Ný saga - 01.01.1998, Blaðsíða 90

Kristján Sveinsson
Mynd 5.
Skipverjar á Gottu
áður en lagt var
upp í Grænlands-
leiðangurinn. Efri
röð talið frá vinstri:
Vigfús Sigurðsson,
Óskar Pálsson, Ár-
sæll Árnason, Krist-
ján Kristjánson,
Baldvin Björnsson
og Edvard Fredrik-
sen. Neðri röð frá
vinstri: Finnbogi
Kristjánsson, Mark-
ús Sigurjónsson,
Gunnar Kristjáns-
son, Kristján Krist-
insson og Þorvaldur
Guðjónsson.
stjórninni væri ekki um þessa framtakssemi
veiðimannanna gefið blésu vindar þannig í
norskum stjórnmálum að hún sá sér ekki ann-
að fært en að styðja hana. Danir lögðu málið
þegar í stað fyrir alþjóðadómstólinn í Haag
og var það dæmt Danmörku í vil í aprílbyrjun
1933.11
Þar sem svo óvíst var um réttarstöðu Dana
á sauðnautaslóðum á Grænlandi fyrir 1933
þótti þeim ekki fært að setja einhliða friðun-
arreglur til verndar sauðnautum, en fólk sem
var velviljað dýrunum leitaði ákaft leiða til að
bjarga þeim. I þeim hópi var meðal annarra
Adolf S. Jensen dýrafræðiprófessor við Kaup-
mannahafnarháskóla. Hann naut álits meðal
dýrafræðinga og áður en unnt var að setja
haldbærar reglur um sauðnautaveiðar tókst
honum að koma því til leiðar að dýragarðar í
Evrópu hættu að mestu að kaupa sauðnauta-
kálfa af veiðimönnum.12
Ráðagerðir í félaginu De danske
Atlanterhavsner um að flytja sauðnaut
/ /
til Islands og viðbrögð Islendinga
A jólaföstunni árið 1902 var stofnaður í
Kaupmannahöfn félagsskapurinn De danske
Atlanterhavsper, í þeim tilgangi að efla sam-
heldni Dana með eylendum þeirra í Atlants-
hafi, Islandi, Grænlandi, Færeyjum og Jóm-
frúareyjum í Vestur-Indíum. Forkólfar félags-
ins komu einkum úr röðum embættismanna
og fjármálajöfra í borginni. Þeir greindu frá
því að helsta ástæðan fyrir því að félagið var
stofnað væri sú sögulega staðreynd, að ýmsir
hinir fjarlægari hlutar danska ríkisins hefðu í
tímans rás losnað úr tengslum við það, en
ekki voru það síst áformin sem þá voru uppi,
um að láta Jómfrúareyjar af hendi við Banda-
ríkin gegn fégjaldi, sem höfðu hreyft við góð-
borgurunum.13 Bandaríkjamenn voru volgir
með að kaupa eyjarnar og dönsk stjórnvöld á
báðum áttum með að selja. Það mátti aldrei
verða, fannst liðsoddum De danske Atlanter-
havsper, sem vildu leggja sitt af mörkum til að
halda ríkinu saman.
Þeir töldu vænlegast að vinna að hugðar-
efni sínu með því að kynna málefni eyland-
anna fyrir Dönum og vekja þá þannig til vit-
undar um hina fjarlægu útnára konungdæmis-
ins. Meðal annars var tekið til við að gefa út
tímaritið Atlanten, í því skyni að útbreiða boð-
skap félagsmanna. Tímaritið kom reglulega
út árabilið 1904-18, og félagið náði talsverðri
útbreiðslu, þar á meðal á íslandi. Þrátt fyrir
býsna ötult starf varð árangur félagsmanna
ekki í samræmi við vonir þeirra og fyriræll-
anir. Eftir að Panama-skipaskurðurinn var
opnaður árið 1914 glæddist áhugi Bandaríkja-
manna á Jómfrúareyjum, þar sem þær lágu
nærri skipaleið að skurðinum og gátu nýst
óvinum sem flotastöð. Bandaríkjastjórn
opnaði því pyngju sína og galt Dönum 25
milljónir dala fyrir eyjarnar árið 1917 og not-
uðu Danir jafnframt tækifærið til að fá
Bandaríkjamenn til að fallast á að þeir einir
hefðu rétt til að beita áhrifum sínum á öllu
Grænlandi, einnig óbyggðum landsvæðum.14
Island varð fullvalda ríki árið eftir sölu
Jómfrúareyja og voru þannig höggvin væn
skörð í starfsgrundvöll De danske Atlanter-
havsper á skömmum tíma. En meðan eylönd-
in voru enn öll í ríki Dana og stjórn þess full
af baráttumóði áttu þeir, sem vildu sinna mál-
efnum þessara landa, kost á að koma þeim á
framfæri á vegum félagsins.
Það var árið 1905 sem landbúnaðarráðu-
nautur í Kaupmannahöfn, Friis að nafni, bar
sig upp við stjórn De danske Atlanterhavsper
og tjáði henni áhyggjur sínar af framtíð sauð-
nautastofnsins á Norðaustur-Grænlandi. Hann
88