Ný saga - 01.01.1999, Qupperneq 15

Confessio turpissima
þetta legg eg liana upp undir miskunnar-
dóm drottins míns og yðar föðurlegt um-
dænti í guðs nafni.
Það er athyglisvert hér að hórdómur felst að-
eins í „samkomu getnaðarlimanna11.53 Þetta á
sér stoð í skriftaboðum Arna biskups, en þar
er svohljóðandi eiðstafur: „Til þess leggur þú
hönd á helga bók og því skýtur þú til guðs að
þú hefur ekki það líkamlegt sambland átt við
... dóttur sem barngetnaður megi af verða né
guðs rétti sé raskað.“54 Einnig má benda á
játningu Bjarna Olasonar á Hvassafelli sem
árið 1481 „lýsti því að nærverandi vorum
andalegum föður biskup Ólafi á Hólum í
Hjaltadal ókúgaður í alla staði að hann hefði
legið hjá dóttur sinni Randíði líkantlega svo
oft að hann kynni það ekki greina, svo fylli-
lega og skammlega að hann sagðist kastað
hafa sínu líkams sæði í sinn lófa og annarstað-
ar í hvert sinn er hann hefði með henni legið,
og margan annan skemmilegan gjörning þess-
um líkan með sínum handatiltektum við hana
liaft ..,“55 Hann er „þá eftir spurður því hann
hefði þessa skamm gjört, en hann svaraði að
hann vildi ei að barngetnaður mætti af
verða."56 Eftir þetta tekur hann skriftir af
biskupi. Þetta er karllegt sjónarhorn og sama
tegund af lýsingu og sjá má í skriftamálunum.
í aðalhandriti skriftamálanna er eyða í
fyrstu málsgrein fyrir nafn þess sem skriftar. I
fjögrablaðabrotinu hefur verið fyllt í hana og
þar stendur: „eg aumasti kennimann“. Jón
Þorkelsson hefur valið þann leshátt í prent-
uðu útgáfunni, en með mislestri og síðan
breytingu sem hann skýrir svo neðanmáls: „í
aðalafskriftinni er hér eyða fyrir þessum orð-
um, en á blaðinu í fjögra blaða broti stendur:
,aumur kennimann’, sem er án efa misleslur
fyrir ,auntur kvenmann’, því að af öllunt for-
mála þessurn er ljóst að það er kona sem hér
gengur til skrifta.”57 Þar nieð umbreytir hann
hinum aumasta kennimanni, táknrænum höf-
undi textans, í auman kvenntann.
Ooufcssio Turpissima
uppskrifud cptcr gamalli Pcrgamcutis llollu
Anno 1773.
gg aum sck og syndug i augliti almattigs Guds scgi
þad gudi. hans millduztu modr jungfru sancte maric og
öllum guds helgum monnum. og ydr minn andligur fadcr
at cg [aumur kvenman2) hcfur inisgiört j mot.c guds hod-
orduin j ordum og vcrkum. j hugrcnningum. j nidrfcllingum
’) Solveig £>orleifjd6ttir hefir og d&ið BRma ár (1479) á timabiliun
12.—26. Itai. *) [i aðalafskriptinni or hér eyða fyiir þesnum orðum, cn
& blaðinn i Ijðgra blaða broti atcodr: .auraur keniraauu, scra 6n efa er
mislestr fyrir „auraur kvenman11, þvi að af UUnm formála þeasum or
ljöst, að það er kona, sora hér geingr til akripta.
Eðlið er veikt
Þá má hér í lokin spyrja af hverju skriftamál-
in hafi verið eignuð Ólöfu ríku, þessari rniklu
konu íslandssögunnar. í öllurn þeirn rnörgu
sögnum sem af henni fara má sjá að hún fer
yfir rnörk kvenleikans og ögrar hefðbundnum
skilgreiningum á kynferði. „Þótti í mörgu sem
hún væri bóndinn og húsfreyjan,“ segir í
„Hirðstjóraannál“.58 Ólöf grætur ekki, en vill
hefna, og það gerir hún með fjöldaaftökum.59
Hún „klæddi sig í hringabrynju og þar yfir
kvenmannsbúningi“60, er sem sagt karlmaður
undir niðri. Hún eignast lausaleiksbörn, en
afneitar móðurhlutverkinu og bannar börn-
unurn að kalla sig rnóður,61 ef hún þá ekki
rnyrðir þau, eins og látið er að liggja í einni
sögunni.62 Hún ferðast, rneira að segja til út-
landa,63 stendur fyrir byggingum,64 heldur
fanga65 og hefur mannaforráð, er rík og vold-
ug. Hún ræður einnig fyrir veðri og vindum,
og á banastundinni magnar hún upp svo mik-
inn storrn að skip sökkva og kirkjur falla.66
Með sögunni um skriftamálin er hún afhjúp-
uð og færð til kvenleikans á ný. Þetta er að
vísu „aðsópsmikil kona“, en „eðlið er veikt“.
Mynd 8.
Upphafið að
„Confessio
turpissima" eins
og það er
prentað í 6. bindi
Fornbréfasafnsins.
13