Morgunblaðið - 16.05.2011, Qupperneq 25

MENNING 25
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 16. MAÍ 2011
Hjördís Stefánsdóttir
hjordst@hi.is
Stórmerkileg frásagnarkvikmynd
um inúíta, Atanarjuat: The Fast
Runner, verður sýnd í Bíó Paradís
á miðvikudaginn. Myndin vann til
verðlauna á kvikmyndahátíðinni í
Cannes árið 2001 og lenti þremur
árum síðar á topp tíu lista kvik-
myndahátíðarinnar í Toronto yfir
bestu kanadísku myndir allra tíma.
Atanarjuat: The Fast Runner
var fyrsta frásagnarkvikmyndin í
fullri lengd sem unnin var af
Inuktitut-inúítum, á þeirra máli og
um þeirra menningu. Sögusviðið er
norðurhluti Kanada einhvern tím-
ann í grárri forneskju en frásögnin
byggist á goðsögn sem lifað hefur
meðal inúíta í gegnum aldirnar í
munnlegri geymd. Sagan er epísk,
um ástir, svik og hefndir í þorpinu
Igloolik, eftir að illur andi hefur
lagt á það bölvun í gegnum dul-
arfullan töfralækni.
Ráðfærðu sig við öldunga
Handritshöfundurinn Paul Apak
Angilirq og leikstjórinn Zacharias
Kunuk ólust báðir upp við frásagn-
ir af hinum fráa Atanarjuat og
bróður hans. Þeir lögðu mikla
vinnu í að endurskapa þær að-
stæður sem forfeður þeirra bjuggu
við fyrir kynni inúítanna af suð-
rænni menningu. Í því skyni ráð-
færðu þeir sig við Inuktitut-
öldunga og lögðust yfir ritaðar
heimildir breskra landkönnuða frá
því snemma á 19. öld. Myndin var
tekin í breiðtjaldshlutfalli á staf-
rænan búnað en kanadíski töku-
maðurinn Norman Cohn var nánast
eini maðurinn á tökustað sem ekki
er inúíti.
Sagan segir af Atanarjuat (Natar
Ungalaq), hæverskum ungum
Á slóðir inúíta
Völd Eftir að Oki myrðir höfðingjann föður sinn setur hann upp rostungstanna-hálsmenið og tekur við völdum.
Raunsæi Hér sést Atanarjuat á
hreindýraveiðum. Kvikmyndagerð-
arfólkið lagði mikla vinnu í að end-
urskapa þær aðstæður sem for-
feður þeirra bjuggu við fyrir kynni
inúítanna af suðrænni menningu til
þess að búningar og sögusvið kvi-
kyndarinnar yrði sem raunsæjust.
manni sem verður ástfanginn af
Atuat (Sylvia Ivalu), en hún er lof-
uð Oki (Peter-Henry Arnatsiaq),
undirförlum syni höfðingjans. Oki
hefur horn í síðu Atanarjuat en
eldri bróðir hans, kraftajötunninn
Amaqjuaq (Pakkak Innukshuk)
heldur verndarhendi yfir honum.
Að lokum er uppgjör milli At-
anarjuat og Oki óumflýjanlegt og
þeir heyja blóðugua baráttu um
hönd Atuat. Atanarjuat ber sigur
úr býtum og kvænist ástinni sinn
en hamingjan er skammvinn. Eftir
að Atuat verður ófrísk, táldregur
Puja (Lucy Tulugarjuk), systir Oki,
Atanarjuat sem sængar hjá henni
og neyðist í framhaldi til að taka
hana sem sína aðra brúði en hún
splundrar fjölskyldufriðinum innan
frá og leggur á ráðin með bróður
sínum sem hyggur á hefndir.
Kvikmyndagerðarfólkið þurfti að
gæða goðsögnina nákvæmari per-
sónusköpun til að draga upp sem
raunsæjasta mynd af samfélagi og
menningarheimi Inuktitut-
inúítanna, en líkt og aðrar sögur úr
þessari samfélagsformgerð er kvik-
myndinni ætlað að fræða og
skemmta í senn. Boðskapur mynd-
arinnar er meðal annars sá að sjálf-
hverfir og metorðagjarnir leiðtogar,
eins og höfðinginn og Oki, sonur
hans, geta kallað bölvun yfir allt
samfélagið ef þeir eltast meira við
eigin þarfir en hagsmuni heildar-
innar. Eins má komast að raun um
að þeir sem standa uppi í hárinu á
höfðingjum, eins og Atanarjuat
gerir, geta átt á hættu að vera
hraktir á flótta úr heimabúðum sín-
um, einir og allslausir út í harð-
neskju heimskautsins.
Markar ákveðin tímamót
Aðdráttarafl myndarinnar felst
aðallega í trúverðugleika hins sögu-
lega raunsæis en á tjaldinu birtist
fullgerður menningarheimur með
öllum sínum hefðum, einstökum
klæðnaði og híbýlum. Stærsta
áskorunin fólst í að draga upp trú-
verðuga mynd af þeirri andatrú
sem mótar allt líf inúíta en hún er
enn fremur rammi kvikmynduðu
frásagnarinnar. Keppikefli kvik-
myndagerðarfólksins var að gefa
áhorfendum innsýn í hvernig inúít-
ar hafa í aldaraðir lifað af og dafn-
að við kaldranalegar aðstæður
norðurheimskautsins. Myndin
markar líka ákveðin tímamót því
með henni fékk frumbyggjaþjóð-
flokkur tækifæri til að segja sína
eigin sögu í stað þess að vera
markaður staður út frá menningar-
legum heimildum utanaðkomandi
aðila. Áhorfendur úr röðum inúíta
geta séð raunsæjar og jákvæðar
ímyndir af sjálfum sér í Atanarjuat:
The Fast Runner, en myndin getur
einnig spornað gegn því að margra
alda munnleg geymd glatist í
gegndarlausri innrás tiltölulega ný-
tilkomins suðræns trúboðs, mennt-
unar og sjónvarpaðra menningar-
áhrifa.
