Morgunblaðið - 16.05.2011, Síða 11

áfram með hugmyndina í maganum.
Þegar ég hóf síðan nám í umhverfis-
og auðlindafræði smellpassaði þetta
sem lokaverkefni þar. Ég tek aðeins
breiðari vinkil á þetta núna og er
með tvo leiðbeinendur, þá Sigurð
Gylfa Magnússon sagnfræðing og
Róbert Haraldsson heimspeking.
Ég hlakka því til að fá þeirra sýn á
þetta,“ segir Björk.
Grænt umhverfi léttir lund
„Móðir mín, sem er mikill rækt-
andi, flutti til Reykjavíkur árið 1953
og hún lýsir borginni þannig að hér
hafi verið mjög lítið af trjám og lóð-
irnar ófrágengnar. Tré voru þá helst
í gamla bænum. Þannig að það hefur
orðið gífurleg þróun á síðustu ára-
tugum og nú er t.d. hæsta tré borg-
arinnar yfir 20 m hátt. Mér finnst
líka spennandi hvað tré gera fyrir
fólk á Íslandi. Það hafa verið gerðar
margar rannsóknir erlendis á áhrif-
um trjáa á fólk og umhverfi. Þær
hafa sýnt að fólk sem er með grænt
umhverfi í kringum vinnustaðinn er
almennt ánægðara í vinnunni og
tekur færri veikindadaga. Tré draga
líka úr mengun t.d. með því að jafna
kolefni og draga mjög úr svif-
ryksmengun. Hér eru þau líka mik-
ilvæg við að draga úr hljóðmengun.
Rannsókn sem gerð var í Chi-
cago sýndi fram á að tré spara borg-
inni 2,3 milljarða dollara á ári með
því að draga úr mengun og þar
spara þau orkukostnað fólks líka. Á
sumrin mynda þau skjól fyrir sólinni
þannig að fólk þarf að kæla minna
og á móti draga þau úr vindi á vet-
urna þannig að fólk þarf að hita
minna. Hér eru þau ómetanleg því
þau mynda skjól gegn vindinum.
Fólk hugsar held ég ekki mikið út í
tré almennt en ef ég myndi segja
þér að ímynda þér Reykjavík án alls
trjágróðurs þá myndir þú gera þér
grein fyrir því hvað þau eru mik-
ilvæg,“ segir Björk.
Tréð Halldóra
Elsta tré í Reykjavík er silf-
urreynirinn í gamla kirkjugarðinum
í Aðalstrætinu sem nú er torg.
Reynirinn kom til landsins árið 1883
með Schierbeck landlækni sem var
stofnandi Garðyrkjufélagsins. Hann
plantaði trénu 1884 og það er elsta
lífveran í borginni. Einnig eru göm-
ul tré í Hressógarðinum sem Árni
Thorsteinsson plantaði og eru þau á
svipuðum aldri.
„Í byrjun 20. aldar var fólk far-
ið að gera sér grein fyrir þeim
heilsufarslegu áhrifum sem gróður
hefur. Árið 1916 gaf Guðmundur
Hannesson út bók þessu tengda og
hann vildi hafa garð við hvert hús.
Fólk fór að uppgötva að þetta væri
mikilvægt. Elsta lífvera í heimi er
einmitt tré, tæplega 4.800 ára gömul
broddfura. Svo þetta eru ótrúleg
fyrirbæri. Það er líka merkilegt að
fólk tengist trjám tilfinningalegum
böndum. Sumir hafa t.d. plantað tré
við barnsfæðingu. Ég er núna á
höttunum eftir slíkum sögum frá
fólki. Ein vinkona mín bjó á Holts-
götu og þangað kom fólk sem var
löngu flutt í burtu og heimsótti tré í
garðinum hennar. Þá frétti ég af
silfurreyni í garði við Háteigsveg
sem heitir Halldóra. Hann er nefnd-
ur eftir Halldóru Bjarnadóttur sem
var mikil hannyrða- og baráttukona
á Blönduósi. Á tímabili var hún elsta
kona landsins og varð 108 ára göm-
ul. Þetta tré gaf hún vinkonu sinni
sem nefndi það eftir henni. Þannig
að ég ætla ekki eingöngu að fjalla
um hæstu og sjaldgæfustu trén
heldur líka þau sem krakkarnir í
hverfinu muna eftir að hafa klifrað í
og annað þvíumlíkt,“ segir Björk.
