Morgunblaðið - 06.08.2011, Blaðsíða 26

26 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. ÁGÚST 2011
Stjórnlagaráð hefur
gert tillögur að nýju
kosningakerfi. Hér
verður minnst á ólíka
stöðu kjósenda gagn-
vart kerfinu eftir bú-
setu.
Margir hafa á um-
liðnum árum hvatt til
jafns vægis atkvæða
íbúa höfuðborgarinnar
og landsbyggðarinnar.
Sérstaklega eftir kosningarnar 2007
þegar ríkisstjórnin fékk minnihluta
atkvæða en hélt meirihluta þing-
manna vegna misvægisins. Þau sjón-
armið hafa oftast heyrst að í litlu ríki
sé eðlilegt að hafa jöfnuð og að með
breytingum í samskiptum og sam-
göngum sé aðstöðumunur eftir bú-
setu minni en var.
Þó má öllum vera ljóst að aðstaða
almennings á Íslandi er misjöfn og
má nefna að laun eru á landsbyggð-
inni að meðaltali um helmingur þess
sem gerist á Reykjavíkursvæðinu og
menntunarmunur er mjög mikill,
einkum milli ákveðinna kjördæma,
en menntun er lykilbreyta í nútíma-
samfélögum og tengist margs konar
mismunun. Má þar nefna aðstöðu til
þátttöku á netinu. Þá er eignastaða
almennings á landsbyggðinni miklu
veikari en á höfuðborgarsvæðinu,
húsnæðisverð lágt og samneysla
veik, enda skatttekjur
af hverjum einstaklingi,
til dæmis til sveitarfé-
laga, lágar miðað við
höfuðborgarsvæðið.
Saman mynda þessar
breytur gerólíkt fé-
lagslegt umhverfi á
landsbyggðinni miðað
við höfuðborgina og
hefur meðal annars
áhrif á möguleika íbú-
anna til áhrifa í sam-
félaginu.
Kjördæmakerfi eru
meðal annars mynduð til þess að
tryggja að íbúar sem búa við fé-
lagslega ólík skilyrði eftir búsetu
haldi hlut sínum við samfélagslega
ákvarðanatöku. Það hefur því komið
óþægilega á óvart þegar jöfnu vægi
atkvæða hefur í umræðunni verið
blandað saman við kjördæmamál.
Það eru gerólík mál.
Landslisti
Í upphafi tillagna Stjórnlagaráðs
er rætt um jafnt vægi atkvæða og
síðan um landslista.
Leiða má að því líkur að landslisti
verði aðallisti hvers stjórn-
málaflokks, þar verði mannvalið
mest og samkeppni um sæti mest, en
kjördæmalistar verði veikari, en þeir
sem standa sig vel þar komist í fram-
haldinu á landslista. Það væri á
margan hátt nærtækt fyrir flokks-
stjórnir og fjölmiðla að eiga einkum
gott samstarf við landslista fyrir
kosningar, en það er miklu meiri
vinna fyrir þá aðila að setja sig inn í
einstök framboð í kjördæmum og
staðbundin mál. Landslisti verður í
beinni samkeppni við framboð í kjör-
dæmum og hætt er við að sú sam-
keppni verði ójöfn. Því gerir lands-
listi landið í raun að einhverju leyti
að einu kjördæmi.
Samkvæmt tillögum ráðsins gætu
jafnvel allir þingmenn komið af
landslistanum og gætu orðið, eftir at-
vikum, allir frá höfuðborgarsvæðinu
því alþingismenn væru ekki fulltrúar
búsetusvæða. Í tillögunum er Alþingi
síðan heimilað að setja hámarks-
kvóta á kjördæmakjörna þingmenn,
ef kjördæmalistar verða boðnir fram,
30 þingmenn alls. Í því efni er þó of
skammt gengið því í versta tilviki
ættu kjósendur norð-vestur-, norð-
austur- og suðurkjördæma þá 15
þingmenn, en Reykjavík og Kraginn
48 þingmenn. Jafnt vægi mælir fyrir
um 23 þingmenn frá landsbyggð-
arkjördæmunum þremur og 40 frá
Reykjavík og Kraganum samanlagt.
