Húsfreyjan - 01.10.1962, Síða 20

í landinu, þar á meðal stóru safni ýmissa
málsgreina, sem „sá mikli námsmaður og
fróðleikselskari" sem hann kallar, Olafur
Gunnlaugsson, sat og tíndi saman vestur í
Svefneyjum í 40 ár frá 1720—’óO. Hvers
kyns þetta safn er, lýsir Olafur sjálfur bezt
í skilgreiningu er með því fylgir: „Nokkuð
safn orðskviða og málsgreina, sem heil mál
eða meiningar hafa um nytsamlega hluti,
lifnaðarreglur og siðalærdóma, snillilega
til orða tekið, úr ýmsum bókum, svo sem
eru fyrst heilög ritning, þar næst norrænar
og íslenzkar sögur og rit fornaldarmanna, í
þriðja máta önnur skrif, sem á íslenzka eður
danska tungu gjörð eru eða útlögð, — item
er margt af eigin reynzlu og eptirtekt dikt-
að". Það er ekki að efa að í þessu Olafssafni
hefur verið margt, sem hefur hrifið séra Guð-
mund og gert honum erfitt að velja og hafna,
og því hefur hann tekið þann kostinn að
taka fremur meira en minna í orðskviðasafn
sitt;
I lok formála þessarar miklu bókar talar
séra Guðmundur svo hlýlega til lesenda
sinna og segir: Yrði nokkrum af samtíningi
þessum meinlaus og uppbyggileg dægra-
stytting, tel ég mér það ómak launað, er ég
hef fyrir hans samansafni og niðurröðun.
Að minnsta kosti vænti ég þess af greind-
um og góðfúsum lesara, að hann víti mig
ei, þó ég hafi fyrir mig tekið að safna þessum
málsgreinum og spakmælum í regluligt
registr, þar mörg af þeim mega álítast sem
prýði vors móðurmáls og þjóðar vorrar lifn-
aðar vísdómur í mörgum tilfellum. — Og
þar vort lofsverða bókmenntafélag álítr safn
þetta þess vert að það komi almenningi í
hendur, svo yfirlæzt það hér með félagi til
þóknanlegrar brúkunar og meðferðar.
Þótt gaman sé að lesa þessa 130 ára gömlu
bók Guðmundar Jónssonar á Staðarstað, get-
ur hún varla talist hentug fyrir þá sem vilja
vita hvað af þessum 12000 málsgreinum eru
raunverulega málshættir, því að þess er hvergi
getið. Til að seðja þá forvitni, ber að skoða
málsháttasafn Finns Jónssonar frá 1930, þar
sem málsháttunum er skipulega niðurraðað
eftir aðalorðum spakmælanna. Þarna eru
þau öll, sem við svo oft bregðum fyrir okk-
ur í daglegu lífi og þekkjum frá barnæsku
og tala sum hvert á móti öðru, eins og „hver
er sinnar gæfu smiður" og aftur á móti „eng-
inn ræður auðnu sinni sjálfur". Og mikið
hafa forfeður okkar velt fyrir sér siðfræði-
hugtökum gegnum aldirnar, og ekki sízt
hugsað um hið illa. Málsháttadálkurinn sem
fjallar um það, er nærri helmingi lengri en
sá sem hefur yfirskriftina „góður". Reynist
það sannmæli að „fleira er illt en að stela
og ljúga".
Þarna rekumst við líka á gamalkunnugt
heilræði „hvað ungur maður sér gamall
temur". Margir fyrrverandi barnaskólanem-
endur muna sjálfsagt eftir gríðarmiklu
spjaldi frá Rauða Krossinum, sem hékk í
barnaskólastofunum í gamla daga og hangir
kannski enn. Það var mikið uppeldisplagg,
skreytt myndum af hraustum unglingum,
sem voru að þvo sér, bursta tennur eða lágu
sofandi við opinn glugga og hífandi rok í
gluggatjöldunum. Yfirskriftin á þessu
skemmtilega blaði var einmitt „hvað ungur
nemur sér gamall temur" og merking þess
var mörgum jafn óskiljanleg og sumar ljóð-
línurnar í Heims um ból.
Þarna stendur einnig að „ekki þurfi að gefa
bakarabarni brauð", þessi vísdómur um að
bæta ekki á„ þar sem gnægð er fyrir og til
er í svo fjölbreyttum myndum á ýmsum
tungumálum, — „að bera ljós til sólar, timb-
ur til Noregs, vatn til hafs" — sem við reynd-
ar höfum í talshættinum „að bera í bakka-
fullan lækinn", — og í Englandi tala menn
um „að bera kol til Newcastle". Forngrikkir
höfðu máltækið „að flytja uglur til Aþenu"
í þessari sömu merkingu. Uglan er vizkunn-
ar fugl og Grikkir litu á Aþenu sem vizk-
unnar borg. Það virðist aðeins vera á Norð-
urlöndum sem brauð er notað í þessari tákn-
Framhald á bls. 36.
Húsfreyjan
20