Birtingur - 01.12.1958, Side 36

Jón úr Vör: Má ég skjóta inn smá athugasemd? Þið Einar Bragi virðizt báðir leggja
ranga merkingu í orð min um barnabrek yngstu skáldanna. Ég tók
svona til orða til þess að leggja áherzlu á það, að hér væri um að ræða
verk manna, sem ekki hefðu náð fullum þroska og hefðu ekki enn full-
mótaða lífsskoðun og skáldstefnu. Þeirra uppeldistímar og heimur er
allur annar en okkar. Við eigum fortíð, með öllu sem henni fylgir, þeir
eiga bara nútíð og framtíð, að ógleymdum arfinum góða, sem gengið
hefur í gegnum okkar hendur. — Þá get ég ekki stillt mig um að benda
þér, Hannes, á dálítinn misskilning, sem kemur fram í ummælum þín-
um um eftirsjá mína í sambandi við þorpssviðið. í bókmenntasögu
Kristins er þetta kallað rómantískt viðhorf. Hvorugt er rétt. Hér er
eingöngu um að ræða þann ljóma, sem jafnan fylgir endurminningu
hvers manns, sem notið hefur ástríkis og þykir vænt um það fólk, sem
hann talar um. Hér er auk þess um að ræða baráttutímabil, viðburða-
mikla daga, sem maður þrátt fyrir allt minnist með nokkru stolti að
hafa lifað. — Og nú vil ég snúa mér til þín, Jón minn, sem situr hér
þöguli og hefur hlustað af mikilli þolinmæði á speki okkar hinna. Væri
ekki rétt, áður en lengra er haldið, að einhver formaði í stuttu máli
helztu einkenni nýstefnuljóðsins — módernismans — og tæki fram: í
hverju það er einkum frábrugðið því, sem við áttum að venjast?
Jón Óskar: Mér kemur í hug það sem José Ortega y Gasset segir í ritgerð árið
1925 um nútímastefnu í bókmenntum og listum, að reynt sé að losna
við allt það, sem mannlegt er, þannig að listin verði hrein, eða einsog
Archibald McLeish sagði: ,,A poem should not mean, but be.“ Gasset
nefnir til dæmis franska ljóðskáldið Mallarmé, sem hafi fyrstum manna
tekizt þetta. Mallarmé lézt fyrir síðustu aldamót og fæst ljóðskáld hér-
lendis munu hafa lesið neitt eftir hann og ekki heldur eftir þá, sem
síðar gerðu nútímastefnuna, ,,módernismann“, að voldugri hreyfingu í
heimsbókmenntunum, dadaistana, súrrealistana osfrv. Ef Gasset væri
tekinn of hátíðlega, væri tæplega nokkur nútímaljóðlist til á íslandi.
Það, sem var að gerast úti í heimi upp úr fyrri heimsstyrjöldinni, fór
framhjá okkur, við urðum aðeins seint og síðarmeir fyrir brotabrota-
áhrifum. Við höfum aldrei reynt að losa okkur við það, sem mannlegt
er, aldrei gengið sömu braut og súrrealistar, dadaistar eða fútúristar.
1 verkum þeirra höfum við aðeins tileinkað okkur það, sem mannlegast
var,. það er að segja mest gamaldags. 1 Tímanum og vatninu kemst
Steinn ef til vill næst því að vera módernisti, eftir skilningi Gassets.
Á því sjáum við einnig, að það er ekki ytri búningur, hefðbundinn eða
óhefðbundinn, sem sker úr: form Steins á Tímanum og vatninu er
hefðbundið. En hverjir hafa gengið sömu braut og Steinn, — burt frá
því, sem mannlegt er —? Enginn.
34 Birtingur