Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2002, Qupperneq 234

232
Guðrún Kvaran
ari nafngift var að Halldór Laxness hafði misskilið orðið hriflinga-
björg þegar hann notaði það í Sjálfstœðu fólki (1994a:310-311):
Til sannindamerkis um virðíngarleysi sitt fyrir þessum æðri máttarvöld-
um dalsins kastaði hann steininum niðrí gilið, og steinninn heyrðist fara
með bergmáli á hriflíngabjörgum niðrí gilbotninn og það heyrðust
gamlar felmtraðar raddir að neðan.
Hriflingabjörg er kvenkynsorð sett saman af hrifling ‘hrifs, hnupl;
ígripavinna, snöp’ og björg ‘björgun, hjálp’. I Orðabók Blöndals (1920-
1924:356) er skýringin við hrifling ‘Rapseri, Sammenskrab’ og við
hriflingabjörg ‘det at leve fra Haanden i Munden’. Ekki er þess getið
að það sé staðbundið. Erfitt er að segja með vissu hvers vegna Hall-
dór notaði orðið eins og hann gerði. Svo virðist sem hann hafi fremur
tengt síðari liðinn við orðið bjarg en björg. Orðabók Blöndals var
löngu komin út þegar bókin Sjálfstœtt fólk var gefin út í fyrsta sinn og
þar hefði hann átt að geta fundið rétta merkingu. Skýringin gæti legið
í orðum Þórbergs Þórðarsonar sem hann skrifaði í bréfi til Stefáns Ein-
arssonar 29. júní 1953. Bréfið var síðar prentað í Helgarpóstinum 28.
ágúst 1981 og aftur í áðumefndu greinasafni Vilmundar Jónssonar.3
Þar segir Þórbergur frá því (1985:308-309) að Halldór hafi fengið
orðasafn að láni hjá sér þar sem orðasambandið að fara á hriflinga-
björgum hafi komið fyrir. Það sé notað um það að „ferðast með hjálp
manna á þann veg, að einhver skýtur undir ferðalanginn hesti nokkurn
spöl, annar ferjar hann máske yfir vík eða vog, sá þriðji ljær honum ef
til vill dróg lengra áleiðs o.s.frv.“ Þórbergur taldi orðasambandið
sjaldgæft og öllum þorra manna lítt skiljanlegt. Orðabókin á aðeins
eitt dæmi um hriflingabjörg til viðbótar við dæmi Halldórs. Það er úr
stöku um fötu á kvíavegg sem birtist í Ársriti Sögufélags ísfirðinga
(1963:6):
3 Þetta má virðast nokkuð flókið (bréf frá Þórbergi Þórðarsyni til Stefáns Einars-
sonar birt í greinasafni Vilmundar Jónssonar), en tengslin eru á þá leið að Vilmundur
hafði látið Þórberg fá „stílfræði" eftir sig, þ.e. upptalningu á nokkrum stfltegundum,
og beðið hann að senda Stefáni með skýringum. í bréfi Þórbergs til Stefáns koma
þessar skýringar fram sem hér er vitnað til, en vegna þess að upptalningin á stflteg-
undunum er upphaflega frá Vilmundi er þetta birt í ritsafni hans.