Morgunblaðið - 08.06.2011, Side 19
19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. JÚNÍ 2011
Strandganga Langisandur á Akranesi er kjörinn staður fyrir athafnasöm börn, sem una
sér við kastalagerð, og ekki síður fyrir sporlétta göngumenn og ferfætta vini þeirra.
Eggert
Sérkennileg
þversögn blasir
við í íslensku við-
skiptalífi, tæpum
þremur árum eftir
hrun fjármála-
kerfisins og lið-
lega tveimur ár-
um eftir að
ríkisstjórn „nor-
rænnar velferðar“
og jöfnuðar tók
við völdum. Þau fyrirtæki sem
stjórnað var af skynsemi og af
hófsemd á þensluárunum fyrir
hrun, standa í mörgu höllum fæti
í samkeppni við fyrirtæki sem
fóru geyst, söfnuðu skuldum og
greiddu eigendum góðan arð.
Eftir hrun hefur skuldsettum
fyrirtækjum verið bjargað – þau
verðlaunuð fyrir skuldsetningu –
en sérstök sekt verið lögð á hóf-
semd í fyrirtækjarekstri.
Ég hef áður bent á þá stað-
reynd að á undanförnum árum
hafa orðið til viðskiptasam-
steypur sem öðluðust ótrúleg
ítök á markaði. Þessar viðskipta-
samsteypur urðu fyrst og fremst
til vegna þess að eigendur þeirra
nutu óeðlilegrar fyrirgreiðslu
eða misnotuðu aðstöðu sína, með
einum eða öðrum hætti. Þeim
tókst að kæfa keppinauta og
náðu ráðandi stöðu á markaði.
Afleiðingin er sú að neytendur
hafa greitt reikninginn og marg-
ir hæfileikaríkir stjórnendur
fyrirtækja hafa lotið í lægra
haldi fyrir ójafnri og óeðlilegri
samkeppni.
Skálkaskjól
Staðreyndin er sú að mörg
þeirra stórfyrirtækja sem sigldu
í strand og tekin voru yfir af
lánadrottnum, voru komin í
miklar ógöngur löngu fyrir hrun-
ið í október 2008. Hrunið varð
eins konar skálkaskjól eða afsök-
un fyrir óskynsamlegum
ákvörðunum, útþenslu sem eng-
ar skynsamlegar viðskiptalegar
forsendur voru fyrir, aðrar en
þær að leggja undir sig æ stærri
hluta markaðarins.
Ef lögmál hins
frjálsa markaðar
hefði fengið að
ráða, hefðu mörg
þessara stórfyrir-
tækja verið úr-
skurðuð gjald-
þrota. Þess í stað
var tekin ákvörðun
um að koma fyrir-
tækjunum í sam-
band við sérstaka
súrefnisvél undir
verndarvæng ríkis-
ins, en með aðstoð
hinna endurreistu banka og með
stuðningi lífeyrissjóðanna.
Kippt úr sambandi
Hver viðskiptasamsteypan á
fætur annarri hefur fengið nýtt
líf. Skuldir hafa verið afskrif-
aðar, skuldum breytt í hlutafé og
það sem stóð eftir verið skuld-
breytt. Hinir hófsömu keppi-
nautar standa eftir og skilja ekki
af hverju þeim er refsað fyrir að
hafa farið gætilega og gætt
skynsemi í rekstri. En kannski
er þetta allt í stíl við andann sem
ríkir í ríkisstjórn sem hefur óbeit
á íhaldssemi.
Við getum rifist um gjaldeyr-
ishöft, við getum tekist á um
skattastefnuna og ofurskatta
sem lagðir hafa verið á og við
getum deilt um kosti og galla
þess að Ísland gangi inn í Evr-
ópusambandið. En slík átök
skipta litlu ef ekki er ráðist gegn
helstu meinsemd viðskiptalífs-
ins. Það er búið að kippa úr sam-
bandi mikilvægasta verkfæri
frjálsrar og heilbrigðrar sam-
keppni: Fyrirtæki sem standa
sig ekki í sanngjarnri samkeppn-
inni verða að „fá“ að fara í gjald-
þrot. Líklega er hér tekið of
djúpt í árinni, því svo virðist sem
verkfæri hins frjálsa markaðar
sé beitt af fullri hörku gegn
litlum fyrirtækjum, sem berjast
í bökkum vegna ójafnrar sam-
keppni við risavaxin skuldsett
fyrirtæki.
