Vera - 01.03.1988, Blaðsíða 7

módeli hans. Hvaö vitsmunina snertir er æðsta stigið abstrakt eða
sértæk hugsun sem fullorðið fólk á að hafa vald á. Að dómi Piaget
ogsamkvæmtgáfna-ogvitsmunamælingumannarrasálfræðinga
nær nokkur hópur fólks aldrei þessu vitsmunastigi. Tegundin
maður er því eðlisólík innbyrðis. Kenningin gerir ráð fyrir því að
ekki sé einungis um að ræða meira ,,magn gáfna“ ef svo má
segja frá einu stigi til annars heldur eru vitsmunirnir eðlisólíkir eftir
stigum. Sá maður sem ekki kemst upp allan stigann hlýtur því að
vera talsvert frábrugðinn þeim sem trónir á toppnum. Ég hef með
sjálfri mér nefnt þetta ,,gáfnafasisma“, jafn vondan og skaðlegan
og annan fasisma.
Konur með nýjan kvarða
Svipað er að segja um siðgæðiskenningar Kohlbergs. Þar kom-
ast ekki allir upp á æðsta stigið sem kannski er ekki von og mun
skiljanlegra en hugmyndin um eðlisólíka vitsmuni. Hins vegar
hlýtur manni að þykja eitthvað bogið við mælingarnar eða mæli-
tækið bæði hjá Freud og Piaget þegar I Ijós kemur að konur skora
hjá báðum afar lágt þegar mældur er persónuleikaþroski og sið-
gæðisþroski. