Ný saga - 01.01.1998, Side 88

Kristján Sveinsson
Mynd 3.
Teikningin sýnir
úlfa gera atlögu að
sauðnautaflokki.
í slíkum tilvikum
slá fullorðnu dýrin
skjaldborg um
ungviðið því til
varnar.
hverju sem gengur og eru ekki árennileg. Úlfa
og refi lysir því að jafnaði ekki að leggja lil at-
lögu við hjörðina og eru það yfirleitt aðeins
veikluð sauðnaut sem falla fyrir rándýrum.
Þessi varnarháttur hafði reynst sauðnaulum
vel um árþúsundaskeið, en kom fyrir lítið
þegar veiðimenn nreð nútímaleg skotvopn
fóru að leggja leið sína á slóðir þeirra upp úr
miðri síðustu öld. Veiðimennirnir ásældust
dýrin því kjötið þótti eftirsóknarverð hressing
eftir langferðina frá byggðum slóðum og feld-
irnir seldust vel. Kálfarnir voru einnig í met-
um hjá eigendum dýragarða, sem greiddu vel
fyrir þá.
Yfirleitt höfðu veiðimennirnir þann hátt á
að fella öll fullorðnu dýrin en nerna kálfana á
brott. Þessar aðfarir þóttu ómannúðlegar og
mættu fordæmingu meðal dýraverndarfólks.
Einnig tók fljótt að bera á þeirri skoðun, bæði
í Kanada og meðal þeirra Dana sem höfðu
spurnir af sauðnautaveiðum á Norðaustur-
Grænlandi, að framtíð dýrastofnsins væri í
hættu vegna veiðanna.
Landaþrætur og sauðnautaveiðar
Það voru einkum norskir veiðimenn sem
lögðu sig eftir veiðum á sauðnaulum á Austur-
Grænlandi2 og lýsingar á veiðiháttum þeirra
vöktu andúð í Danmörku. í því sambandi
skipti líka máli að togstreita var milli land-
anna um yfirráð yfir Grænlandi. Danir höfðu
tögl og hagldir á byggðum svæðum þar og
kölluðu nýlendur sínar, en Norðmenn drógu í
efa að Danir æltu nokkurt réttmætt tilkall lil
óbyggðra landshluta, þar á meðal Austur-
Grænlands, sem var að mestu leyli óbyggt.
Bandarískir landkönnuðir létu að hinu leyt-
inu til sín taka á Norðvestur-Grænlandi á síð-
ari hluta 19. aldar, án þess þó að gera beinlín-
is tilraunir til að eigna sér landið, þótt af og lil
heyrðust þarlendis raddir um að rétt væri að
Bandaríkin föluðust eftir því til kaups.3 Með-
an svona stóð voru Danir ekki ýkja vissir um
réttarstöðu sína á Grænlandi og þótti vissara
að fara sér hægt gagnvart grönnum sínum.4
Forsendur deilnanna um Grænland rnilli
Noregs og Danmerkur áttu sér rætur í sam-
eiginlegri fortíð landanna. Þau heyrðu öll
undir einn og sama konung allt frá árinu
1381s þar til Danir urðu að súpa seyðið af
stuðningi sínum við Frakka í Napóleonsstríð-
unum með því að eftirláta Svíakóngi ríkis-
stjórnarvöld í Noregi við friðargerðina í Kiel
árið 1814, en fengu að halda Islandi og Græn-
landi. Þeirri skipan undu þjóðernissinnaðir
Norðmenn illa eftir að land þeirra var orðið
sjálfstætt og héldu því óspart fram að Noreg-
ur ætti réttmætt tilkall til Grænlands.
Noregur hlaul sjálfstæði frá Svíum árið
1905. Eflir það létu norsk stjórnvöld sér annt
um að efla áhrif sín á norðurslóðum og seild-
ust til áhrifa við suðurheimskautið einnig, eft-
ir því sem þeim var það unnt. Spitsbergen-
eyjaklasinn, sem þá hlaut heitið Svalbarði,
var gerður norskur eftir landaskipti og friðar-
gerð í Versalahöll eftir lok fyrri heimsstyrjald-
ar. Bouvetey við Suðurheimskautslandið varð
norsk árið 1927, Péturs I-ey, sem einnig er við
Suðurheimskautslandið, féll til Noregs 1929
og Jan Mayen sömuleiðis það sama ár. Utan-
ríkisráðherra Noregs, Nils Ihlen, hafði lýst því
yfir í tengslum við samningana um Svalbarða
árið 1919, að Norðmenn myndu ekki setja sig
upp á móti yfirráðum Dana á öllu Grænlandi,
en ámóta yfirlýsingar höfðu þá þegar fengist
frá fleiri ríkjum, þar á meðal Bandaríkjunum.
Þegar svo var komið þótti Dönum tíma-
bært að taka af öll tvímæli um fullveldisrétt
sinn yfir öllu Grænlandi. Kristján X Dana-