Birtingur - 01.12.1958, Page 52

um við annað, — hvorki í hugmyndum okkar eða nánasta umhverfi. Hún
á samsvörun í tilfinningalífi okkar, sefar eða vekur upp næmleik þess,
og listaverkið tjáir sig í huga okkar eins og hugur okkar tjáir sig í því.
Við spyrjum ekki um tilgang, ekki um gott né illt, ekki um rétt né rangt,
og því getur slík fegurðarskynjun átt hljómgrunn á öllum sviðum til-
finningalífsins, jafnt því glaða sem tregafulla, og jafnvel það sem kallað
er ljótt í daglegu tali, já viðurstyggðin sjálf, getur upphafizt í slíka feg-
urð fyrir mátt listarinnar.
Á ýmsum tímum hafa menn álitið, að til væri eitthvert eitt og endan-
legt fegurðartakmark, sem listinni bæri að stefna að. Sem betur fer er
þetta fjarri sanni. Væri svo, þætti okkur harla lítils um vert alla þá
hluti, sem ekki stæðust þann mælikvarða fullkomnunarinnar. Það þýddi
ennfremur, að þroskað fegurðarskyn manna beindist allt að einu og sama
marki. Það væri til dæmis þokkalegt, ef okkur karlmönnum þætti ein og
sama kona fegurst allra, en hinar allar síðan stiglækkandi að fegurð út
frá þeim mælikvarða! Raunar er bandarísk kvikmyndagerð og fegurðar-
samkeppnir að reyna að koma þessu óeðlilega viðhorfi inn hjá fólki. Nei,
máltækið svíkur ekki, þegar það segir, að hverjum þylci sinn fugl fagur,
— enda þótt þjóðfélagsaðstæður og menning hvers tímabils velji sér
ákveðin fegurðarhugtök og setji þau á stall. Maðurinn er barn síns tíma,
og þótt hann kalli sig andlega frjálsan, eru hugmyndir hans og fegurð-
arskyn einatt mótuð af aðstæðum, sem hann hvorki ræður við né gerir
sér ijósar. Ég skal taka tvö dæmi og það fyrra enn um kvenlega fegurð.
Ef barokktímamaður 17. aldar stæði álengdar og horfði á fegurðarsam-
keppni nútímans, á röð grannlimaðra, þvengmjórra kvenna, myndi hann
óefað dæsa við af einskærri lítilsvirðingu og kalla þennan kvennafans
herfilegar fuglahræður eða eitthvað þaðan af verra. I augum barokktím-
ans er kona því aðeins fögur, að hún bókstaflega aki í spikinu; í myndum
Rubens og Jordanes eru þessi yndislegu kjötfjöll þeim mun yndislegri,
sem beinagrind líkamans hverfur betur í holdið.
En hvernig stendur á þessu? Með nýlendustofnunum vestan hafs hafði
borgarastétt Norður-Evrópu, einkum verzlunarlanda Niðurlanda, hafizt
úr þröngum kjörum í mikla velsæld. Almúginn lifði þó enn við sult og
seyru, og því varð ofhlæðið í listum, fatnaði, húsgögnum, já, og í kven-
líkamanum, tákn velsældarinnar og eftirsóknarverður munaður, sem að-
eins efnaðar stéttir gátu veitt sér. Nútíminn í Evrópu á ekki við hungur
að stríða, miklu fremur við offitu, og þvi á grannt og spengilegt holdar-
far, hófsemd í listum og híbýlamennt meiri hljómgrunn í hugum okkar
en ofhlæðið.
Það er haft eftir gamalli konu á Eyrarbakka, sem minntist á Nielsen
faktor, að hún sagði: Æ, hann var svo feitur og fallegur! Þarna kemur
50 Birtingur