Ný saga - 01.01.1999, Side 17

Confessio turbissima
Gallén, „Botsakramcnt", Kulturhisíorisk leksikon II, bls.
183-84. I riti Jaakko Gummerus, Beitrage zur Geschichte
des Buss- und Beichtwesens in der schwedischen Kirche
des Mittelalters I (Upsala, 1900) er að finna dæmi unt
sænska skriftaformála. Georg Baesecke endurgerir forna
þýska skriftaformála í ritgerð sinni „Die altdeutschen
Beichten“, Beitrage zur Geschichte der deutschen Sprache
49 (1925). Telur hann að prestar hafi stuðst við ritaða
skriftaformála við skriftir og breytt þeim eftir þörfum. Sjá
einnig H. Eggers, „Die altdeutschen Beichten", Beitrdge
zur Geschichte der deutschen Sprache 77 (1955), en hann
telur að skriflaformálar hafi verið skrifaðir niður af fræði-
legum áhuga en ekki til hagnýtra nota.
25 „Speculum penetentis'1, Opuscula VIII, bls. 222.
26 „Speculum penelentis", bls. 225.
27 „Speculum penetentis", bls. 212.
28 „Speculum penetentis", bls. 218.
29 I greininni „Sex and Confession in the Thirteenth Cent-
ury" fjallar Pierre J. Payer um samband kynlífs og skrifta
á 13. öld og þann mikla kynlífsáhuga sem sjá megi í
skriftaformálum frá þessum tíma. Þetta tengir hann flóði
handbóka um skriftir í kjölfar samþykktar kirkjuþingsins
í Lateran árið 1215, þar sem öllum var gert að skrifta
a.m.k. einu sinni á ári. Sjá Sex in the Middle Ages. Rit-
stjóri Joyce E. Salisbury (New York & London, 1991).
Þessa miklu áherslu á alls kyns hórdómsbrot má reyndar
þegar sjá í skriftaboðum Þorláks biskups frá 12. öld.
Sjá útgáfu Sveinbjörns Rafnssonar í „Skriftaboð Þorláks
biskups", Gripla V (1990).
30 íslensk hómiUubók. Ritstjórar Guðrún Kvaran, Gunn-
laugur Ingólfsson og Sigurbjörn Einarsson (Reykjavík,
1993), bls. 211-12. Skriftaboð Árna biskups Þorlákssonar
eru prentuð í íslenzku fornbréfasafni II (Kaupmanna-
höfn, 1893), bls. 37-49.
31 „Skriftamál Ólafar Loftsdóttur. Ég aum, sek og syndug.
Stefán Karlsson handrilafræðingur er á annarri skoðun,“
Morgunblaðið, 22. maí 1988. Viðtalið birtist í framhaldi
af umfjöllun Tímans 16. apríl s.á. Textinn með upphafi
skriftaformálans hefur ekki birst á prenti fyrr en nú.
Handritið er AM 428a 12mo.
32 I riti sínu Fjarri hlýjtt hjónascengur (Reykjavík, 1992), bls.
50, segir Inga Huld Hákonardóttir að sagnfræðingar efi
að skriflamálin séu eftir Ólöfu og telji þau rituð eftir er-
lendri staðlaðri forskrift. Hún getur því miður ekki heim-
ilda. Samfaralýsingarnar segir hún að gætu verið eftir
munka sem hefðu notið þess að semja þær „líkt og þegar
karlar nú á tímum skoða æsilegt klámblað eða ‘bláa’
spólu.“ f ritdómi um Vestfirðingasögu eftir Arnór Sigur-
jónsson víkur Björn Þorsteinsson að skriftamálunum og
segir: „Síðmiðaldir voru mjög hispurlaust og opinskátt
tímabil [...] Þá voru sköpin stolt karlmannsins, Bósa saga
samin og skriftamál Ólafar ríku. Ólöf ríka er stórt en
ópersónulegl nafn í íslenskri sögu. Með hjálp skrifta-
málanna leysir Arnór hana úr álögum og gæðir hana lífi
og litum [...] Ég er vantrúaður á að skriftamálin séu rétt
feðruð. Skriftamál voru trúnaðar- og einkamál að fornu
og nýju og ekki ætluð til útgáfu [...] Hins vegar gefur auga
Ieið, að fávísir prestlingar, sem hvorki áttu né máttu vera
lífsreyndir í kynferðismálum og refskák mannlífsins, hafa
þurft á rækilegum leiðbeiningum að halda til þess að vera
hæfir skriftafeður og jafnvel þola skriftirnar. Ég hef litið
á skriftamálin sem fróunar- og fræðslubókmenntir klerka
fremur en einkamál ákveðinnar persónu." Sjá „Frá síð-
asta skeiði ættasamfélagsins á Islandi. Um Vestfirðinga-
sögu Arnórs Sigurjónssonar." Á fornum slóðum og
nýjum. (Reykjavík, 1978), bls.103-104.