Þannig að jafnvel þegar kjör-
dæmakvóta hefur verið komið á get-
ur mismunur á vægi atkvæða orðið
1.79 höfuðborgarbúum í vil. Það er
meiri munur en var í núverandi kerfi
milli þessara sömu kjördæma í kosn-
ingunum 2009, en í gagnstæða átt.
Lýðræðisleg sjónarmið
Hér þarf að hafa sjónarmið lýð-
ræðisins í huga. Misvægi atkvæða í
þá átt að styðja þá sem hafa veika
stöðu er ekki svo ólýðræðislegt og
byggist á sterkum hefðum í okkar
heimshluta, talað er um jákvæða
mismunun. Eftirlitsnefnd ÖSE (Ör-
yggis- og samvinnustofnun Evrópu)
sem rannsakaði kosningarnar 2009
lét segja sér tvisvar að ójafnt vægi
atkvæða á Íslandi væri óeðlilegt, en
gerði að lokum athugasemd við það.
Hins vegar er misvægi sem er í
þágu þeirra sem búa miðlægt og
hafa sterka félagslega stöðu senni-
lega nánast óþekkt. Það virðist afar
langsótt eða ómögulegt að verja það
nokkrum þekktum fræðilegum rök-
um eða reynslurökum. Stjórnlag-
aráði hefur einfaldlega orðið á í
messunni í tillögugerð sinni. Ekki er
ósennilegt að hér glitti í „tyranny of
the majority“, sem er helsti áhættu-
þáttur beins lýðræðis og einkenni
netsins.
Svona kosningatilhögun er vænt-
anlega kæranleg til ÖSE og nokkuð
víst að stofnunin geri alvarlegar at-
hugasemdir við niðurlagningu kjör-
dæmaskipulags eða ef vægi atkvæða
verður umsnúið til neikvæðrar mis-
mununar. Þá má hugsa sér að það
brjóti gegn Evrópureglum, sem eru
ákveðnar varðandi rétt „rural“
svæða og einnig er hugsanlegt að
slíkar kosningar séu kæranlegar til
alþjóðlegra mannréttindadómstóla.
Hugtök eins og jafnræði, sjálfræði
og valddreifing eru vinsæl hjá stjórn-
málamönnum í Evrópu og styðja já-
kvæða mismunum og í samningum
Íslands við ESB mun það leggja
áherslu á þessi hugtök því þá kemst
íslenska ríkið í aðstöðu jaðaraðila
gagnvart ESB. Það þurfum við einn-
ig að gera í stjórnmálunum innan-
lands, en mikið vantar á að við
virðum þessi hugtök í samskiptum
við jaðarbyggðir okkar.
Það vekur undrun þess sem þetta
ritar að virtir háskólaprófessorar í
Stjórnlagaráði, sem reglulega vanda
um fyrir þjóð sinni, skuli vera aðilar
að þessum tillögum.
Úr öskunni í eldinn – um
kosningakerfi Stjórnlagaráðs
Eftir Hauk
Arnþórsson » Stjórnlagaráði hefur
einfaldlega orðið á í
messunni í tillögugerð
sinni. Ekki er ósennilegt
að hér glitti í „tyranny
of the majority“.
Haukur Arnþórsson
Höfundur er stjórnsýslufræðingur.
Það er illa komið fyr-
ir ríkisstjórn Íslands
þegar fjölmiðlar lands-
ins verða að tína til
hverja smáfréttina á
fætur annarri svo að
ekki komi til þess að
rjúfa þagnarbindindi
hennar um þjóðmálin.
