Morgunblaðið - 16.05.2011, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 16. MAÍ 2011
Krummi Á meðan Íslendingar sátu sem límdir yfir Evróvisjón á laugardagskvöld notaði þessi krummi tækifærið til að stela hettumávseggi í Siglufirði, einmitt þegar útsendingin stóð sem hæst.
Sigurður Ægisson
Róm | Mat-
arskortur er sjaldnast
ástæðan fyrir því að
fólk sveltur. Í heim-
inum er meira en nóg
framleitt af mat til að
fæða alla jarðarbúa.
Vandinn er að þeim
fer fjölgandi, sem ein-
faldlega hafa ekki efni
á að kaupa þann mat,
sem þeir þurfa. Jafn-
vel fyrir mat-
vælahækkanirnar að undanförnu
leið einn milljarður manna hungur
að staðaldri og tveir milljarðar til
viðbótar þjáðust af vannæringu.
Um þrír milljarðar manna búa því
ekki við matvælaöryggi, eða næst-
um helmingur jarðarbúa.
Verð á matvælum í heiminum
hefur ekki verið hærra frá því að
Matvæla- og landbúnaðarstofnun
Sameinuðu þjóðanna (FAO) fór að
fylgjast með því árið 1990. Að mati
Alþjóðabankans hafa verðhækk-
anirnar á mat undanfarið hrakið
44 milljónir manna til viðbótar í fá-
tækt.
Hin hraða hækkun á helstu
grunnfæðu, maís, hveiti, sojabaun-
um og hrísgrjónum, ásamt öðrum
nauðsynjavörum á borð við mat-
arolíu, hefur haft hrikalegar afleið-
ingar á fátækum heimilum um all-
an heim. En lífskjör næstum allra
hafa versnað. Varkárni millistétt-
arinnar í matarinn-
kaupum hefur aukist
og þeir sem eru við fá-
tæktarmörk eru að
missa fótanna og falla
undir þau fremur en
að halda sér yfir þeim.
Ekki þarf að koma á
óvart að hinir fátæku
og illa stöddu þjást
meira en áður.
Matvælaframleiðsla
jókst verulega í sókn-
inni eftir matvæla-
öryggi og grænu bylt-
ingunni frá sjöunda
áratugnum og fram á þann níunda,
að miklu leyti fyrir tilkomu op-
inbers og alþjóðlegs stuðnings, sem
ekki var í ábataskyni. En landbún-
aðarsérfræðingar hafa varað við
hættunni af því að farið var að slá
slöku við í viðleitninni við að efla
matvælaframleiðslu eftir níunda
áratuginn.
Dregið hefur úr vexti matarforð-
ans, en eftirspurnin hefur haldið
áfram að aukast, ekki aðeins vegna
fjölgunar jarðarbúa heldur einnig af
ástæðum á borð við aukna notkun
uppskeru í dýrafóður. Umtals-
verður samdráttur í opinberri þró-
unarhjálp til landbúnaðar í þróun-
arlöndum eykur síðan á vandann.
Aðstoð til lanbúnaðar féll um rúm-
an helming á aldarfjórðungnum eft-
ir 1980. Alþjóðabankinn skar niður
lán til landbúnaðar úr 7,7 millj-
örðum Bandaríkjadollara í 2,2 millj-
arða á árunum 1980 til 2004.
Þar sem þessi niðurskurður hef-
ur haldið áfram hefur dregið úr
rannsóknum og þróun, sem þarf til
að bæta uppskeru, í allri jarðyrkju
í öllum þróunarlöndunum. Á sama
tíma verja landbúnaðarfyrirtæki í
einkageiranum mun meira í rann-
sóknir en allar opinberar landbún-
aðarrannsóknarstofnanir sam-
anlagt. Ríkisstjórnir þróunarlanda
hættu líka að niðurgreiða bændur
eða skipta sér af markaðssetningu
matar, geymslu, flutningi eða út-
vegun fjármagns og grófu þar með
undan matarframleiðslu í þróun-
arlöndum.
