Ný saga - 01.01.1998, Síða 84

Halldór Ármann Sigurðsson
meirihlutasamkomulag „þeirra sem máli
skipta“.
„Sagan“ tjáir hugmyndir manna um heim-
inn, mat þeirra á því hvað sé þess virði að vita
það, ekki aðeins í fortíðinni heldur á öllum tím-
um. Hún mótast því í stóru og smáu af áhuga
og sjónarmiðum þess sem skráir hana. Fyrir
nokkru tók ég mér fyrir hendur að skrifa um
ættir og ævi Guðrúnar Olafsdóttur á Bjarna-
stöðum í Unadal. Guðrún var fyrsta lærða
ljósmóðir Skagfirðinga, tók próf sitt 1779, og
líf hennar var að ýmsu öðru leyti ekki alveg
hversdagslegt. Efnið hafði áður verið afgreitt
í 12 línum í ljósmæðratali en varð nú að 60
blaðsíðna tímaritsgrein.3
Þeir sem sinna
vilja um þessa
hluti þurfa að
eyða dýrmætum
rannsóknartíma
sínum við fornfá-
legar rúllumaskín-
ur Þjóðskjalasafns
Sagan af Guðrúnu er lærdómsrík. Hennar
hafði vissulega verið getið allvíða í heimildum
en þá var hún sjálf ekki söguefnið heldur eig-
inmenn hennar og synir. Guðrún var „bara
kona“ og því datt sagnariturum víst ekki í hug
að hún gæti verið fullgild sögupersóna og líf
hennar söguefni. En þegar sú hugsun var til
orðin var eftirleikurinn rakinn, aðeins þurfti
að finna tiltækar heimildir og skrá söguna.
„Sagan“ er ekki aðeins breytileg eftir mönn-
unum sem skrá hana heldur líka eftir mann-
félögunum sem geyma hana. Safnarar og veiði-
menn eiga sér miklar sagnir en litla sögu.
Landbúnaðarsamlelög forn- og miðalda eiga
sögu ættar og óðals. Hagssaga varð miðstæð í
iðnbyltingunni og síðan í efnis- og hluta-
hyggju samtímans. Þess utan fara hugmyndir
manna um söguna að talsverðu leyti eftir
hugsunartískunni hverju sinni.
Á 20. öld hætta ættir að vera saga en fund-
argerðir frystihúsa verða saga, a.m.k. hér í ei-
lífðar útsæ. Fundargerðin þar sem fram kem-
ur tillagan um að frystihúsið Þorskurinn hf.
komi upp flæðilínu og láti stækka togarann
Steinbít IS 940 þykir nú engu síður eða jafn-
vel fremur frásagnarverð en ættartölu- og kirkju-
bækurnar sem rekja þráðinn frá „þeim lærðu
Vídalínum“ til Guðrúnar frá Lundi.
Síst situr á mér að lasta sögur af flæðilínum
og togarastækkunum en má ég þá heldur
biðja um ættartölur skáldsins frá Lundi og
formóður hennar og nöfnu á Bjarnastöðum,
fyrir mína einkaparta a.m.k. Þegar öllu er á
botninn hvolft eru ættaþulur okkar fslend-
inga auðvitað engu ómerkilegri sagnfræði en
fundagerðir frystihúsa. Mín skoðun er raunar
sú að sagnfræðin í þeim sé talsvert merkilegri
en ýmis önnur. Auk þess eru þær aldeilis
kjörnar til þess að efla söguáhuga og ættu því
með einhverju móti að verða hluti af sjálf-
sagðri sögukennslu í skólum. Það að rekja ætt-
ir sínar þó ekki sé nema nokkra liði aftur teng-
ir menn persónulega við söguna, eykur þeim
forvitni um forfeðurna, lífsbaráttu þeirra og
samfélag.
Þar sem frásögn kemur mannlegum örlög-
um ekki lengur við, þar hættir hún að vera
saga. Lýsing á skrúfunum í flæðilínunni góðu
getur verið tæknilega kórrétt en líkast lil
verða samt ekki dregnar af henni miklar á-
lyktanir um manneskjuna. Aftur á móti getur
meira en verið að sagan af því hvernig flæði-
Jínan breytti lífinu í plássinu veki áhuga ann-
arra en skrásetjarans sjálfs, komi fleirum við.
Það má þykja gott ef almenn íslandssaga
örvar fróðleikslöngun forvitinna Islendinga
og örfárra útlendra sérfræðinga. Venjulegan
Dana, Kínverja eða Búrúndía varðar víst ekk-
ert um hana frekar en okkur flest um skrúf-
urnar í flæðilínunni. En auðvitað er þó líka
ýmislegt í Islandssögunni sem kemur öðrum
við en aðeins Islendingum og Islandsfræðing-
um og í Búrúndísögunni, til dæmis að taka,
er að sjálfsögðu líka sitthvað sem fleiri en
Búrúndía varðar um.
82