Ný saga - 01.01.1998, Page 92

Kristján Sveinsson
Mynd 7.
Kristján Kristjáns-
son skipstjóri á
Gottu.
Mynd 8.
Til að ná kálfunum
varð fyrst að fella
öll fullorðnu dýrin.
Hér liggur foring-
inn í valnum.
mál fram til ársins 1914, en á aðalfundi marg-
nefnds félagsskapar það ár var Friis enn kom-
inn á stúfana að tala fyrir því áhugamáli sínu
að búa sauðnautum griðland. Nú hafði hann
ekki einungis uppi áform um að flytja sauð-
naut frá Norðaustur-Grænlandi til íslands,
heidur og frá Kanada til Vestur-Grænlands.
Félagið hafði sem fyrr fullan hug á að leggja
honum lið sitt, og var sauðnautamálinu vísað
til Grænlands- og íslandsdeilda félagsins til
umfjöllunar.-23
Friis sat þann fund sem vænta mátti. Hann
var sem fyrr allsendis sannfærður um að Is-
land væri framtíðarland sauðnauta og lagði
mikla áherslu á að haft yrði samstarf við
stjórnvöld þar um viðtöku á dýrunum. Hann
var þeirrar skoðunar að heppilegast væri að
sauðnaut þau, sem flutt yrðu til íslands, yrðu
opinber eign og þóttist þess fullviss að dýrin
myndu dafna vel í landinu. í því efni bar hann
fyrir sig álit Þorvaldar Thoroddsens, sem
hafði bent á Vestfjarðakjálkann og Eyjafjarð-
ar- og Þingeyjarsýslur sem álitlega sauðnauta-
haga á íslandi. Friis hafði sýnilega undirbúið
mál sitt vel og flutti ýmis rök því til stuðnings.
Mikilvægast þótti honum að búa dýrunum
griðland, en taldi jafnframt, að þessar skepn-
ur yrðu ótvírætt til mikilla nytja fyrir íslend-
inga. Hann vakti athygli á því að dýrin gæfu af
sér fyrirtaks kjöt, ull, mjólk og skinn. Einkum
væri ullin mesta afbragð og hentaði vel til
klæðagerðar. Því til sönnunar dró hann úr
pússi sínu vaðmálsbút úr sauðnautaull og
kvað prýðilegan kvöldslopp hafa verið gerð-
an úr þessu efni og að sjálfur konungur Svía
hefði gengið til veiða í klæðum úr samskonar
efni á árum sínum sem krónprins.
A þessum fundi talaði einnig Knud Ras-
mussen, sem þá þegar hafði getið sér mikið
orð í Danmörku fyrir könnunarferðir sínar á
Grænlandi, þar sem hann hafði komist í
tengsl við íbúa Norðvestur-Grænlands fyrstur
Dana og sett upp verslunarstöðina Thule við
Uummannaq-fjall ásamt Peter Freuchen fé-
laga sínum. Knud Rasmussen var á sama máli
og Friis um nauðsyn þess að stemma stigu við
hóflausu sauðnautadrápi á Austur-Græn-
landi, þótt hann reyndar efaðist um að stofn-
inn þar væri í bráðri hættu. En ekki þótti hon-
um líklegt að sauðnaut gætu orðið nytja-
skepnur á Islandi og kvaðst þeirrar hyggju, að
íslendingar myndu vart taka sauðnautakrof
fram yfir íslenskt kindakjöt eða þykja sauð-
nautareyfi betri til nytja en ull af íslensku fé.
Aleit hann, að ef ætti að leggja í kostnað við
að flytja sauðnaut í griðland, væri réttara
að gangast í það að flytja dýr frá kanadísku
eyjunum vestan Baffinsflóa til Vestur-Græn-
lands.24 Svo fór, að Knud Rasmussen gerði fé-
laginu tilboð um að sjá um flutning á sauð-
nautum frá Ellesmere-eyju til Vestur-Græn-
lands, en hann hugðist senda skip til móts við
bandaríska Crockerland-leiðangurinn, sem
dvaldist við Etah á Norðvestur-Grænlandi
veturinn 1914-15. Ekkert varð af því að sú
ferð væri farin,25 og þar sem skollin var á styrj-
öld í Evrópu hlutu sauðnautamál að liggja í
láginni næstu árin.
Dýrin og velferð þeirra voru þó alls ekki
gleymd. Kanadísk stjórnvöld gengust í það
að friða sauðnaut og bönnuðu Grænlending-
um á Norðvestur-Grænlandi að veiða þau á
Ellesmere-eyju árið 1920,26 en þeir höfðu um
langt skeið gert för sína yfir Smith-sund eftir
sauðnautakjöti. Jafnframt voru á næstu árum
gerðar lilraunir í nyrstu héruðum Kanada til
að nytja sauðnaut og hreindýr. Vilhjálmur
Stefánsson mannfræðingur í Bandaríkjunum,
sem var af íslensku ætterni og í miklum met-
um á íslandi, var einn af ráðunautum Kanada-
90