Eplatré í garðinum
Hún segist halda að Íslend-
ingar kunni ekki við það þegar tré
séu felld eins og dæmi frá Þingvöll-
um sýna. Það segi líka dálítið mikið
um Íslendinga hvaða tré þeir velji
sér. Því væri gaman að skoða yrkin
sem verið er að rækta á rækt-
unarstöðum og sjá þannig hvaða eig-
inleikum Íslendingar sækjast helst
eftir. „Mín tilfinning er sú að Íslend-
ingar sækist til að mynda eftir bein-
vöxnu birki með hvítum stofni. Sums
staðar vill fólk frekar skúlptúra,
nornahesli sem er mjög kræklótt.
Einna vinsælust núna eru samt held
ég ávaxtatrén. Hér hefur myndast
mikið skjól og það hefur líka hlýnað
þannig að nú er vel hægt að rækta
hér ávexti,“ segir Björk.
Garðyrkjufélag Íslands er nú
nýbúið að stofna til tilraunaverk-
efnis í samstarfi við Landbún-
aðarháskólann á Hvanneyri. Þar
taka um 160 manns þátt í að rækta
ávaxtatré. „Í garðinum hjá mömmu
er tré sem hún plantaði. Það er ekki
nema fimm ára en hefur borið epli á
hverju einasta ári. Fyrir tveimur ár-
um bar það 70 epli um haustið sem
ég nýtti í eplabökur og slíkt sem var
meiriháttar. Þar eru líka kirsu-
berjatré sem bera ávöxt á hverju
sumri. Fólk er farið að rækta
plöntur hérna sem engum hefði
dottið í hug að væri hægt að rækta.
Hvað þá að bæru ávöxt. Áður fyrr
hefur fólk frekar hugsað með sér að
það þýddi ekkert að planta hér
trjám en það er ótrúlegt hvað þetta
viðhorf hefur breyst á nokkrum ára-
tugum. Áður fyrr eins og mamma
lýsti því voru lóðirnar kannski ófrá-
gengnar í mörg ár en nú finnst
manni fólk duglegt við að stinga nið-
ur trjám mjög fljótlega. Þannig las
ég í Skógræktarritinu í grein eftir
Guðjón Friðriksson að ef húsin
væru tekin burt úr Reykjavík væri
borgin líklegast stærsti skógur
landsins,“ segir Björk. Fyrir þá sem
eiga einhverjar gagnlegar upplýs-
ingar handa Björk má hafa samband
í gegnum Facebook-síðuna „Merk
tré í Reykjavík“.
Epli Norskt eplatré af tegundinni
Haugmann sem stendur óvarið í
garðinum hennar Bjarkar í Foss-
voginum. Það er um 5 ára gamalt og
hefur mest gefið af sér 70 epli á ári.
Það er líka merkilegt
að fólk tengist trjám til-
finningalegum böndum
ávinningi eins og færri hegð-
unarvandamálum og lægra stig offitu.
Yfir 9.500 mæður tóku þátt
Þessi rannsókn frá háskólunum í
Oxford, Essex, York og London náði
yfir allt Bretland og rannsakaði börn
fædd árin 2000-2001. Yfir 9.500
mæður og börn með hvítan þjóðernis
bakgrunn tóku þátt í könnuninni.
Hvort móðirin hafði brjóstfætt
barnið eða ekki og hvað lengi var bor-
ið saman við útkomuna úr styrkleika-
og veikleikaspurningunum til að bera
kennsl á börn með möguleg hegð-
unarvandamál.
Möguleg hegðunarvandamál voru
sjaldgæfari hjá börnum sem voru á
brjósti í að minnsta kosti fjóra mán-
uði, eða aðeins 6%, á meðan hegð-
unarvandamál voru hjá 16% barna
sem voru ekki á brjósti. Sömu nið-
urstöður fengust þegar þættir eins og
þjóðfélagsstaða og fjölskyldumynstur
voru teknir inn í.
„Við erum ekki að tala um óviðráð-
anleg fimm ára börn. Þetta gæti verið
óvenjulegur kvíði, eirðarleysi, fé-
lagsleg vanhæfni þegar kemur að öðr-
um börnum eða leik í hóp,“ sagði
Quigley.
Ein ástæðan fyrir þessum muni
gæti verið sú að brjóstamjólk inni-
heldur mikið magn af nauðsynlegum
fjölómettuðum fitusýrum, vaxt-
arþáttum og hormónum sem eru mik-
ilvæg heilanum og þróun taugakerf-
isins. Niðurstöðurnar er einnig hægt
að skýra með þeirri staðreynd að
brjóstagjöf leiðir til meiri samskipta
milli móður og barns og með því læra
þau frekar ásættanlega hegðun.