Atvinnulífið þegir
Íslenskt viðskiptalíf er hel-
sjúkt. En ekkert heyrist frá
Samtökum atvinnulífsins [SA]
eða Viðskiptaráði. Þar eru menn
uppteknir af kjarasamningum,
gjaldeyrishöftum og neikvæðu
andrúmslofti gagnvart erlendri
fjárfestingu. Áhyggjur af höft-
um og fjárfestingum eru skiljan-
legar og nauðsynlegar, en um
leið eru samtök atvinnurekenda
að forðast það sem mestu skipt-
ir. Öflugt atvinnulíf getur aldrei
orðið til, ef meginreglan er sú að
fyrirtæki séu verðlaunuð fyrir
vitlausar ákvarðanir. Útilokað
er að búa til velferðarsamfélag,
þar sem fyrirtæki greiða góð
laun, ef þeim er refsað, sem
reka fyrirtæki af skynsemi.
Hinar stóru skuldsettu við-
skiptasamsteypur eiga ekkert
sameiginlegt með einkarekstri.
Þvert á móti. Þeim er stefnt
gegn einkarekstri. Hvaða sann-
girni er fólgin í því að duglegur
einstaklingur sem rekur dekkja-
verkstæði skuli þurfa að glíma
við N1, sem nú er í eigu banka
og lífeyrissjóða? Hversu sann-
gjarnt er það að blómasali, sem
hefur rekið litla búð af hygg-
indum, skuli þurfa að berjast við
ofurafl Blómavals, sem sækir
styrk sinn í Framkvæmdasjóð?
Af hverju mótmæla SA eða
Viðskiptaráð ekki?
Hvaða sanngirni er fólgin í
því að lítil bóka- og ritfanga-
verslun á Seltjarnarnesi þurfi að
keppa við Pennann-Eymunds-
son, sem varð gjaldþrota en
heldur áfram rekstri í skjóli
banka?
Þversagnir í íslensku við-
skiptalífi eru margar. Í stað
þess að tryggja heilbrigða sam-
keppni leggur ríkisstjórnin til
atlögu að sjávarútvegi. Á sama
tíma og einkaframtakið á undir
högg að sækja, þegja samtök at-
vinnurekenda þunnu hljóði. Þá
er komið að Sjálfstæðisflokkn-
um.
Eftir Óla Björn
Kárason » Þversagnir í ís-
lensku viðskipta-
lífi eru margar.
Óli Björn Kárason
Höfundur er varaþingmaður
Sjálfstæðisflokksins.
Helsjúkt viðskiptalíf
í skjóli ríkisstjórnar
Andrúms-
loftið er al-
heimsauðlind.
Allt frá árinu
1972 hefur orð-
ið þróun í þess-
um málaflokki
sem lauk með
Kyoto-bókun-
inni um vernd-
un loftslags.
Bókunin er af-
gerandi og kveður á um að
aðildarríki skuli draga úr út-
streymi tiltekinna gróð-
urhúsalofttegunda miðað við
útstreymi eins og það var ár-
ið 1990, á skilgreindum tíma-
bilum. Fyrsta skuldbinding-
artímabil bókunarinnar var
til fimm ára, frá 1. janúar
2008 til 31. desember 2012.
Nú rennur þetta skeið brátt
á enda og ekkert sam-
komulag er milli ríkja hvað
taki við að því loknu. Kaup-
mannahafnarráðstefnan sem
haldin var í árslok 2009 rann
út í sandinn og engar
ákvarðanir voru teknar.
Kyoto-bókunin er því í full-
komnu uppnámi. Evrópu-
sambandið lætur það ekki á
sig fá og hefur tekið upp við-
skiptakerfi með los-
unarheimildir (ETS) óháð al-
mennum
alþjóðasamþykktum. Fjöldi
tilskipana, reglugerða og
ákvarðana er varða við-
skiptakerfi Evrópusam-
bandsins með losunarheim-
ildir hefur nú þegar verið
settur á vettvangi Evrópu-
sambandsins og fleiri eru
væntanlegar.
Nú stendur til að lögleiða
ETS-viðskiptakerfið hér á
Íslandi með breytingu á lög-
um nr. 65/2007 um losun
gróðurhúsalofttegunda, en
þau taka á ráðstöfun þeirra
heimilda sem íslenska ríkið
hefur til ráðstöfunar undir
Kyoto-bókuninni. Er þessi
ákvörðun afar undarleg því
að lögin fjalla að mestu um
hvernig fara
eigi með los-
unarheimildir
sem Íslend-
ingar eiga á al-
þjóðavettvangi
auk íslenska
ákvæðisins (14/
CP.7) en með
ETS-frumvarpi
ríkisstjórn-
arinnar eru
þessar dýr-
mætu los-
unarheimildir
gerðar verðlausar. Hlutur ís-
lenska ríkisins í þeirri al-
heimsauðlind sem áunnir
losunarkvótar eru falla niður
samtímis – árið 2007 voru
losunarheimildir Íslendinga
metnar á 15 milljarða.
Stefna ríkisstjórnarinnar
að ganga þessu kerfi á hönd
án þess að berjast fyrir ís-
lenska ákvæðinu og meng-
unarreynslukvóta Íslands er
afar ámælisverð og gengur
þvert gegn þjóðarhags-
munum. Svo virðist sem und-
irgefni stjórnvalda gagnvart
ESB hafi enn á ný opinberað
sig vegna aðlögunarferlisins.
Því hefur beinlínis verið
haldið fram að umsókarferlið
væri í hættu undirgengust
Íslendingar ekki þetta við-
skiptakerfi. En hvað þýðir
þetta í raun fyrir Íslendinga?
Jú – allar flugsamgöngur
eiga að falla undir nýja kerf-
ið 2012. Talið er að í upphafi
leggist 6-30 evrur á hvert
flugsæti vegna nýrra reglna.
Við búum á eyju og höfum
enga möguleika á að ferðast
á annan hátt. Spár gera ráð
fyrir að heimildirnar hækki
mjög í framtíðinni. Það verð-
ur því almenningur sem
kemur til með að sitja uppi
með þessar hækkanir því
Evrópuelítan er undanþegin
regluverkinu. Samkvæmt
frumvarpinu eru flugferðir
sem eingöngu eru til flutn-
inga í opinberri sendiför
ríkjandi þjóðhöfðingja kon-
ungsríkis og nánustu vanda-
manna hans, þjóðhöfðingja,
ríkisstjórnarleiðtoga og ráð-
herra landa, annarra en að-
ildarríkja, herflug her-
loftfara og toll- og
lögregluflug undanþegið. Já
– við könnumst við krata-
væðingu Evrópusambands-
ins.
Á hitt ber þó að benda að
bandarískir flugrekendur
hafa þegar höfðað mál fyrir
Evrópudómstólnum sem
snýr að þeirri málsástæðu að
ETS-viðskiptakerfið sé brot
á Chicago-samningnum, sem
er samþykkt um alþjóðaflug-
mál. Vilja flugrekendurnir fá
viðurkennt að um ólöglega
skattlagningu sé að ræða
samkvæmt samningnum.
Ríkisstjórn Íslands gefur sér
ekki tíma að bíða eftir dómi
dómstólsins – svo mikið ligg-
ur á að þóknast ESB. Já, og
ekki skal gleyma því að rík-
isstjórnin er hrædd við dóm-
stóla og „her lögmanna“ og
vill leysa málin sjálf. Stór-
iðjan á að falla undir kerfið
2013. Vara ég við „stór-
iðjuleka“ út úr Evrópu. Þeg-
ar verð á losunarheimildum
hækkar í komandi framtíð,
sér iðnaðurinn sér engan hag
í því að staðsetja fyrirtæki
sín á þessum svæðum – auð-
vitað staðsetur stóriðjan sig í
þeim löndum sem ódýrast er
að vera og þá verða þau lönd
sem inni í kerfinu eru ekki
fyrir valinu. Ríkisstjórnin er
skaðleg þjóðarhagsmunum
og skortir alla framsýn fyrir
stundargleði með embætt-
ismönnum í Brussel.
Eftir Vigdísi
Hauksdóttur » Svo virðist sem
undirgefni
stjórnvalda gagn-
vart ESB hafi
enn á ný opinberað
sig vegna aðlög-
unarferlisins.
