Birtingur - 01.12.1958, Síða 37

Til að skýra betur hvað átt er við með því að losa listina undan því, sem
mannlegt er, getum við tekið dæmi. Hugsum okkur leikrit eins og
Deigluna eftir Arthur Miller. Þar er sannsögulegur atburður að baki.
Fólkið, sem hrífst af leikritinu, gæti ef til vill notið þess jafn vel að
lesa ólistræna frásögn af atburðinum. Það, sem fólkið hrífst af, er sem
sé það líf, sem sagt er frá, þær tilfinningar sem það kannast við, ást,
hatur, tortryggni, ofstæki osfrv., sem koma því til að vikna af samúð
eða titra af reiði. Það sér persónurnar og örlög þeirra á sama hátt og
ef það læsi sannsögulega frásögn í tímaritinu Satt. Ef leikritið á að
verða hreint listaverk samkvæmt hugmyndinni, þyrfti það því að losna
við þessa mannlegu eiginleika, komast burt frá raunveruleikanum, þann-
ig að fólkið fengi ekki útrás fyrir þær hversdagstilfinningar, sem það
þekkir, heldur næmi nýjar kenndir.
Nú skulum við taka tvö dæmi úr íslenzkri nútímaljóðlist, Þorp Jóns úr
Vör og Tímann og vatnið eftir Stein Steinarr. 1 Þorpi Jóns úr Vör höf-
um við alla þessa mannlegu eiginleika, við sjáum þorp, þorpsbúa, og
við finnum til með fólkinu eða sjálfum okkur, þegar við lesum um atvik
og viðbrögð sem við þekkjum sjálf: sem sé, þarna er ekki leitazt við
að komast burt frá manninum, það er ekki nútímaljóð í þeim skilningi
sem hér hefur verið drepið á. Hins vegar Tíminn og vatnið, þar þurfum
við ekki að hafa samúð með neinu fólki, hvorki öðru né sjálfum okkur,
þar er ekki lýsing á neinu, nema sýndarlýsing, og ljóðið er líf í sjálfu
sér, það kemur þér hvorki til að gráta né hlæja, sýnir þér hvorki sorg
né gleði, heldur einhverja fegurð sem þú þekktir ekki áður. Það hefur
sem sé eiginleika nútímalistar eftir skilningi Gasset. Hins vegar er það
í hefðbundnum búningi (stuðlar, höfuðstafir). en Þorp Jóns í nýjum
búningi (hvorki rím né stuðlasetning).
Við sjáurn á þessu að við getum aðeins að mjög takmörkuðu leyti skýr-
greint íslenzka nútímaljóðlist eftir þessum leiðum, svo langt erum við
frá þeim tilraunum, sem erlendis voru gerðar í ljóðlist upp úr fyrri
heimsstyrjöldinni og voru að segja má útkljáðar, þegar þær fóru að hafa
áhrif á okkar ljóðlist. En ef menn kvarta undan því, hve við höfum náð
litlum árangri í módernisma, þá þarf líka að vita hvað við er átt. Ef
Steinn, sem komizt hefur næst því, sem kalla verður módernisma eftir
heimsbókmenntasögulegum skilningi, er sú fyrirmynd (Tíminn og vatn-
ið), sem átt hefði að fylgja, þá eiga menn við að láðst hafi að þræða
þá braut og skáldin hafi ekki hreinsað ljóðið nógu vel til að hægt væri
að segja: Það merkir ekkert. Það er. Og ef menn hafa annað í huga, er
það þá ekki afturhvarf frá stefnu nútímalistar?
En við getum líka tekið önnur atriði. Hvað sem líður þeirri skýrgreiningu,
sem hér hefur verið drepið á, þá er hægt að taka viss atriði og átta sig
á þeim. f íslenzkri nútímaljóðlist hefur málið sjálft verið endurnýjað,
Birtingur 35