Morgunblaðið - 16.05.2011, Qupperneq 26

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 16. MAÍ 2011
Morgunblaðið/Eggert
Eva Gabrielsson „Ég fer ekki á suma staði af því að þeir tengdust lífi okkar saman og hann er ekki lengur.“þar.
Kolbrún Bergþórsdóttir
kolbrun@mbl.is
Eva Gabrielsson, sem er arkitekt og
ekkja sænska metsöluhöfundarins
Stiegs Larsson, kom fram á höfund-
arkvöldi Norræna hússins í síðustu
viku þar sem hún ræddi um bók sína
Millenium, Stieg og ég, þar sem hún
varpar meðal annars ljósi á tilurð
Millenium-þríleiksins þar sem Mika-
el Blomkvist og Lisbeth Salander eru
í aðalhlutverki. Eva og Stieg bjuggu
saman í rúm þrjátíu ár en voru ekki
gift. Hann starfaði sem rannsókn-
arblaðamaður og var afar harður
gagnrýnandi hægri öfgamanna sem
lögðu mikið hatur á hann. Þegar
hann lést skyndilega úr hjartaáfalli,
einungis fimmtugur, hafði hann lokið
við þrjár glæpasögur sem hafa hlotið
heimsathygli: Karlar sem hata kon-
ur, Stúlkan sem lék sér að eldinum og
Loftkastalinn sem hrundi. Þar sem
Stieg og Eva voru ekki gift erfðu fað-
ir og bróðir Stiegs höfundarréttinn
að bókum hans og gríðarleg auðæfi
Gamall maður fær blóm
„Ég ákvað ekki að skrifa bók um líf
mitt með Stieg,“ segir Eva um bók
sína Stieg og ég. „Tveimur árum eftir
að hann dó byrjaði ég að uppfæra
handskrifaða dagbók mína yfir á
tölvu. Ég gat ekki sætt mig við að
Stieg væri farinn og skildi ekki af
hverju ég væri arflaus. Mig langaði
til að ná utan um það sem hafði gerst
og sjá það á prenti í samhengi. Með-
an ég vann að þessu verkefni fór ég
að hugsa um líf okkar saman og Mill-
enium-þríleikinn. Við Stieg ræddum
mikið saman um bækurnar og per-
sónurnar og ýmislegt rataði í bæk-
urnar vegna þess að það var hluti af
lífi okkar. Ég fór að setja þessa litlu
hluti í textann. Það fyrsta sem ég
skrifaði um í sambandi við líf okkar
Stiegs var kaffidrykkja okkar, við
vorum miklir kaffisvelgir. Þannig
byrjaði þetta. Ég ætlaði ekki að
skrifa bók. Skriftirnar þróuðust bara
á þann veg.“
Af hverju ákvað Stieg að skrifa
glæpasögu?
„Hann byrjaði að skrifa fyrir sjálf-
an sig vegna þess að hann hafði ekk-
ert að gera í sumarfríinu okkar. Ég
var að vinna að bók um Stokkhólm en
hann var verkefnalaus. Er ekkert
sem þú getur skrifað um? spurði ég.
Nei, sagði hann, en ég á alltaf stuttan
texta um gamlan
mann sem á
hverju ári fær
send pressuð
blóm í afmæl-
isgjöf. Það er
sniðugt, sagði
ég, hver var
þessi gamli mað-
ur? Ég veit það
ekki, sagði hann.
Hver sendi hon-
um blómin?
spurði ég. Ég veit það ekki heldur,
svaraði hann. Það væri áhugavert að
vita það, sagði ég.
Þannig byrjaði fyrsta sagan um
Millenium-þríleikinn, eins og af sjálfu
sér. Við töluðum mikið saman um
þessar bækur sem áttu að verða tíu.
Hann hafði engar áætlanir um efni
þeirra og vissi ekki hvernig sögulokin
yrðu.
Einhverjir blaðamenn í Svíþjóð
sögðu að bækurnar þrjár væru of vel
skrifaðar til að hann gæti verið höf-
undurinn, ég hlyti að hafa skrifað
þær. Þetta er rangt. Mitt framlag
fólst í því að ræða við hann um þær
og hann notaði ýmislegt úr sam-
skiptum okkar og nýtti sér þekkingu
mína við samningu bókanna. Þetta
sýni ég fram á í minni bók.“
Lisbeth bjó hjá okkur
Það er ákaflega sorglegt að hann
skyldi deyja. Þú hlýtur oft að hugsa
um það hvernig líf ykkar væri ef
hann hefði lifað.
„Það er skelfilegt að það skyldi
fara svona. Hann hefði verið ánægð-
ur með velgengni bókanna og við
hefðum átt betra líf. Við töluðum
stundum um það hvað við ætluðum
að gera eftir að bækurnar kæmu út.
Við vorum nokkuð viss um að bæk-
urnar myndu ganga vel á Norður-
löndum og í Þýskalandi en enginn
hefði getað séð fyrir þessar gríðar-
legu vinsældir. Ég er ekki viss um að
honum hefði liðið vel með alla þessa
alþjóðlegu athygli á sér.“
Lisbeth Salender er ein áhuga-
verðasta og sterkasta kvenhetja í
sögu glæpasagnageirans. Rædduð
þið hana mikið?
