Ný saga - 01.01.1998, Blaðsíða 86

Um áttvísinnar gagn og nauðsynjar
búa erlendis (9,4%). Þetta eru athyglisverðar
tölur en túlkun þeirra verður að bíða betri
tíma - þar til unnt verður að bera þær saman
við niðurstöður úr sams konar athugun á öðr-
um ættum og reyndar einnig annars konar at-
hugunarhópum.
Heil 27% karla (rúmlega 13% fullorðinna)
í 4. kynslóð Krákustaðaættar hafa atvinnu af
sjómennsku. Þetta er um 2,5 sinnum hærra
hlutfall en landsmeðaltalið.5 Ællin er sem fyrr
segir upprunnin úr Sléttuhlíð en barst fljót-
lega að talsverðu leyti vestur yfir Skagafjörð,
út á Skaga. Bæði Sléttuhlíð og Skagi voru
mikil sjósóknarhéruð á seinni hluta 19. aldar
og framan af þessari öld. Þetta er því merki-
leg vísbending um að uppruni manna hafi
umtalsverð áhrif á starfsval þeirra, jafnvel
áralugum eftir að fjölskylda þeirra flyst á
brott úr ættarhéraði sínu. En reyndar aðeins
vísbending. Það blasir við að hér skortir mikl-
ar rannsóknir og engin þurrð á spurningum.
Til dæmis: Augljóslega eru ekki allar æltir úr
skagfirskum útsveitum jafnmiklar sjómanna-
ættir og því má spyrja: Er hægt að tala um sér-
stakl „sjómennskugen“ í vissum ættum eða
fer starfsval manna eingöngu eftir uppeldis-
aðstæðum þeirra? Spyr sá sem ekki veit.
íslendingar hafa einstakt tækifæri til þess
að taka heimsforystu í rannsóknum á sviði fé-
lagsættfræðinnar og skortir ekkert til þess
nema metnaðinn. En hann skortir þá sárlega.
Það er t.d. frámunalegt að þeir sem þó vilja
sinna um þessa hluti skuli þurfa að eyða dýr-
mætum rannsóknartíma sínurn í að staula sig
fram úr kirkjubókum í fornfálegum rúllu-
maskínum Þjóðskjalasafns. Hundrað sinnum
hafa þeir setið við þessar skelfilegu maskínur
og leitað að Jóni Jónssyni fæddum árið 1800 á
Andapolli í Silungasveit, hundrað sinnum
hafa þeir fært feng sinn í snjáða kompu og
hundrað sinnum hafa þeir þrætt rolluna úr
skröltandi skrapatólinu svo að aðrir komisl
að til að þræða hana í aftur.
Það kostar aðeins fáeinar krónur að ráða
nokkra menn til að skrá kirkjubækur og
manntöl Þjóðskjalasafns á tölvur og úlbúa
þannig mannfræðilegan gagnagrunn sem væri
öllum frjáls til afnota um ókomna tíð. Fram-
sýnir athafnamenn hafa raunar tekið sig fram
um hluta af þessu verkefni, eru að viða í
gagnagrunn um ættartengsl nær allra þekktra
íslendinga frá upphafi. Svo merkilegt sem
þetta afrek er gerir það þó of litla stoð. Okk-
ur vanhagar ekki aðeins um einfölduslu upp-
lýsingar um ættartengsl úr heimildunum held-
ur þarf bókstaflega að „ryksuga" þær, af
ítrasta metnaði. Ég nefni, nánast af handa-
hófi, nýlega athugun Gísla Agústs Gunn-
laugssonar og Lofts Guttormssonar á því
hverjir voru vottar að hjónavígslum og skírn-
um á 19. öld og merkilegar ályktanir þeirra af
henni.6 Þeir ættfræðigrunnar sem unnið er að
um þessar mundir eru gagnslausir í rannsókn
af þessu lagi og því miður er það nú þegar
deginum Ijósara að alla þessa gagnagrunns-
vinnu þarf von bráðar að vinna að talsverðu
leyti upp á nýtt. Auk þess er nauðsynlegt að
tölvuskrá fleiri heimildir en hinar „hreinu
ættfræðiheimildir“, t.d. dóma- og þingbækur,
sakeyrisreikninga og ýmsar skrár og skýrslur í
Biskupsskjalasafni, og tengja alla þá mann-
fræðilegu gagnagrunna sem þannig verða til.
Síst skyldi vanþakka framtak og framsýni
athafnamanna en það segir sig sjálft að þeim
er ekki ætlandi að liafa á hendi forystuna á
þessu sviði, til þess er verkefnið bæði of viða-
mikið og viðurhlutamikið. Háskóli Islands
ætti að sjálfsögðu að hýsa og efla til mikilla
verka rannsóknarstofnun á sviði ættfræði og
tengdra fræða, gjarnan í góðri samvinnu við
athafnamennina, og hirða þannig um þjóðar-
arf íslendinga eins og vert og virðulegt væri.
Tilvísanir
1 The First Grammatical Treatise (Reykjavík, 1972),
bls. 208. Þær skoðanir sem hér er haldiö fram voru
fyrst viðraðar í fyrirlestrinum„Ættfræðin og akadem-
ían“ sem haldinn var 7. október 1995 á ráðstefnu Fé-
lags 18. aldar fræða um ættfræðirannsóknir.
2. I. Mósebók, 5.
3 Ljósmœður á íslandi I (Reykjavík, 1984), bls. 211-12.
- Skagfirðingahók 24, bls. 39-98.
4 Halldór Ármann Sigurðsson, Krákustaðaœtt (Reykja-
vík, 1996), bls. 33-35.
5 Sjá ritið Hagskinna. Sögulegar hagtölur um ísland.
Hagstofa Islands. Ritstjórar Guðmundur Jónsson og
Magnús S. Magnússon (Reykjavík, 1997), bls. 217.
6 Gfsli Ágúst Gunnlaugsson, Saga og samfélag. Pœttir
úr félagssögu 19. og 20. aldar (Reykjavík, 1997), bls.
312-26.
84