Þannig er klifað á hand-
tökum, höfuðhöggum
og limlestingum á
þjóðhátíðunum víðsvegar um landið
eins og um stórfréttir sé að ræða, en
enginn ráðamanna færður á svið til að
ræða aðsteðjandi vandamál og stöðn-
un sem orðin er staðreynd í viðskipta-
og atvinnulífinu.
Aðeins ein lausn
Íslendingum er ekki stætt á öðru í
lífsbaráttu sinni en að nota allar þær
varanlegu auðlindir sem þekktar eru
til þess að standa undir kostnaði við
þau gildi sem þjóðin hefur einsett sér
að halda í. Sé svo komið hins vegar,
að núverandi stöðnun sé ásættanleg
hjá þorra landsmanna, þá skal ekki
undra þótt ríkisstjórn og Alþingi fari
sér hægt og láti gott heita til að fá frið
frá fjölmiðlum eða stjórnarandstöðu
og gagnrýnisröddum sem annars
ættu að vera hið hárbeitta mótvægi
gegn stöðnuninni.
Framleiðni, áframhaldandi virkj-
anir á vatnsföllum og rannsóknir á
neðansjávar-setlögum við norðanvert
landið (ekki á Drekasvæðinu) eru í
raun eina lausnin á efnahagsvanda
okkar Íslendinga. Og hvað sem líður
bollaleggingum og bjástri við að
koma til móts við einstaka landeig-
endur eða sveitarfélög sem halda fast
í að semja eigi sérstaklega um land
eða vatnsföll, þá er aðeins ein lausn.
Hún er sú að taka viðkomandi svæði
eignarnámi og greiða fyrir með sann-
gjörnum hætti samkvæmt gildandi
lagaákvæðum þar um.
Strandsiglingar og aðrar sam-
göngubætur
Það er eitt með öðru í stjórnsýsl-
unni, sem hefur um áratugi verið
undirlögð af mistækum ráðherrum,
að þeir hafa, margir
hverjir, bognað undan
þrýstingi sérhags-
munahópa. Þannig féll
það í hlut ráðherra
Sjálfstæðis- og Fram-
sóknarflokksins að
skera að fullu á allar
strandsiglingar hér við
land; jafnt farþega- sem
vöruflutninga. Þetta var
mikill skaði og í raun
blóðtaka í samgöngu-
málum fyrir landið allt.
Nýtt vegakerfi, hinn
malbikaði hringvegur hefur beðið
skaða vegna hinna marghjóla vöru-
flutningabíla.
Ríkisskip var talsvert bákn á þá-
tíma vísu, þó ekki stærra en svo að
minnka hefði mátt umsvifin verulega,
án þess að farga báðum farþegaskip-
unum, Esju og Heklu. Flóabátarnir
svonefndu, Herðubreið og Skjald-
breið, sem þjónuðu smærri höfnum á
fjörðunum, voru brátt úreltir, og
hefði stöðvun á rekstri þeirra getað
verið fyrsta skrefið í að end-
urskipuleggja og nútímavæða út-
gerðina.
Margur tapreksturinn á stofn-
unum ríkisins í dag er að sönnu óþarf-
ari en vera kynni með ríkisaðstoð í
strandsiglingum eins eða tveggja far-
þega/vöruflutningaskipa. Vafalítið
getur slíkur rekstur skilað verulegum
tekjum, t.d. yfir sumarmánuðina, og
það af farþegaflutningum einum sam-
an. Það er með ólíkindum að eyþjóð
líkt og Ísland haldi ekki úti siglingum
í einhverjum mæli á landsvísu.
Að vísu má ekki minnast á farþega-
siglingar milli Íslands og Evrópu-
landa, því landsmenn eiga að láta sig
hafa það að ferðast dagfari og náttfari
frá þéttbýlissvæðinu hér syðra til
Seyðisfjarðar vilji þeir fara sjóleiðina
frá landinu! Þorlákshöfn (ekki
Reykjavík) hefði verið góður kostur
fyrir Ísland sem landshöfn fyrir stór
fragtskip sem og farþegaskip og hefði
sparað mikið í olíueyðslu fyrir
Reykjanesskagann til Reykjavíkur.
Það er svo önnur skondnari saga
(og pólitísk), hvers vegna sú lausn
varð ekki ofan á þegar til átti að taka
við fullkomnun Þorlákshafnar. Land-
eyjahöfn varð fyrir valinu! – Þeir ætla
að verða okkur íbúum á fastalandinu
dýrir, Vestmannaeyingar, í þessu til-
viki!
Hvað sem líður karpi um fjárveit-
ingar hins opinbera til hinna ýmsu
mála verður því vart á móti mælt, að
samgöngumál á landi og sjó eru þær
úrbætur sem nýtast landsmönnum
best. Þannig verður ekki með sann-
gjörnu móti amast við jarðgöngum í
gegnum fjöll og frinindi hvar sem
þeirra er þörf. Og þeirra er sann-
arlega þörf. Héðinsfjarðargöng eru
til marks um afar vel heppnaða fram-
kvæmd. Í þéttbýlinu hér syrða eru
Sundabrautin og þverun Skerja-
fjarðar framkvæmdir sem brýnast er
að leggja til atlögu við án mikilla tafa.
– Og vegatollar eru þar sannast
sagna sjálfsagðir tekjustofnar.
Fjárráðin háð óvissunni
Mikil óvissa í ríkisfjármálum setur
Íslandi að sjálfsögðu nokkrar skorður
í framkvæmdavali, en hún er ekki háð
neinni sérstakri ríkisstjórn og alls
ekki þeirri sem nú situr, það verður
að viðurkenna. Óvissan er heima-
tilbúin og er landlægt hugarástand
þjóðar sem lengst af hefur óttast út-
lendinga nema þeir komi ótilkvaddir
með fullar hendur eyðslufjár í
skemmtiferðum.
Við þurfum að læra að sækja fé til
erlendra aðila með öðrum aðferðum
en lántökum. Samningar um fjárfest-
ingar og sameiginlegan rekstur eru
þar efst á blaði. Þeir eiga t.d. við um
virkjanir, rannsóknir og samgöngu-
bætur. Rekstur strandsiglinga með
farþega og vörur er þar ekki undan-
skilinn – né rekstur sjúkrahúsa, sjó-
hafna og flughafna. – Sé óvissan sem
óttinn skapar ekki gerð útlæg fellur
allt um sjálft sig.
Allt fellur um sjálft sig
Eftir Geir R.
Andersen » Við þurfum að læra
að sækja fé erlendis
öðruvísi en með lántök-
um. Samningar um fjár-
festingar og sameigin-
legan rekstur eru þar
efst á lista.
Geir R. Andersen
Höfundur er blaðamaður.
Orðræðan síðustu
daga um landbún-
aðinn hefur einkennst
af alþekktu hatri
krata á greininni en
ást þeirra á rústum
Evrópusambandsins.
Helstu álitsgjafar
kratanna, m.a. rík-
isreknir háskólapró-
fessorar, reyna að
kasta rýrð á íslensk-
an landbúnað um leið
og þeir lofa Evrópusambandið.
Sumir þessara álitsgjafa eru jafn-
an kallaðir til þegar verja þarf
vondan málstað og nægir þar að
nefna Icesave, aðlögun að Evrópu-
sambandinu, verkleysi ríkisstjórn-
arinnar o.fl.
