Ný saga - 01.01.1998, Síða 79

Saga í sviðsljósi
við að neinu yrði sleppt. í báðum þessum til-
vikum hefði djarfara úrval og víðfeðmari
túlkanir verið vel þegið.
Leyndarmál frú Stefaníu er saga einstak-
lings og það sjálfsagt þess vegna sem hún
verður skemmtilegri og persónulegri en hinar
tvær. Hins vegar rná ef til vill segja að höfund-
ur hefði vel getað sýnt meiri hlutlægni. Par
bregður tæpast fyrir gagnrýnu viðhorfi til
Stefaníu. Afstaða höfundar í „ættastríðinu“
er rnjög eindregin og sú mynd sem hann dreg-
ur upp af Indriða Einarssyni og fjölskyldu
hans er um margt ólík því sem sjá má í hinum
tveimur bókunum. í meðförum Jóns verður
Stefanía að snillingi sem stendur andspænis
nokkuð forhertri menningarklíku en á sjálf
enga sök á átökum. Minnið er auðvitað vel
þekkt, klisja myndu margir segja, en þetta
þarf alls ekki að vera rangt fyrir því.
Allir sem um leiklist hafa skrifað á þeim
tíma þegar Stefanía var helsta stjarnan í bæn-
um virðast sammála um að hún beri af öðr-
um leikurum. Þegar hún er ekki á sviðinu
fær Guðrún Indriðadóttir að vísu svipaða
dóma en það fer varla milli mála að Stefanía
er fyrsta prímadonna íslenskrar leiklistar.
Ritverk Jóns Viðars um Stefaníu er nokk-
uð sérstætt. Að vísu hafa verið skrifaðar ævi-
sögur listamanna áður og þar af nokkurra
leikara. Merkum listakonum á borð við Stef-
aníu hafa hins vegar sjaldan verið gerð jafn
góð skil.
Til rnarks um skemmtilegar túlkanir Jóns
langar mig til að nefna hér umfjöllun hans
um Kinnarhvolssystur eftir Carsten Hauch.
Hauch þessi var eins og margir vita danskur
rómantíker og lektor við háskólann í Sor0
þegar Jónas Hallgrímsson dvaldist þar.
Kinnarhvolssystur náðu furðu góðu sam-
bandi við íslenska þjóðernisorðræðu. Áður
var minnst á Sigurð málara og þjóðernis-
stefnu hans í leiklistinni. Undir hans handar-
jaðri spruttu fram Útilegumenn Matthíasar og
Nýjársnótt Indriða, hvort tveggja verk með
sterkum, þjóðlegum blæ og bæði tengdu þau
íslenskt sjálfstæði við þjóðsögurnar. í Reykja-
vík var fólksfjölgun ör fyrstu áratugina eftir
aldamótin og fólkið sem þar settist að kom
með þjóðsagnaarfinn í farangri sínum.
Eins og Jón bendir á urðu Reykvíkingar
gripnir skammvinnu gullæði árið 1905 og
kreppan gerði vart við sig síðla árs 1908.
Henni fylgdu gjaldþrot, brask og almenn
harka í peningamálum. Jón vitnar í bók sinni
einnig til gagnrýnanda Ingólfs sem árið 1910
barmar sér yfir endalausum ævintýraleikjum
en lætur þess jafnframt getið að ævintýri
Carstens Hauchs um Kinnarhvolssyslur hafi
þrátt fyrir allt ekki verið illa valið.
Leikrilið um Kinnarhvolssystur var l'rum-
sýnt í Kaupmannahöfn árið 1849. Það er dæmi-
saga í búningi þjóðsögu og fjallar urn ágirnd.
Efni leikritsins er á þann veg að systur eru
tvær ólíkar. Önnur þeirra er ljúf og blíð en hin
ágjörn og þó báðar trúlofaðar. Sú ágjarna kynn-
ist málmleitarmanni sem reynist vera bei'g-
þurs og hún hleypur frá unnusta sínurn og
glatar æsku og lífshamingju vegna græðgi
sinnar.
í leikritinu snúast þannig saman tveir meg-
Mynd 4.
Þóra Borg og Valur
Gíslason í Tengda-
pabba eftir Gustaf af
Geijerstam árið 1939.
77