Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2002, Qupperneq 167

Upptök íslensks ritmáls
165
vel heim við það sem hér er haldið fram. Og það virðist líka full
ástæða í málsögulegum athugunum til að huga nánar en oft er gert að
sambandi ritmáls og talmáls, með það í huga að það er flóknara en
margur heldur.
Þótt íslenska sé almennt talin mjög íhaldssöm tunga er vitað að
talsverðar breytingar hafa orðið á hljóðkerfinu frá landnásmöld.
Grundvallarbreytingar eins og hljóðdvalarbreytingin og hrun fjölkerf-
isins sem gilti í fomu máli (með sérstökum undirkerfum langra, stuttra
og áherslulausra sérhljóða t.d.) má vel líkja við umbyltingu. Hins veg-
ar hefur þessari byltingu verið „hagað“ þannig að sama rimál og rit-
form er nothæft til að skrá texta Snorra Sturlusonar og Halldórs Kilj-
ans Laxness. Sama stafsetning er nýtileg, þótt hljóðkerfin séu í grund-
vallaratriðum ólík. íhaldssemi íslenskunnar er fyrst og fremst í orða-
gerð og setningagerð, en ekki framburði, og framburður norsku og
dönsku er oft „fomlegri“ en sá íslenski, þótt orðhlutakerfi hafi riðlast.
Kannski má orða þetta sem svo að hljóðbreytingar hafi fengið að
renna sitt skeið óáreittar í íslensku ef þær komu ekki í veg fyrir að
hægt væri að skrifa og lesa eldra og yngra mál með svipuðum hætti.
Framburður orða eins og fránn og hjálp að fomu og nýju er mjög ólík-
ur, en það veldur ekki vandræðum í riti og lestri.
2. Rætur íslensku
I ljósi þeirra dæma sem minnst var á í 1.1 og 1.2 er það afar athyglis-
vert að val á viðmiði virðist ekki hafa verið neitt vandamál þegar
ritöld hófst hér á landi og raunar heldur ekki í Noregi á þeim slóðum
sem nátengdastar vom íslandi til foma. Það að Fyrsti málfræðingur-
inn skuli ekki minnast á þetta vandamál er sýnu athyglisverðara fyrir
það hversu athugull hann er um önnur vandamál sem fylgja því að
hefja ritun á íslensku. Raunar virðist harla lítið fjallað um mál-
lýskumun (á íslandi eða hinu norræna málsvæði) í íslenskum miðalda-
ntum (sbr. þó 4.2 hér á eftir). Líklegasta ástæðan fyrir þessu er sú að
viðmiðið hafi þegar verið valið, áður en ritöld hófst. Að íslenskt ritmál
byggi á einu ským viðmiði, einni mállýsku.