna fyrir prent-
miðla og allt að 115 milljónir
króna fyrir ljósvakamiðla. Í of-
análag er ungverskum blaða-
mönnum framvegis gert skylt að
gefa upp heimildamenn sína telj-
ist „þjóðaröryggi“ í húfi.
Ungversku fjölmiðlalögin hafa
víða vakið hörð viðbrögð, jafnt
heima fyrir sem erlendis. Ekki
dró úr athyglinni að Ungverjar
með Viktor Orbán, forsætisráð-
herra Ungverjalands, í farar-
broddi tóku um áramótin við for-
ustuhlutverkinu í
Evrópusambandinu. Gagnrýnin
hefur verið svo hávær – utanrík-
isráðherra Lúxemborgar velti til
dæmis fyrir sér hvort Ungverjar
væru hæfir til að leiða ESB – að
nú kveðst Orbán tilbúinn að
draga í land og breyta hinum um-
deildu lögum krefjist Evrópu-
sambandið þess.
Nú liggur fjölmiðlafrumvarp
fyrir Alþingi. Líkt og í Ungverja-
landi er þar kveðið á um að stofn-
uð verði fjölmiðlanefnd til að
hafa eftirlit með fjölmiðlum, sem
myndi hafa mjög vítt og lítt skil-
greint hlutverk. Nefndin á meðal
annars að „fylgjast með því að
fjölmiðlaþjónustuveitendur fari
að fyrirmælum laga þessara,
taka ákvarðanir í
málum samkvæmt
þeim og beita við-
urlögum þegar við
á“. Á fyrri stigum
átti þessi nefnd að
heita fjölmiðlastofa. Horfið hefur
verið frá því en það breytir engu
um að spyrja verður hver til-
gangurinn sé með því að búa til
varðhund til eftirlits með bæði
einkareknum og ríkisreknum
fjölmiðlum í landinu. Nefnd þessi
á að fylgjast með efni í fjöl-
miðlum og hennar ákvörðunum
verður ekki áfrýjað.
Blaðamannafélag Íslands hef-
ur gagnrýnt þessar fyrirætlanir.
„Tillögur um stofnsetningu sér-
stakrar fjölmiðlanefndar eru
óþarflega viðamiklar og ómark-
vissar, svo ekki sé dýpra í árinni
tekið, og mörg verkefni brýnni.
Ekki skiptir máli í þessu sam-
bandi hvort um er að ræða fjöl-
miðlastofu eða fjölmiðlanefnd.
Affarasælast er að afskipti af
fjölmiðlum séu sem minnst,“ seg-
ir í ályktuninni.
Almenningur getur dæmt fjöl-
miðla af verkum þeirra og hafnað
þeim þyki þeir fara út af sporinu.
Þeir, sem telja að á sér hafi verið
brotið, geta leitað til dómstóla
eða skotið máli sínu til siða-
nefndar Blaðamannafélagsins.
Einn gagnrýnandi ungversku
fjölmiðlalaganna sagði að fjöl-
miðlanefndin væri eins og arsen-
ik, sem gefa ætti í smáskömmt-
um.
Það er ekki sanngjarnt að líkja
íslensku fjölmiðlalögunum við
þau ungversku, en hætt er við að
nýrri fjölmiðlanefnd yrði ofauk-
ið. Og síðan er vitaskuld spurn-
ingin um það hver eigi að hafa
eftirlit með fjölmiðlanefndinni.
Hver er þörfin á að
setja á fót nýja
fjölmiðlanefnd?}
Eftirlit með fjölmiðlum
Það er sérstaktvandamál í ís-
lenskri stjórnmála-
umræðu að ekki er
hægt að taka þann
sem gegnir embætti
utanríkisráðherra
alvarlega, ekki einu
sinni í mestu alvöru-
málum. Nú fer fram aðlögun að
Evrópusambandinu án þess að
það hafi nokkru sinni verið sam-
þykkt af þjóðþinginu. Í skýrum
reglum Evrópusambandsins seg-
ir að þar gildi hin almenna undan-
tekningarlausa regla nú, sem
ekki hafi gilt áður, að sæki ríki
um aðild að Evrópusambandinu
þá fari fram aðlögunarferli þess
og viðræður um það ferli við Evr-
ópusambandið en ekki samninga-
viðræður eða aðildarviðræður
eins og áður hafi tíðkast. Sjálfur
stækkunarstjóri ESB hefur verið
hreinskilinn og sagt að beinlínis
sé villandi að gefa í skyn að samn-
ingaviðræður eigi sér stað á milli
Íslands og ESB.
