Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2002, Síða 148

146
Katrín Axelsdóttir
stað og því getur verið að stig 1 og 2 hafi hafist allmiklu fyrr. Dæmið
í (6c) er einmitt um stig 1 og það kemur því ágætlega heim. í (6b) er
líklega um að ræða þf.hk.et.52 Þá er myndin sennilega ritvilla fyrir
okkart því að beygðar myndir í nf. og þf.hk.et. voru mjög langlífar.
Þá er eftir að skýra dæmið í (6a). Þarna stendur yðar í stað yðra.
Þetta stig (sem er óskilgreint) kemur að því er virðist á eftir stigi 3.
Það er því ósennilegt að slíkt dæmi sé til frá 15. öld. Dæmið er úr
Laurentius sögu biskups. Setningin með dæmi Bjöms er úr skinnbók-
inni AM 180 b fol. En í útgáfunni sem Bjöm notaði er ekki rétt farið
með því að í handritinu stendur: „at þier talit svo miukt latinu sem
ydra modur tungu“ {Laurentius saga biskups 1969:116). Handritið var
áður talið frá lokum 15. aldar en nú talið frá því um 1500 (Laurentius
saga biskups 1969:xxx-xxxi). Það skiptir þó ekki öllu máli hér. Um
beygða mynd er að ræða í þessu falli, eins og búast má við á þessum
tíma. Annað handrit Laurentius sögu, AM 406 a 4to, hefur að geyma
svolítið frábmgðna gerð sögunnar. Þar stendur: „at ydur er so miukt
latinu a[d] tala sem modur tungu ydar“ (Laurentius saga biskups
1969:116). Þama er notuð nýmynd en það er ekki að undra því að
þetta handrit er talið ritað laust fyrir 1530 (Laurentius saga biskups
1969:xi). í Nýja testamenti Odds frá 1540 er einmitt farið að örla á ný-
myndum í þf.kvk.et., sbr. töflu 10. Hér kemur því allt heim og saman.
4. Skýringar
Forvitnilegt er að velta fyrir sér hvað hafi búið að baki svo mikilli
breytingu sem hvarf eignarfornafnanna er. Hér á eftir verða ræddar
skýringar á ýmsu varðandi þróunina sem rakin var í 3. Fyrst er litið á
ýmsar hugsanlegar ástæður þess eignarfomöfnin hurfu (4.1). Þá verð-
ur fjallað um hugsanlegar skýringar á því af hverju sum föll/myndir
héldust lengur eða skemur en önnur (4.2).
52 Sbr. nmgr. 10. Ef svo ólíklega vill til að dæmið sé í þf.hk.ft. þá er þetta e.t.v.
dæmi um stig 2 á 15. öld. Það kemur nokkuð á óvart því að í Reykjahólabók (sjá töflu
9) frá upphafi 16. aldar eru engin merki um stig 2. En þá má reyndar hugsa sér að
'oreytingin hafi ekki hafist alls staðar á landinu á sama tíma. Reykhólar eru á Barða-
strönd og alþekkt er að málnýjungar bárust oft seint á Vestfjarðakjálkann.