Vítamínsprauta
Óhætt er að fullyrða að goðsögn-
in um hinn fótfráa Atanarjuat komi
til með að lifa góðu lífi áfram en
kvikmyndagerðin varð einnig víta-
mínsprauta fyrir samfélagið í Igloo-
lik því að hún skilaði rúmri einni og
hálfri milljón dala í hagnað fyrir
innfædda og stuðlaði að blómlegri
áframhaldandi kvikmyndagerð
Inuktitut-inúíta. Fyrir þá sem ekki
komast í Bíó Paradís á miðvikudag-
inn en hafa áhuga á að sjá þessa
einstöku mynd má benda á að hægt
er að sækja hana yfir netið hér:
http://www.isuma.tv/fastr-
unnertrilogy.
568 8000 – borgarleikhus.is – midasala@borgarleikhus.is
NEI, RÁÐHERRA! (Stóra sviðið)
Fim 19/5 kl. 20:00 Sun 29/5 kl. 20:00 Fös 10/6 kl. 20:00
Fös 20/5 kl. 19:00 Fös 3/6 kl. 20:00 Lau 11/6 kl. 20:00
Lau 28/5 kl. 19:00 Lau 4/6 kl. 20:00
Tveggja tíma hláturskast...með hléi
Strýhærði Pétur (Litla sviðið)
Mið 18/5 kl. 20:00 Fim 19/5 kl. 20:00 lokasýn
Áhorfendur standa á sýningunni. Ekki við hæfi ungra barna. Sýningum lýkur í maí
Húsmóðirin (Nýja sviðið)
Þri 17/5 kl. 20:00 11.k Mið 25/5 kl. 20:00 16.k Fös 3/6 kl. 20:00 21.k
Mið 18/5 kl. 20:00 12.k Lau 28/5 kl. 20:00 aukasýn Lau 4/6 kl. 20:00 22.k
Fim 19/5 kl. 20:00 aukasýn Sun 29/5 kl. 20:00 17.k Þri 7/6 kl. 20:00
Fös 20/5 kl. 20:00 13.k Þri 31/5 kl. 20:00 18.k Mið 8/6 kl. 20:00
Sun 22/5 kl. 20:00 14.k Mið 1/6 kl. 20:00 19.k Fös 10/6 kl. 20:00
Þri 24/5 kl. 20:00 15.k Fim 2/6 kl. 20:00 20.k Mið 15/6 kl. 20:00
Nýr íslenskur gleðileikur eftir Vesturport. Ósóttar pantanir seldar daglega
Faust (Stóra svið)
Lau 21/5 kl. 20:00 Sun 5/6 kl. 20:00
Fös 27/5 kl. 20:00 Fim 9/6 kl. 20:00
Örfár aukasýningar í maí og júní
Opening Night - Les Slovaks (Stóra sviðið)
Sun 22/5 kl. 20:00
Á Listahátíð - Harðjaxlar sem dansa eins og englar
Ferðalag Fönixins (Stóra sviðið)
Mán 23/5 kl. 20:00 forsýn Mið 25/5 kl. 20:00
Þri 24/5 kl. 20:00 frumsýn Mið 25/5 kl. 22:00
Á Listahátíð - Um listina að deyja og fæðast á ný
Klúbburinn (Litla sviðið)
Fös 3/6 kl. 20:00 frumsýn Sun 5/6 kl. 20:00 2.k
Lau 4/6 kl. 20:00 Þri 7/6 kl. 20:00 3.k
Á Listahátíð - Samstarfsverkefni Borgarleikhússins og Klúbbsins
Eldfærin (Stóra sviðið)
Lau 21/5 kl. 13:00 Lau 28/5 kl. 13:00 Sun 29/5 kl. 13:00
Sögustund með öllum töfrum leikhússins
NEI RÁÐHERRA! – HHHH IB, Mbl
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ
551 1200 / leikhusid.is / midasala@leikhusid.is
Sýningar alla sunnudaga
Kappkostað var við að end-
urskapa sögulegt raunsæi við
gerð myndarinnar um At-
anarjuat. Stærsta áskorunin
fólst í að draga upp trúverðuga
mynd af andatrú inúíta sem í
gegnum tíðina hefur markað
samfélag þeirra. Í myndinni
leggur illur andi bölvun á fjöl-
skyldu Atanarjuat í gegnum dul-
arfullan töfralækni, en þessi
bölvun rammar inn frásögnina.
Atanarjuat etur því ekki einungis
kappi við Oki heldur þarf hann
einnig að slíta sig lausan úr viðj-
um forlaganna og sannfæra
töfralækninn um mátt sinn til að
koma aftur á sátt í heimabyggð
sinni. Samkvæmt trúarbrögðum
inúíta ber þeim að fylgja
ákveðnum boðum og bönnum til
að koma í veg fyrir ógæfu eins
og óveður, slysfarir og lélega
veiði. Ef misbrestur verður í
samfélaginu og andarnir styggj-
ast þarf töfralæknir að skerast í
leikinn til að koma aftur á sátt-
um. Hann tengist öndunum,
kemst að orsökum bölvana og
sækir hina seku til saka. Töfra-
læknirinn ákvaðar jafnframt og
úthlutar viðeigandi refsingu sem
getur snúist um hreinsun koppa,
makaskipti deiluaðila eða í
versta falli útlegð vandræða-
gemsans.
Hlutverk töfralækna
SÖGULEGT RAUNSÆI