Ný saga - 01.01.1998, Side 15

Halldór Kiljan Laxness og forn sagnahefð
skýrar og réttar en samtíðarmenn hans og
raunar flestir síðari menn. Hins vegar má það
merkilegt heita hve lítt hann veltir fyrir sér í
„Minnisgreinum“ sérstöðu sögumannsins og
hinu mjög svo takmarkaða hlutverki hans í
frásögninni, sem ég hygg að sé þriðja megin-
einkennið sem greinir íslendingasögu frá nú-
tímaskáldsögu. Um þetta atriði fjallar hann
síðar, í „Persónulegum minnisgreinum um
skáldsögur og leikrit", sem birtist í Upphafi
mannúðarstefnu 1965.
Söguniaöur og söguefni
I „Persónulegum minnisgreinum um skáld-
sögur og leikrit“, sent fjallar um bókmennta-
greinar okkar tíma, svífa íslendingasögur yfir
vötnum sem viðmiðun, og fleira skemmtilegt
er um þær sagt en hér er hægt að vitna til.
Mestu skiptir það sem segir um sögumann-
inn:
Það má vel vera að höfundar fornsagnanna
hafi verið lærðir menn og vel gefnir, gott ef
ekki heimspekíngar og sálfræðíngar. En
hafi svo verið þá forðuðust þeir einsog
heitan eldinn að láta bera á því. Þeir segja
aldrei einkamál sín í því sem þeir rita, né
sýna hvað þeim séu gefnar margar íþróttir.
Þó þeir kunni latínu fara þeir með það eins-
og mannsmorð. Andspænis yrkisefninu,
sem af sökum yfirvættis stærðar sinnar
knúði þá til að taka sér penna í hönd, þótti
þeim brol á mannasiðum að trana fram
í sögunni öðrum íþróttum sjálfra sín en
þeirri einni að segja „rétt“ frá.25
Annað mikilsvert atriði, sem ljallað er um í
þessari grein, eru söguel'nin sjálf. Þar eru
margar ágætis áminningar um að sögur þurfi
ekki að fjalla um málefni sem efst eru á baugi:
Þeir sem sömdu Islendíngasögur voru
gæddir hæfileikum til að koma heimssögu-
legum veruleika fyrir með fáum og einföld-
um orðum í litlu dæmi. Þeir kunnu að
draga upp myndir sem útheimtust til æsi-
legrar frásögu, oft af mönnum sem einginn
kannaðist við annarsstaðar að, úr marklitl-
um plássum. Þeir voru varkárir í notkun
meðala ...26
Halldór Kiljan
Laxness flytur
ræðu sína á
Nóbelshátiðinni
i Stokkhólmi
10. desember 1955.
Sagnaritun forn og ný
Vonandi hel'ur þessi samtíningur úr skrifum
Halldórs Kiljans Laxness um fornsögur gefið
sæmilega skýra mynd af hugmyndum hans
unt sögurnar og ástæðunum til að hann dáði
þær. Óhjákvæmilegt er að velta því fyrir sér
hvaða áhrif fornsagnaáhugi Halldórs hafi haft
á hans eigin sagnagerð. Eins og minnst var á í
upphafi, hafa ýmsir fræðimenn fjallað unt
þetta, og þá einkum Peter Hallberg. Hann
hefur rakið rneð skýrum dæmum hvernig sjá
má áhrif Islendingasagna í lýsingu á hátterni
og sjálfsskilningi karla eins og Bjarts í Sumar-