33 fslenzkt fornbréfasafn VII, bls. 242.
34 Jonna Louis-Jensen bendir á nokkur dæmi urn skyldleika
þessara texta bæði hvað varðar efni og orðalag í formála
að útgáfu „Speculum penetentis", Opuscula VIII, bls.
203-204.
35 íslenzkt fornbréfasafn VII, bls. 240.
36 fslenzkt fornbréfasafn VII, bls, 239.
37 Mikhail Bakhtin, Rabelais and His World. Þýðandi Hel-
ene Iswolsky (Cambridge, Mass., 1968). Frumútgáfa
Tvorchestvo Fransua Rable (Moskva, 1965).
38 Paul Lehmann, Die Parodie im Mittelalter (Múnchen,
1922). Um skilgreiningar, sjá bls. 11-13.
39 Aron Gurevich, „Popular Culture in the Mirror of the
Penitentials", Medieval Popular Culture (Cambridge, 1988).
40 Michel Foucault fjallar um samband kirkju, kynlífs og
kláms í riti slnu The History of Sexuality I. Þýðandi Ro-
bert Hurley (London, 1978). bls. 18 o.áfr. Upphaf kláms
rekur hann til þess þegar kirkjan setti jafnaðarmerki milli
syndar og kynlífs og tók að stjórna kynlífi með skrifta-
boöum. Telur hann að skriftamál og klám hafi síðan
breiðst út sem orðræða kynlífs með aukinni lestrarkunn-
áttu á 18. öld.
41 Giovanni Boccaccio, Dekameron I. Þýð. Skúli H. Magn-
ússon (Reykjavík, 1946), bls. 31.
42 Dekameron 1. bls. 35.
43 Dekameron 1, bls. 195.
44 Dekameron I, bls. 199.
45 Dekameron I, bls. 201.
46 Á þetta bendir einnig Sverrir Tómasson í greininni „Hart
er í heirni. Skriftir Maríu egypsku", Sögur af háaloftinu.
Ritstjóri Ragnhildur Richter (Reykjavík, 1989). Telur
hann skriftamál þeirra Maríu og Ólafar ríku hafa sama
mynstur, gert af karlmönnum kirkjunnar sem hafi notað
játningarnar sem svipu á konur.
47 Hér er vitnað til útgáfu sögunnar í Heilagra meyja sögttm.
Kirsten Wolf sá um útgáfuna. Bókmenntafræðistofnun Há-
skóla íslands, íslensk rit 13 (Reykjavík, 1999). Væntanleg.
48 Skriftamál koma einnig fyrir I Thaisar sögu, en þar um-
breytist jarðnesk og syndug rekkja hennar í heilaga himna-
ríkisrekkju. í Pelagítt sögu felst frelsun portkonunnar I
því að hún „kastaði... brott kvenmannsbúnaði og tók upp
karlmannsklæði" og gerist einsetumaður.
49 Andrea Dworkin fjallar um sambandið milli kláms og
kúgunar kvenna í riti stnu Pornography: Men possessing
Women (New York, 1979). f klámi eru konur smættaðar
til líkamshluta, þær eru afbrigðilegar og dýrslegar, hórur
að eðlisfari. Önnur fræðikona á sviöinu, Susanne Kappel-
er, telur að klám geri konur að engu sem sjálfsveru. Það
sýni þær annaðhvort sem þolendur á valdi eigin fýsna og
líkama eða háðar losta karlmannsins. Þannig staðfesti það
hagsmuni hans og vald. Sjá The Pornography of Represent-
ation (Minneapolis, 1986).
50 Hér má minna á frásögn Gísla sögu af níðinu sem Skeggi
reisir Gísla og felst í aðdróttun um samkynhneigð: „Hann
bað, at Refr skyldi gera mannlíkan eftir Gísla ok Kolbimi,
- ‘og skal annarr standa aptar en annarr, ok skal níð þat
standa ávallt, þeim til háðungar." fslenzk fornrit VI. Björn
K. Þórólfsson og Guðni Jónsson gáfu út (Reykjavík, 1943),
bls. 10.
15