Vera - 01.07.1987, Síða 16

verið þó nokkuð rannsökuð (Sacks 1974; Jefferson 1974;
Goodwin, 1980). í Ijós hefur komið að
áheyrendur styðja ekki endilega
þann sem segir frá heldur fær sá
sem er að tala á sig skot og
gagnrýni meðan á frásögn
stendur. Nauðsynlegt er fyrir
stráka að læra að þola og bera af
sér gagnrýnisskot annarra jafn-
framt því að halda athygli og
klára frásögn sína (Byggt á sam-
antekt Maltz og Borker, 1982:
205—208).
Stelpur leika sér í smærri hóþ-
um en strákar. Þær eru oft tvær
og tvær saman, oftast jafnaldr-
ar. Þær eru yfirleitt útaf fyrir sig
að leika, eða við þannig aðstæð-
ur að það þarf að bjóða þriðja
aðila formlega að vera með ef til
kemur. Leikurinn byggist upp á
samvinnu og er yfirleitt ekki
gerður fyrir keppni (Lever, 1976;
Goodwin, 1980).

Teikningar: Sigga Lillý
Samskipti milli stelpna eru yfirleitt ekki valdasamskipti heldur
byggjast upp á vináttutengslum. Felst vinátta fyrir stelpum í nán-
um tengslum, skuldbindingum og tryggð og hugmyndin um bestu
vinkonuna er mjög mikilvæg. Stelpur tengjast náið og oft getur
ein vinkona orðið til þess að önnur er útilokuð. Vegna þess hve
stelpur verða nátengdar hver annarri geta vináttuslit orðið til-
finningalega mjög erfið (Maltz og Borker, 1982: 205).
Goodwin (1980: 1972) bendir á að þessi grasrótar umgjörð á
samskiptum stelpna þar sem eru engin eða lítil valdasamskipti,
þjálfar stelpur í að mynda með sér samtök jafningja gegn öðrum
hópum. Aftur á móti kemur fyrir að stelpur lendi í vandræðum þvi
það myndast oft togstreita, deilur og andúð og af því að það er
enginri sérstakur leiðtogi í stelpnahópi sem allar hlýða getur
reynsterfitt að leysa vandamálin. Ekki þykir réttlátt meðal stelpna
að leysa deilur með valdbeitingu, eins og leyfilegt er meðal stráka
né heldur er réttlátt að beita sterkri persónu eða félagslegum
styrkleika. Því kemur fyrir þegar deilur rísa í hópi stelpna að þær
gera ekkert, gefast upp og leysa upp hópinn (Lever, 1976). Strák-
ar myndu líklega leysa vandamálið með áflogum og stríði. Stelp-
urnar læra meðtímanum aö leysa vandamál sín meðorðum. Þær
læra að stofna og viðhalda sambandi sem byggir á nánum tengsl-
um og jafnrétti. Þær læralíkaað gagnrýna aðraá réttan og viður-
kenndan hátt og í þriðja lagi að túlka rétt það sem aðrar stelpur
segja. Vináttu er komið á með tali. Þær læra að styðja hvor aðra
í orðum og læra að viðurkenna rétt annarra til þess að tala. Þær
samþykkja oft það sem sagt er í þeim tilgangi að koma upp og við-
halda sambandi sem byggist á jafnrétti og nálægð (Maltz og
Borker, 1982:205—206). Stelpur skiptast á upplýsingum og trún-
aði til að viðhalda nánu sambandi en einnig til að skapa skuld-
bindingar. Þær læra að gagnrýna og deila án þess að virðast of
árásargjarnar og án þess að fólki finnist þær vera stjórnsamar og
frekar. Stjórnsemi er bönnuð því hún eyðir jafnrétti og komið hef-
urfram að í stelpna hópi er álitið mjög neikvætt að skipa jafningja
sínum fyrir og er aðeins viðeigandi í leik og ef um yngra systkini
er að ræða (Goodwin, 1980). Deilur og gagnrýni í heimi stelpna
er áhættusamt fyrirbæri vegna þess að hún getur snúist gegn
gagnrýnandanum. Stelpur læra því að fara pent í gagnrýni og
setja hana oft fram í nafni einhvers annars eða óbeint í gegnum
þriðja aðila. (Maltz og Borker 1982: 206) Stelpur verða að læra að
túlka nálægö vináttunnar og átta sig á því hvað í henni felst ásamt
því að læra að þekkja gagnrýni. Þær stelpur sem ekki aðlagast
eiga á hættu að verða útilokaðar og hæddar.