Össur stóð við hlið þessa hátt-
setta embættismanns þegar þetta
kom fram. Hann
getur ekki hafa
gleymt því, enda
varð þetta í ferðinni
þar sem hann gerði
sig að almennu að-
hlátursefni í heimi
evrópskra frétta-
manna fyrir glópsku
í evrópskum efnahagsmálum. En
Össur veit að Alþingi hefur ekki
gefið heimild til annars en samn-
ingaviðræðna, könnunarvið-
ræðna „um hvað sé í pakkanum“-
grínið. Því lætur hann sig ekki
muna um að tala þvert gegn yfir-
lýsingum ESB um tilgang við-
ræðnanna, gegn reglunum sem
um viðræðurnar gilda og gegn
betri vitund. Það skal fullyrt að
slík trúðsframkoma
utanríkisráðherra í svo miklu
alvörumáli mundi hvergi vera lið-
in, ekki einu sinni hér á landi
nema af því að landið býr við
forystuleysi Jóhönnu Sigurðar-
dóttur og samstarfsmanns henn-
ar sem er svo fastur í eigin svika-
myllu að hann má sig hvergi
hræra.
Nauðsynlegt er að
stjórnarandstaðan
sýni meiri staðfestu
í Evrópumálsferlinu
en hún hefur gert}
Horfinn trúverðugleiki
F
jölmiðlar hafa verið uppteknir af
því að segja frá fjárglæfrum
þeirra sem fyrirferðarmestir
voru í viðskiptalífinu fram að
hruni. Þessir menn skuldsettu
sig hjá bönkunum, sem þeir áttu flestir stóra
hluti í, og ófu margir viðamikið net fyrirtækja,
sem e.t.v. voru talin ótengd í bókhaldi bank-
anna. Þegar lántökur voru orðnar of miklar og
erlendir markaðir lokuðust, var ekki lengur
hægt að framlengja skuldirnar. Spilaborgin
hrundi.
Þessi umfjöllun er góðra gjalda verð. Hún
er gagnleg sagnfræði, fyrst og fremst vegna
þess að við eigum að læra af reynslunni. Hver
er lærdómurinn? Hvað gerði hópi manna
mögulegt að skuldsetja heilt hagkerfi eins og
raun bar vitni? Það var sú staðreynd, að talin
var gilda ríkisábyrgð á rekstri bankanna. Í skjóli þeirrar
meintu ábyrgðar lánuðu erlendir bankar þeim íslensku
gríðarlegar upphæðir.
Sem fyrr segir hafa fjölmiðlar verið afar uppteknir af
því að lýsa sukkinu og óhófinu, sem fylgdi þessu geggj-
aða tímabili Íslandssögunnar. Minna fer hins vegar fyrir
umfjöllun um það sem raunverulega skiptir okkur máli,
hér og nú, fyrir framtíð okkar og lífsviðurværi.
Hvernig væri að spyrja einfaldrar spurningar: Hvern-
ig komumst við út úr þeim vanda sem að okkur steðjar?
Getur verið, að vanda okkar megi einmitt að mestu
leyti rekja til þess, að ríkið tók ábyrgð á skuldum einka-
aðila? Ég leyfi mér að fullyrða að kröggur okkar nú væru
hverfandi, ef skuldlaus ríkissjóður hefði leyft
þeim sem skulduðu of mikið í erlendri mynt
að fara í gjaldþrot. Skuldirnar hefðu verið
vandamál þeirra sem skulduðu og þeirra sem
lánuðu þeim. Byrðarnar hefðu ekki verið
fluttar á herðar skattgreiðenda í nútíð og
framtíð. Hagkerfið hefði lagað sig að breytt-
um aðstæðum; tekið á sig eðlilega gengis-
lækkun krónunnar og flutt púðrið í þá starf-
semi sem skapaði þjóðarbúinu tekjur.
Þá hefði ekki verið þörf á því að setja höft á
viðskipti með gjaldeyri, til að skýla ríkissjóði
og gefa honum einkarétt á sparifé lands-
manna, svo hann gæti lengt í lánunum. Ekki
hefði þurft að leita á náðir AGS, því ríkið
hefði staðið við allar sínar skuldbindingar.
Þessu hefðu auðvitað fylgt töluverð harm-
kvæli. Bankakerfið hefði hætt að virka í ein-
hvern tíma; margir hefðu tapað innistæðum sínum og
gengi krónunnar hefði e.t.v. fallið enn meira en raunin
varð. Þau vandræði hefðu hins vegar verið tímabundin.
Hagkerfið hefði að öllum líkindum náð sér á nokkrum
mánuðum eða misserum, og staðið sterkara en fyrr.
Lausnin á vanda okkar blasir þess vegna við: Látum rík-
ið hætta að ábyrgjast skuldir einkaaðila.
Umfjöllun fjölmiðla um þessi viðfangsefni íslenska
þjóðarbúsins hefur verið nánast engin. Enginn hefur
komið með tillögu að annarri lausn en framangreindri,
eða þeirri sem ríkið virðist hafa bitið í sig að sé sú rétta
og felst í því að lengja í skuldum og halda þeim lifandi
fram í rauðan dauðann. ivarpall@mbl.is
Ívar Páll
Jónsson
Pistill
Snúum okkur að framtíðinni
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon