Morgunblaðið - 06.08.2011, Síða 23

23
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. ÁGÚST 2011
Beðið Það fer sjaldan á milli mála þegar börnum leiðist. Þetta barn beið eftir að halda áfram göngu sinni um Laugaveginn með föður sínum og settist þreytt á hækjur sér við hlið hans.
Árni Sæberg
Undirrituð skrifaði grein um
stofnun SpKef sparisjóðs í Við-
skiptablaðið hinn 4. ágúst sl. Í
greininni var bent á að ríkið
hafði ekki lagaheimild til að
stofna nýjan sparisjóð í apríl
2010 og því skorti sparisjóðinn
starfsleyfi sem fjármálafyr-
irtæki auk þess sem fjallað var
um mögulegar afleiðingar þess.
Í Morgunblaðinu hinn 5. ágúst
sl. er skortur á lagaheimild
staðfestur af hálfu Gunnars
Andersen, forstjóra Fjármálaeftirlitsins
(FME). Hinsvegar segir Gunnar að spari-
sjóðurinn hafi verið stofnaður með lögjöfnun
frá ákvæði „neyðarlaganna“ svo kölluðu.
Beiting „neyðarlaganna“ til að stofna spari-
sjóð með lögjöfnun fæst hins vegar ekki
staðist.
Hvað er lögjöfnun?
Lögjöfnun er fólgin í því að settri laga-
reglu er beitt um ólögákveðið tilfelli, þ.e. til-
felli sem engar reglur gilda um, en tilfellið
er talið svara efnislega til þeirra tilfella sem
rúmast innan viðkomandi lagareglu. Með því
er í reynd búin til ný regla. Til að heimilt sé
að beita lögjöfnum þurfa ýmis skilyrði að
vera fyrir hendi, s.s. að ekki gildi önnur
skráð eða óskráð regla um tilfellið. Þannig
verður lögjöfnun t.d. ekki notuð til að víkja
annarri lagareglu til hliðar, auk þess sem
tilfellið sem kemur til skoðunar að beita lög-
jöfnun um má ekki hafa verið haft í huga
þegar viðkomandi lög voru sett.
Ákvæði um sparisjóði í lögum
Í lögum um fjármálafyrirtæki eru ákvæði
um stofnun sparisjóðs, sem í sjálfu sér úti-
loka röksemdina um lögjöfnun. Jafnframt
var sérstaklega haft í huga þegar „neyð-
arlögin“ voru sett í október 2008 að spari-
sjóðirnir líkt og viðskiptabankarnir gætu
lent í fjárhagserfiðleikum. Í ljósi þess var
sett sérstakt ákvæði um sparisjóði í 2. gr.
„neyðarlaganna“. Það ákvæði veitti hins veg-
ar ekki heimild til að búa til nýjan sparisjóð
á grundvelli laganna heldur var farin sú leið
að heimila að ríkisvaldið tæki allt að 20%
eignarhlut í þegar starfandi sparisjóðum.
Eignarnám og ríkisframlög
ekki gerð með lögjöfnun
Þegar eignir Sparisjóðsins í Keflavík voru
fluttar til (nýja) SpKef sparisjóðs var um
eignarnám að ræða. Um slíka íþyngjandi að-
gerð gagnvart eignarréttindum eru ákvæði í
stjórnarskrá. Ljóst er að slík aðgerð verður
ekki framkvæmd á grundvelli lögjöfnunar.
Jafnframt er rétt að benda á það að lögjöfn-
un er ekki fullnægjandi heimild til fjárútláta
af hálfu ríkisins, en þau fólust óhjákvæmi-
lega í stofnun (nýja) SpKef sparisjóðs. Þessu
til viðbótar má benda á, að engin nauðsyn
stóð til þess að eignir Sparisjóðsins í Kefla-
vík yrðu fluttar til annars
sparisjóðs, sbr. t.d. fordæmi
varðandi flutning eigna Byrs
sparisjóðs til Byrs hf. Einnig
var mögulegt fyrir FME á
grundvelli ákvæði VI til bráða-
birgða í lögum um fjármálafyr-
irtæki að flytja eignirnar í ann-
an starfandi sparisjóð.
Vandann bar ekki brátt að
Til viðbótar má benda á það
að vanda Sparisjóðsins í Kefla-
vík bar ekki brátt að í apríl
2010. Sparisjóðurinn hafði verið
undir sérstöku eftirliti FME skv. 86. gr. lag-
anna um fjármálafyrirtæki um tæplega eins
árs skeið þar sem hann uppfyllti ekki kröfur
um lágmarks eigið fé. Hann gat eingöngu
starfað vegna þess mats FME að möguleiki
væri á að sparisjóðnum tækist að lagfæra
eiginfjárstöðuna. Þannig höfðu menn nægan
tíma til að breyta lögunum ef vilji var til
þess að búa til frávik frá almennum reglum
um stofnun sparisjóða. Til viðbótar átti skv.
„neyðarlögunum“ að vera búið að endur-
skoða þau fyrir þann tíma sem SpKef spari-
sjóður var stofnaður.
„Höfundur“ neyðarlaganna
Gunnar Andersen vísar sérstaklega til
þess að möguleiki á stofnun SpKef spari-
sjóðs á árinu 2010 með lögjöfnun hafi verið
skoðaður af „höfundi neyðarlaganna“. Al-
mennt skal á það bent að afstaða „höfundar
laga“ skiptir litlu máli þar sem Alþingi setur
lög og ákveður endanlegt efnisinnihald og
orðalag þeirra, en ekki sá eða þeir ein-
staklingar sem skrifa lagatillögur. Jafnframt
skal Gunnari sérstaklega bent á að ef hægt
er að tala um einhvern einn aðila sem „höf-
und neyðarlaganna“ þá var það Guðbjörg
Bjarnadóttir fyrrverandi sviðsstjóri FME
sem lést langt fyrir aldur fram í mars 2009.
Guðbjörg vann drög að frumvarpi vorið
2006, að beiðni þáverandi forstjóra FME, í
kjölfar skýrslu svonefnds samráðshóps um
fjármálastöðuleika. Þau frumvarpsdrög voru
grunnur „neyðarlaganna“, en nokkrir ein-
staklingar komu að lokafrágangi endanlegs
frumvarps.
Niðurlag
Í ljósi alls framangreinds og þess sem
segir í grein minni í Viðskiptablaðinu verður
að telja að SpKef sparisjóður hafi verið
stofnaður án heimildar og lögjöfnun hafi
ekki verið tæk.
Eftir Árnýju J.
Guðmundsdóttur
»… verður að telja að SpKef
sparisjóður hafi verið
stofnaður án heimildar og lög-
jöfnun hafi ekki verið tæk.
Árný J.
Guðmundsdóttir
Höfundur er lögfræðingur hjá Rökstólum lög-
fræðistofu.
SpKef án lagagrunns –
lögjöfnun ekki tæk
Þótt samgöngur Íslands við
umheiminn hafi tekið miklum
framförum skipar lega landsins
því við jaðar viðskipta, hvort sem
litið er til Evrópu eða meginlands
Ameríku. Íslendingar munu leit-
ast við að draga enn frekar úr
áhrifum þessarar náttúrulegu
einangrunar, en jafnframt er
nauðsynlegt að gera sér grein
fyrir að hún markar okkur örlög,
bæði til ills og góðs.
Svo vill til að við höfum viða-
miklar heimildir um frumgerð íslensks sam-
félags. Íslendingar völdu sér hér búsetu, að því
er virðist, í ákveðnum tilgangi. Þeir virðast
hafa leitað hér eftir griðastað, þar sem þeir
gætu lifað í friði fyrir konungsvaldi og léns-
skipulagi, sem á tímum landnáms ruddi sér til
rúms í Noregi, eftir að hafa breiðst yfir alla
Vestur-Evrópu. Þær sögur sem Íslendingar
sögðu sjálfir um tilurð þjóðveldisins tala sínu
máli með skýrari hætti en algengt er um slíkar
frásagnir. Eflaust er hægt að efast um heim-
ildagildi slíkra frásagna, einkum þar sem höf-
undar þeirra – þekktir sem óþekktir – geta
ekki lengur varið fræðimannsheiður sinn.
Á sama tíma og konungsvaldi, með valda-
samþjöppun og lénsskipulagi, var komið á um
nánast alla Evrópu nema í Sviss og hér á landi
voru Íslendingar önnum kafnir við að móta
samfélag, sem var annars kyns. Fram-
kvæmdavald var óverulegt. Stofnanir sam-
félagsins voru annars vegar löggjafarsam-
kunda og hins vegar dómskerfi, með þremur
dómsstigum. Ef marka má þessa lýsingu er
stofnun þjóðveldisins „geóstrategískur“ gjörn-
ingur, þ.e. ákvörðun byggð á landfræðilegum,
stjórnmálalegum og menningarlegum for-
sendum.
Íslendingar fóru einnig ótroðnar leiðir, þeg-
ar ritlist barst hingað með kristinni trú. Þeir
skráðu sinn fróðleik á móðurmálinu en ekki á
latínu svo heitið gat. Ísland varð því snemma
miðstöð bókmennta á því máli sem kallað var
dönsk tunga til forna og var sameiginlegt mál
Norðurlandaþjóða fram á 13. öld.
Af þessum sökum mörkuðu Íslendingar sér
sérstöðu í stjórnmálum og bókmenntum frá
upphafi Íslandsbyggðar. Þegar þjóðin var við
það að endurheimta sjálfstæði sitt var það
henni eðlilegt að stofna sinn eigin háskóla. Það
var liður í sjálfstæðisbaráttu hennar. Lög-
fræði, læknisfræði, heimspeki og guðfræði
flokkuðust undir þann grundvöll, sem talinn
var Íslendingum nauðsynlegur til að stíga sín
fyrstu spor sem sjálfstæð þjóð. Menningarleg
sérstaða Íslendinga er arfleifð, sem flestum
ætti að geta verið styrkur að og engum stend-
ur ógn af.
Það er athyglisvert, að í skýrslu Evrópu-
sambandsins um stöðu aðildarviðræðna við Ís-
land er menningarleg sérstaða Íslendinga að
nokkru leyti viðurkennd. Tekið er fram að Ís-
lendingar skilgreini sig ekki sem hluta af meg-
instraumum evrópskrar sögu.
Íslendingar byggðu upp velferð sína á
skömmum tíma. Fátt er útlendingum óskilj-
anlegra en sú staðreynd að um aldamótin 1900
var nánast engin grunnþjónusta
til í landinu. Norðmenn, sem þá
voru meðal fátækustu þjóða Evr-
ópu, áttu varanleg hús, hafnir,
vegi og járnbrautir. Af slíkum
undirstöðum framfara og þróun-
ar áttu Íslendingar nánast ekki
neitt.
Á þessum augljósa skorti á
grunngerð var þó ein undantekn-
ing. Hún var ekki minni háttar.
Íslendingar voru læsir og skrif-
andi. Og trúaðir á framtíðina.
Eru til margar og merkilegar
heimildir um framfarasinnað
hugarfar Íslendinga, löngu áður en efnahagur
þeirra og tíðarfar landsins fór að batna.
Íslendingar sóttu ekki fjárhagsstyrki til
annarra þjóða til að byggja upp sitt samfélag,
ef undan er skilin Marshall-aðstoðin. Það sem
mestu máli skiptir þó, í tengslum við umsókn
um Evrópusambandið, er að íslenskt velferð-
arsamfélag eins og það er í dag er ekki byggt
upp með aðstoð sjóða ESB. Hvorki Samræm-
ingarsjóður (Cohesion Fund) né Grunngerð-
arsjóður (Structural Fund) hafa komið hér við
sögu. Við höfum notið góðs af vísindasamstarfi
við rammaáætlun ESB, en á þeim vettvangi
eru umsóknir metnar eftir vísindalegum gæð-
um og mikilvægi. Íslendingar hafa sótt fé í þá
sjóði vegna verðleika og hafa því lagt ESB til
það sem þarf til samstarfs á jafnrétt-
isgrundvelli.
Meginforsendur velgengni þjóðarinnar á 20.
öld og fram til dagsins í dag eru tengdar skyn-
samlegri nýtingu náttúruauðlinda, mikilli trú á
gildi menntunar og vísinda og góðum tengslum
við þjóðir austan og vestan Atlantshafsins,
sem hafa ræktað með sér sambærileg gildi og
Íslendingar hafa í hávegum. Þar sem þjóðin
hefur haslað sér völl, við landfræðilega ein-
angrun og fjarri mörkuðum, á hún mikið undir
því að þróast í sem bestum tengslum við um-
heiminn, við aðrar þjóðir og við skyld jafnt
sem framandi menningarsamfélög. Aldrei hef-
ur vegur Íslendinga verið meiri né menning
þeirra rismeiri en þegar samskipti þeirra við
aðrar þjóðir hafa verið sem sterkust.
Miðað við þessar forsendur er það farsælast
fyrir Íslendinga að halda sem flestum leiðum
opnum í samskiptum sínum við umheiminn.
Við eigum hagsmuna að gæta í þeirri þróun
sem átt hefur sér stað innan Alþjóða-
viðskiptastofnunarinnar, þar sem lögð hefur
verið áhersla á aukið frelsi í viðskiptum. Það
gengur hins vegar gegn hefðbundnum hags-
munum Íslands að leita sér skjóls innan tol-
lamúra Evrópusambandsins. Það þarf því að
færa óvenju sterk rök fyrir því að hagsmunir
Íslands liggi í því að leiða sjálfstæði þjóð-
arinnar inn á lendur ESB.
Eftir Tómas Inga
Olrich
» Aldrei hefur vegur Íslend-
inga verið meiri né menn-
ing þeirra rismeiri en þegar
samskipti þeirra við aðrar
þjóðir hafa verið sem sterkust.
Tómas Ingi
Olrich
Höfundur er fv. alþingismaður og ráðherra.
Sérstaða Íslands