Þannig eru það bæði foreldrar, ættingjar, vinir, skólinn og börn-
in sjálf sem viðhalda ólíkri félagsmótun kynjanna. En ekki bara
þessir aðilar, fjölmiðlar og bókmenntir eiga mjög stóran þátt í að
viðhalda hefðbundinni félagsmótun.
STELPUM MISMUNAÐ
Á meðan þjóðfélagið er kynskipt verða til hinar ýmsu hefðir og
venjur sem tengjast kynjunum sérstaklega. Bókmenntirnar
endurspegla oft hlutverk kynjanna í þjóðfélaginu og eiga sinn þátt
í að móta börnin. Þó nokkuð hefur verið gert af því í bókmenntum
að fjalla um leikmenningu stráka. Til dæmis eru vinsælar núna
upp á síðkastið svokallaðar ,,pollabókmenntir“ (sjá Veru 6/1986)
þar sem sagt er frá litlum drengjum þegar þeir eru að alast upp.
Hinsvegar hefur lítið verið gert af því að skrifa ævintýri eða sögur
um stelpur, samskipti þeirra og ævintýri og hvernig þær geta
bjargað sér úr vandræðum. í bókum (og sjónvarpsmyndum) eru
stelpurnar iðulega í aukahlutverkum. Þær fá að vera með strák-
unum og eru síður en svo afgerandi í sögunum. Þegar eitthvað
spennandi og jafnvel hættulegt fer að gerast eru þær oft skildar
út undan. Gott dæmi um þetta eru hinar sívinsælu Fimm- og
Ævintýrabækur eftir Enid Blyton, þar sem Georgína er alltaf að
reyna að ná sama sess og strákarnir. Hún vill láta kalla sig Georg
og berst á móti því að vera skilin eftir meö Önnu sem er hrædd
við allt. Sama má segja um gömlu ævintýrin. Hlutverk prinsess-
anna í ævintýrunum er alltaf það sama, þ.e. að vera fallegar, ynd-
islegar og viðkvæmar. Þær geta ekki bjargað sér sjálfar heldur
verða að bíða þangað til riddarinn á hvíta hestinum kemur og
bjargar þeim úr höndum hins vonda og svona mætti lengi telja.
Eins og mæður þeirra, eru stelpur og leikmenning þeirra ekki
eins áberandi í þessu þjóðfélagi og strákar. Gott dæmi um það
eru íþróttasíður dagblaðanna sem segja ósjaldan frá „pollamót-
um“ í hinum ýmsu íþróttagreinum en gleyma jafnoft að segja frá
íþróttum eða tómstundaiðju stelpna jafnvel þó þær séu að keppa
í hefðbundnum karlaíþróttum.
Þrátt fyrir þessa litlu athygli er vitað að það er margt í menningu
og leikhefð stelpna sem er sérstakt og athyglisvert og ýtir undir
ákveðinn þroska og skilning á mannlegum samskiptum, en þótt
einkennilegt megi virðast nýtist þeim ekki til framdráttar þegar út
í þjóðfélagið er komið. En í rauninni er það ekki svo skrýtið því
þjóðfélagið er mótað af karlmönnum og það gildismat og eigin-
leikar sem tengjast konum sérstaklega ekki hátt skrifaðar.
Þannig hefur þjóðfélag okkar og menning þróast i gegnum
tíðina í það að konur og karlar gegni ólíkum hlutverkum og þess
vegna er félagsmótun stelpna og stráka í dag ólik. Stelpur efla og
styrkja aðra eiginleika en strákarnir, eigjnleika sem bæði kynin
hafa í sér en þurfa misjafnlega mikið af þegar út í þjóðfélagið er
komið. Hvorugu er þessi mótun eiginleg og er það mjög ein-
staklingsbundið hvernig tekst að móta hvern og einn. Sumir
strákar eiga erfitt með að aðlaga sig að karlamenningunni og
sumar stelpur að kvennamenningunni. Konur hafa i gegnum
16