DAGLEGT LÍF 11
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 16. MAÍ 2011
Kristín Heiða Kristinsdóttir
khk@mbl.is
„Jón Þórarinn sonur minn
er kveikjan að þessum
bókarskrifum. Hann er
svo fróðleiksfús og alltaf
að spyrja pabba sinn
spurninga sem sá gamli
getur stundum ekki
svarað,“ segir Guð-
mundur Sverrir Þór
hagfræðingur sem nýlega
sendi frá sér barnabókina Sjandri og
úfurinn. Þar segir frá Sjandra sem
er fjögurra ára forvitinn strákur
sem vill vita hvað þetta er sem hang-
ir í kokinu á honum. „Strákurinn
minn var sem sagt að horfa upp í
munninn á sér og benti á úfinn og
spurði mig hvað þetta væri og til
hvers þessi tota væri. Ég gat svarað
því að þetta héti úfur en ég gat ekki
svarað til hvers hann væri, en tel ég
mig þó nokkuð fróðan. Ég fór því að
grafast fyrir um þetta fyrirbæri og
þá flaug það að mér að sennilega
væru fjölmargir foreldrar í sömu
stöðu og ég, að geta ekki svarað
börnum sínum til hvers við mann-
eskjurnar erum með úf í kokinu. Í
framhaldi af því datt mér í hug að
það gæti verið sniðugt að skrifa
þetta niður og búa til einhverja sögu
í kringum það. Svo einn daginn þeg-
ar mér leiddist í vinnunni árið 2007,
þá skrifaði ég söguna. En þar sem
ég fann engan teiknara þá gerði ég
ekkert meira með þessa sögu fyrr en
núna í haust, fjórum árum síðar, en
þá datt mér í hug að
hringja í Andrés Andr-
ésson, fyrrum vinnu-
félaga minn og teikn-
ara. Hann vildi endilega
prófa og á einum mánuði
kláraði hann allar mynd-
irnar við söguna og þá fór
boltinn að rúlla.“
Fleiri bækur um
Sjandra á leiðinni
Guðmundur Sverrir er
búinn að skrifa aðra bók um
Sjandra, en hún heitir Sjandri fær
hiksta. „Andrés teiknari hefur þegar
fengið handritið í hendur og er að
teikna myndir við söguna. Þær
munu hiklaust verða fleiri bækurnar
um Sjandra, ef áhugi er fyrir að gefa
þær út og ef fólk kaupir þær. Ég er
þegar búinn að ákveða að einhver
bókanna um Sjandra fjalli um skák
því hún er mitt helsta áhugamál. Í
þeirri bók lærir Sjandri manngang-
inn. Mér finnst ótrúlega gaman að
skrifa sögur um Sjandra og að
standa í þessu öllu saman og gæti vel
hugsað mér að lifa af þessu ef hægt
er,“ segir Guðmundur Sverrir sem
býr í Svíþjóð um þessar mundir þar
sem hann er í doktorsnámi í hag-
fræði. Hann kann fjarska vel við sig í
Svíþjóð og sama er að segja um son-
inn. „Hann biður um baunasúpu og
pönnukökur í hádegismat og sænsk-
ar kjötbollur, þá er hann lukkulegur.
Svo verð ég að treysta því að hann
haldi áfram að spyrja spurninga svo
ég geti skrifað fleiri bækur.“
Börn og bókmenntir
Feðgar Guðmundur Þór með syni sínum Jóni Þórarni.
Sjandri vill vita til
hvers úfurinn er
Nú er sá tími sem flestir setja niður
kartöflur. Það er fátt betra en að
taka upp sínar eigin kartöflur í lok
sumars, sjóða þær splunkunýjar og
borða með bestu lyst. Auk þess
sem það sparar peninga og eykur
ánægju að rækta sitt eigið græn-
meti.
Flestir Íslendingar eru með garð
við hús sín og það er lítið mál að
drífa sig út og stinga upp beð í
garðinum, jafnvel afmarka lítinn
kartöflugarð. Þegar það er komið er
næst að bera áburð í jarðveginn í
beðinu, redda útsæði og setja niður.
Þá er bara að bíða eftir uppskerunni
sem verður örugglega vel þess virði.
Endilega …
… setjið niður kartöflur
Morgunblaðið/Golli
Nammi Nýjar íslenskar kartöflur.
*Bremsuklossar að framan í Audi A3 með vinnu.
Eru bremsurnar í lagi?
22.400*
Laugavegi 170 -174 • 590 5000 • hekla.is • hekla@hekla.is • Þjónustuverkstæði um land alltTímapantanir í síma 590 5000 og á ej@hekla.is