Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2002, Page 162

160 Kristján Arnason
(1) a. Gamansögur og sagnir eru sagðar á mállýskunni.
b. Ljóðahöfundar og síðar sagnameistarar taka að nota málið, t.d.
í samtölum í skáldsögum og útvarpi.
c. Leikritun og prósaskrif þróast.
d. Mikilvægt skref er það sem Kloss kallar Ausbau des
Zweckschrifttums, en það eru kennslubækur, sem haldast í
hendur við smærri frumrannsóknir á heimaslóðum. Þessu fylgja
átthagarit (volkstumliche Zeitschriften), og byrjað er að nota
málið í bréfum. Menn taka að flytja fyrirlestra í útvarpi og
vinna vísindalegar lýsingar á mállýskunni sjálfri.
e. Næsta skrefið er þegar skrifaðir eru tæknitextar og kennslubæk-
ur um fleiri mannlífsþætti og gerðar alvarlegar rannsóknir á
málinu og menningunni (grössere Originalforschungen zur
Heimatkunde). Farið er að gefa út alvöru tímarit (anspruchs-
volle Zeitschriften) á málinu. Mikilvægir útvarpsfyrirlestrar eru
fluttir.
f. Lokastigið í þessari þróun er það þegar fjallað er um vísindi og
rannsóknir á ólíkum fræðasviðum, og þegar tekið er að nota
málið í opinberri stjómsýslu og atvinnulífi og prenta dagblöð.
Hvert þessara sviða er ný glíma fyrir málið á leið til ritmálsþroska.
Eins og vænta má, geta vaknað margar spumingar og til verða
álitamál áður en samkomulag næst um form ritmálsins. Hér er auð-
vitað nærtækast fyrir okkur að skoða þróun nýnorsku í Noregi, en um
það má fræðast í bók Einars Haugen (1966), sem lýsir þeim gríðarlega
vanda sem Norðmenn stóðu frammi fyrir að koma sér saman um
rimálsstaðal þegar þeir fengu sjálfstæði á 19. öld. Þetta vandamál er
enn ekki að fullu leyst, nærri tveimur öldum eftir að Norðmenn sögðu
skilið við Dani.
Vissulega er nokkur munur á upphafi íslenskrar ritaldar og þeim
aðstæðum sem Kloss rannsakar, þar sem hinir nýju staðlar áttu í sam-
keppni við aðra staðla sem fyrir voru (svo sem dönsku, þýsku og hol-
lensku). ísland er jafnan talið hafa verið menningarlega „óspjallað"
við landnám. Eigi að síður eru sum vandamálin hin sömu við þróun
nýs ritmáls í samkeppni við annað og þegar ritmál þróast frá upphafi,