„Við töluðum kannski ekki mikið
um hana en það er skrýtið og kannski
dálítið óhuggulegt, en það var næst-
um eins og hún væri raunveruleg og
byggi með okkur. Hún var eina per-
sónan í bókunum sem varð svona
raunveruleg í huga okkar. Upp-
haflega áttu bækurnar að snúast um
Mikael Blomkvist en hann var ekki
alveg nægilega spennandi til að geta
haldið sögunum gangandi, jafnvel
ekki fyrstu bókinni, þannig að Lis-
beth varð til, persóna sem er algjör
andstæða hans.“
Þú kannt vel við Lisbeth?
„Ég kann mjög vel við hana.“
Heldurðu að tilvist hennar sé
kannski stærsti þátturinn í vinsæld-
um bókanna?
„Ég held að vinsældirnar stafi
fyrst og fremst af lýsingum á mein-
semdum í þjóðfélaginu: spillingu,
valdagræðgi, fjármálahneykslum og
ofbeldi gegn konum. Hin reiða og
andfélagslega Lisbeth berst gegn
þessu og reynir að breyta hlutunum.
Það gerir bækurnar athyglisverðar.
Ég held að reiði hennar sé samskon-
ar reiði og lesendur finna fyrir gagn-
vart til dæmis kaupaukum til manna
sem gera ekkert en ganga í burtu
með peningana
okkar, gagnvart
lögreglu sem
vinnur ekki vinn-
una sína og fjöl-
miðlum sem
bregðast. Mikael
Blomkvist og Lis-
beth berjast gegn
þessu og gera það
sem við vildum
svo gjarnan gera.
Þetta er lykillinn
að vinsældunum, en um leið er það
nokkuð ógnvekjandi að svo margir
lesendur skuli þekkja öll þessi spill-
ingarvandamál í sínum eigin lönd-
um.“
Á lista hægri öfgamanna
Þú bjóst með Stieg í rúm þrjátíu
ár, en erfðir hann ekki af því þið vor-
uð ekki í hjónabandi. Fjölmörgum
finnst þetta himinhrópandi óréttlæti.
Ertu alveg réttlaus í þessu máli?
„Í öðrum löndum hefði ég haft
tækifæri til að fara með málið fyrir
rétt og segja: Ég er beitt óréttlæti.
Ég get ekki gert það í Svíþjóð, því
fólk sem býr saman án þess að vera
gift erfir ekki hvort annað, og getur
ekki farið með málið fyrir dóm. Það
er nokkuð sérstakt.
Mín skoðun er sú að menn verði að
horfast í augu við staðreyndir og
breyta lögunum. Þarna ætti líka að
horfa til þess hvað væri best fyrir
bókmenntalega arfleifð Stiegs. Faðir
hans og bróðir eiga höfundarréttinn
að bókum hans. Stieg hafði lítil sam-
skipti við föður sinn og nær ekkert
samband við bróður sinn. Höfund-
arrétturinn er í höndum manna sem
eru gjörólíkir Stieg. Þeir eru allt
öðruvísi persónuleikar en hann, hafa
aðrar þjóðfélagsskoðanir en hann og
fylgja annarri hugmyndafræði. Ólíkt
mér vissu þeir aldrei neitt um þessi
verk og áttu engan þátt í að skapa
þau. Það mætti alveg eins velja fólk
úr símaskránni og segja: Þetta eru
erfingjarnir.
Við Stieg ræddum stundum um að
giftast en það var ekki hægt. Hann
fékk margar hótanir frá hægri sinn-
uðum öfgamönnum og varð að vera
ókvæntur, öryggis síns vegna og
vegna öryggis míns. Við gættum þess
að sjást ekki mikið saman opinber-
lega. Það virkaði ágætlega því að
hægri öfgamennirnir héldu að hann
væri samkynhneigður og veltu fyrir
sér með hvaða karlmanni hann væri.
Eftir að hann dó kom tilvist mín þeim
á óvart, en fáir gleðjast líka meira en
þeir vegna þess að ég er arflaus.“
Það er auðvelt að verða bæði
reiður og bitur í þeirri aðstöðu sem
þú ert í.
„Það að vera reiður er í mínum
huga andstæða þess að vera bitur. Ef
maður er reiður þá er maður heil-
brigður, ef maður er bitur þá hefur
maður hörfað inn í sjálfan sig. Ég hef
rétt á því að vera reið og ég mun
halda áfram að vera reið.“
Stieg dó fyrir sjö árum. Saknarðu
hans enn mikið?
„Já, ég sakna hans, en ekki alveg
jafn sárt og áður. Ég varð að breyta
lífi mínu eftir að hann dó, bara til
þess að geta byggt sjálfa mig upp á
ný. Ég fer ekki á suma staði af því að
þeir tengdust lífi okkar saman og
hann er ekki lengur þar. Sömuleiðis
eru hlutir sem ég gerði áður með
honum sem ég get ekki gert í dag af
því að það væri of erfitt fyrir mig.“
Ég hef rétt á því að vera reið
 Eva Gabrielsson, ekkja Stiegs Larsson, ræðir um rithöfundinn, bækurnar og samband þeirra
»Höfundarrétturinn er í höndum manna sem erugjörólíkir Stieg. Þeir eru allt öðruvísi persónu-
leikar en hann, hafa aðrar þjóðfélagsskoðanir en
hann og fylgja annarri hugmyndafræði. Ólíkt mér
vissu þeir aldrei neitt um þessi verk og áttu engan
þátt í að skapa þau. Það mætti alveg eins velja fólk
úr símaskránni og segja: Þetta eru erfingjarnir.