Fleiri aðdáendur hins deyjandi
Evrópusambands hafa einnig ráð-
ist á landbúnaðinn í tilraun til að
sverta greinina í augum almenn-
ings. Evrópusambandið er eins og
hús sem logar stafna á milli. Eitt
og eitt herbergi er eldþolið
(Þýskaland og Frakkland) og hef-
ur slökkviliðið fengið skipun um að
bjarga þeim sem í þeim her-
bergjum eru (þýskum og frönsk-
um bönkum). Á meðan þetta á sér
stað hamast utanríkisráðherra
Vinstri grænna og Samfylking-
arinnar við að komast inn í hið
brennandi hús. Kyrrsetja verður
utanríkisráðherra og fresta öllum
viðræðum og gefa alþingi færi á að
ræða hvort þessari feigðarför
verði haldið áfram.
Meðan íslenskur landbúnaður á
mikil tækifæri til að verða enn öfl-
ugri en hann er í dag með aukinn
framleiðslu og eftirspurn innan-
lands og utan blasa vandamálin við
innan Evrópusambandsins. Rík-
isrekni háskólaprófessorinn benti
á þá augljósu staðreynd að land-
búnaður, líkt og sjávarútvegur, er
háður innflutningi á olíu. Þar af
leiðir þarf að taka olíuþörfina inn í
umræðu um fæðuöryggi og út-
flutningstekjur þjóðarinnar því
sjávarútvegurinn býr ekki til
gjaldeyri án olíu. Það breytir þó
engu um það að fæðuöryggi verð-
ur ekki tryggt með innflutningi frá
Evrópusambandinu þar sem ESB-
löndin ná ekki að framleiða mat-
væli fyrir þjóðir sínar. Það sama á
við um margar aðrar þjóðir í Asíu
og víðar. Þjóðir sem þurfa matvæli
og eiga jafnvel olíu
að selja.
Þótt ESB-löndin
séu okkar helstu við-
skiptalönd í dag þarf
svo ekki að vera til
framtíðar. Íslend-
ingar eiga að halda
öllum leiðum opnum í
verslun við erlend
ríki þar sem e.t.v.
kemur að því að aðr-
ar þjóðir verði til-
búnar að greiða
hærra verð fyrir ís-
lenskar landbúnaðarvörur, fisk
eða ál en ESB-ríkin greiða í dag.
Jú, íslenskur landbúnaður er
ríkisstyrktur. Það er líka landbún-
aður í Evrópusambandinu, Banda-
ríkjunum, Noregi og víðar. Rík-
isstyrkir í landbúnaði eru víða
taldir mikilvægir til að halda niðri
matvælaverði, tryggja framboð
matvæla, efla nýsköpun o.fl. Um-
ræða um ríkisstyrki í íslenskum
landbúnaði einkennist um of af
pólitískum hagsmunum en ekki
hagsmunum þjóðarinnar. Samfylk-
ingin hefur þar harðast gengið
fram og nú elta Vinstri græn eins
og blindir kettlingar.
Þeir sem vilja hámarka gróða
sinn vilja eðlilega flytja inn land-
búnaðarvörur sem framleiddar eru
í gríðarlegu magni og fást ódýrt
en selja þær síðan íslenskum neyt-
endum með aukinni álagningu.
Heldur einhver að eitthvað annað
vaki fyrir Baugsbúðunum og tals-
mönnum þeirra?
Íslenskur landbúnaður er hag-
kvæmur því hann sparar gjaldeyri,
veitir þúsundum atvinnu og fram-
leiðir heilnæmar og ódýrar vörur.
Íslendingar verða að treysta eins
mikið og unnt er á íslenska fram-
leiðslu, íslenskar auðlindir og
verja hvort tveggja með kjafti og
klóm.
Bullið um landbún-
aðinn og þráhyggja
Evrópukrata
Eftir Gunnar Braga
Sveinsson
» Það breytir þó engu
um að fæðuöryggi
verður ekki tryggt með
innflutningi frá ESB
þar sem ESB-löndin ná
ekki að framleiða mat-
væli fyrir þjóðir sínar.
Gunnar Bragi
Sveinsson
Höfundur er þingmaður
Framsóknarflokksins.