Birtingur - 01.12.1958, Side 51

í augum frumstæðs bónda er hrjóstrið ljótt; fegurðin er í gróðrinum, í
búsældinni. Þegar Njáluhöfundur lætur Gunnar segja: Fögur er hlíðin!
hefur ekki vakað fyrir honum sú fegurð, sem dregur okkur í Fljótshlíð-
ina nú á dögum, — enda bætir hann við: „bleikir akrar, en slegin tún“.
Það er ekki fyrr en menn horfa á náttúruna út um glugga borgarinnar,
að fegurð hennar verður þeim augljós í skilningi okkar. Náttúrudýrkun
19. aldar skálda okkar er hér engin mótsögn, því viðhorf þeirra allra
hafði mótazt af erlendri borgarmenningu og þeirri náttúrurómantík, sem
henni fylgir.
Mér kemur í hug smáskringileg saga um tvo góðkunningja mína, annan
skáld og vísindamann í Kaupmannahöfn, hinn bókaútgefanda hér í bæ.
Eitt sumar kom sá fyrri heim frá Kaupmannahöfn, og þeir tveir tóku sér
ferð á hendur austur í Öræfi, þar sem hvítur jökulhjálmurinn er rétt
yfir bæjunum, en skriðjöklar þokast niður á svarta sanda. Morgun einn
í himnesku veðri ganga þeir ásamt með bóndanum, þar sem þeir dvöldu,
á vit þessarar tindrandi dýrðar og standa báðir andspænis lrenni yfir-
komnir af hrifningu. Er þeir fá loks málið aftur, segir annar við bónd-
ann: Mikið má vera undursamlegt að búa í nábýli við slíka tign! „Iss,“
svaraði þá bóndinn, „mér hundleiðist þetta jökladrasl!" Og það var það.
En það er ekki aðeins fegurðarskynjun gagnvart náttúrunni, sem þannig
er ákvörðuð af öðrum hlutum. Slíkt er mjög algengt í listum. Ég býst við
því, til dæmis, að kvæðið „Ég vil elska mitt land“ sé heldur vesæll skáld-
skapur, myndlaus upptalningaruna. Samt er það sungið af mikilli hrifn-
ingu og stór hópur manna mun telja það fagurt. Ef þeir skoða hug sinn,
munu þeir komast að því, að fegurðin er ekki í kveðandinni, ekki í orð-
hljómnum, ekki í myndauðgi kvæðisins eða slíku, — heldur í samsömun
þeirrar ættjarðarástar, sem maðurinn ber í brjósti við merkingu
kvæðisins. 1 málverkum er það hinsvegar oft minningargildið, sem mestu
um ræður. Myndin sýnir stað, sem manni er hugstæður; því finnst honum
málverkið fagurt. Þannig er hinu hreina listgildi oft blandað saman við
allt annan hlut; listaverkið verður þá staðgengill hluta í umhverfi okkar
og skírskotar til í-eynslu, sem þegar er fengin, í stað þess að verða honurn
ný upplifun. Sé um fegurð nytjahluta að ræða, er þetta viðhorf eðlilegt.
Okkur þykir að öllu jöfnu sá stóll fallegri, sem gott er að sitja í, heldur
en sá óþægilegri. Skip þykir okkur fallegra, sem liefur rennileg form,
heldur en hið klunnalega.
En er þá til nokkur hrein fegurðarskynjun? munu menn spyrja. Er
hún ekki alltaf undirorpin einhverjum skilvitlegum þáttum af þessu tagi?
Þessu verð ég að svara með því, að sé svo, hljóti þeir þættir að liggja
svo djúpt og svo duldir í vitund okkar, að erfitt sé að gera sér þeirra
grein. Fegurð hljómlistar eða óhlutbundinna málverka, til dæmis, er
sjaldnast vakin í huga okkar af neinum s k i 1 g r e i n a n 1 e g u m tengsl-
Birtingur
49