Alþjóðabankinn og Heims-
viðskiptastofnunin halda því enn
fram að frekara afnám hafta í
landbúnaðarviðskiptum sé besta
lausnin þegar horft er fram á veg-
inn. Síðan á níunda áratug liðinnar
aldar hefur verið þrýst á rík-
isstjórnir að ýta undir útflutning
til að ná í erlendan gjaldeyri og
flytja inn mat. Fyrir vikið hafa
mörg fátæk ríki treyst á heims-
markaðinn til að kaupa ódýr hrís-
grjón og hveiti í stað þess að
rækta það sjálf. Sum lönd og
svæði, sem áður voru sjálfum sér
næg í mat, flytja hann nú inn í
miklu magni. Þetta knýr upp mat-
arverð og veldur jafnvel enn meira
uppnámi hjá þá þeim fátækustu.
Aðrir þættir eiga þátt í matar-
kreppunni. Loftslagsbreytingar
vegna útblásturs gróðurhúsa-
lofttegunda ýta undir vatnsforð-
avandamál, hraða uppblæstri og
valda flóðum og valda því að erf-
iðara er að sjá fyrir veður og
hættan á ofsaveðri hefur aukist.
Eyðing skóga, þrýstingur vegna
fólksfjölgunar, þéttbýlisvæðing,
jarðeyðing, ofveiði og áhrif er-
lendra áhrifa á markaðssetningu,
fjármagn, framleiðslu og jafnvel
búskap eiga einnig þátt.
Hækkanir á olíuverði hafa einn-
ig áhrif á matarverð. Í landbúnaði
eru olía og gas notuð til að knýja
vélar og flytja vöruna og til að
framleiða hin ýmsu efni í áburð og
skordýraeitur.
Þess utan er farið að rækta korn
í lífrænt eldsneyti, sem þýðir
minna framboð fyrir neyslu
manna. Rík lönd hafa veitt rausn-
arlegar niðurgreiðslur og annan
hvata til aukinnar framleiðslu líf-
ræns eldsneytis. Fátækari lönd
hafa hvatt til framleiðslu lífræns
eldsneytis, en gengið mun
skemmra í markaðsskekjandi
hvatningu til bænda.
Vitaskuld er sumt lífrænt elds-
neyti mun hagkvæmara og skil-
virkara í orkunýtingu en annað og
áhrif á verð eru misjöfn eftir hrá-
efni (til dæmis hafa ekki orðið
miklar verðhækkanir á sykri). Um-
ræðan um lífrænt eldsneyti má því
ekki snúast um allt eða ekkert eins
og hingað til.
Spákaupmennska og hömstrun
hafa einnig leitt til toppa í mat-
arverði. Aukning í verðbréfum,
einföldun netviðskipta og aðrar
breytingar á fjármálamörkuðum á
undanförnum árum hafa ýtt undir
spákaupmennsku í fjárfestingum,
sérstaklega í framvirkum kaupum
og kaupréttarviðskiptum.
Eftir því sem fjármálakreppan
ágerðist og breiddist út seint 2007
fóru spákaupmenn að fjárfesta í
vörum og sig dollarans gagnvart
öðrum gjaldmiðlum leiddi einnig til
slíkra fjárfestinga. Þetta gæti
reyndar skýrt nýlegar hækkanir á
matarverði betur en undirliggjandi
þættir, sem hafa áhrif á hægfara
hækkanir til lengri tíma.
Ef sú er reyndin er vandinn,
sem nú blasir við fjölda fólks um
allan heim, vegna fæðuöryggis,
ekki matarskorts. En fyrir þann,
sem nú sveltur eða er vannærður
vegna hækkandi matarverðs, gildir
einu um þann greinarmun.
Eftir Jomo Kwame
Sundaram » Verð á matvælum í
heiminum hefur
ekki verið hærra frá því
að Matvæla- og land-
búnaðarstofnun Sam-
einuðu þjóðanna (FAO)
fór að fylgjast með því
árið 1990.
Jomo Kwame
Sundaram.
Höfundur er aðstoðarfram-
kvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna í
málefnum almennrar efna-
hagsþróunar.
©Project Syndicate, 2011, www.proj-
ect-syndicate.org
Óttinn við matarskort vaknar á ný