Vigdís Hauksdóttir
Höfundur er lögfræðingur
og þingmaður Framsókn-
arflokksins í Reykjavík.
Evrópuvæðing
Samfylkingarinnar
Málaferlin
gegn Geir H.
Haarde fyrrver-
andi forsætisráð-
herra eru fyrstu
pólitísku rétt-
arhöldin á Íslandi
og vonandi þau
síðustu. Hann
hafði verið farsæll
stjórnmálamaður,
áður en hrunið varð, vel mennt-
aður og vinsæll og naut trausts
hvarvetna. Meirihluti alþing-
ismanna samþykkti í sérstakri
atkvæðagreiðslu, að honum
skyldi einum refsað. Þá brá
skugga yfir andlit hvers ærlegs
manns á Íslandi, en pólitísku sið-
gæði valdstjórnarinnar hefur
hnignað dag frá degi síðan. Al-
þingismenn úr öllum stjórn-
málaflokkum öðrum en Sjálf-
stæðisflokknum greiddu
atkvæði með ákærunni.
Að ákæra Geir einan er sið-
leysi til að sýnast. Vinnubrögð
saksóknara Alþingis hafa verið
ámælisverð á margan hátt eins
og rakið hefur verið í fjölmiðlum.
Þó tók steininn úr, þegar sak-
sóknarinn opnaði sérstaka vef-
síðu til að byggja upp málflutn-
ing sinn, enda blöskraði fleiri en
sjálfstæðismönnum. Ingibjörg
Sólrún Gísladóttir
varpar því fram á
vefsíðu sinni, að
saksóknarinn sé
búinn að tapa átt-
um í öllu moldviðr-
inu, sem þyrlaðist
upp eftir hrunið,
og spyr í eðlilegu
framhaldi af því,
hvernig saksókn-
ara detti í hug, að
ákæruvaldið sé
rétti aðilinn til að
halda úti trúverðugri vefsíðu um
landsdómsmálið. Steinunn Val-
dís Óskarsdóttir bætir síðan við
í athugasemd: „dómstóll göt-
unnar í boði ríkisins“. Hér kveða
þessar sómakonur fast að orði
eins og réttmætt er.
Bjarni Benediktsson tók
þetta mál upp á Alþingi en Jó-
hanna Sigurðardóttir gat litlu
svarað. Þó sagði hún samkvæmt
blaðafréttum, að saksókn-
arnefnd Alþingis hefði tekið
ákvörðun um að opna vefsíðuna,
sem er rangt samkvæmt mínum
upplýsingum, þótt málið hafi
verið rætt þar að beiðni sak-
sóknara Alþingis. Forsætisráð-
herra sagðist ekki geta séð „að
óathuguðu máli“ að eitthvað
væri athugavert við að opnuð
væri vefsíða af þessu tagi. Með
því gefur hún til kynna, að
hvorki saksóknari Alþingis né
forseti Alþingis hafi rætt málið
við sig fyrirfram og vefsíðan því
komið henni í opna skjöldu. Slík
vinnubrögð koma mér mjög á
óvart og tíðkuðust ekki meðan
ég sat í ríkisstjórn eða gegndi
embætti forseta Alþingis. Það
að saksóknari Alþingis skuli á
kostnað ríkisins halda úti vef-
síðu um málaferlin gegn Geir H.
Haarde er andstætt góðu sið-
gæði og réttarvenjum. Og minn-
ir auðvitað á hið sovéska réttar-
far, að það skuli gerast í sömu
svifum og við Íslendingar eign-
uðumst mannréttindaráðherra í
fyrsta skipti. Auðvitað er það
ranghverfa á hlutunum, – eins
og þegar sá ráðherra, sem kenn-
ir sig við velferð, er nú kominn í
hernað gegn öldruðum og sjúk-
um.
Siðleysi til að sýnast
Eftir Halldór
Blöndal » Þá brá skugga
yfir andlit hvers
ærlegs manns á
Íslandi, en pólitísku
siðgæði valdstjórn-
arinnar hefur
hnignað dag
frá degi síðan.
Halldór Blöndal
Höfundur er fyrrverandi
forseti Alþingis.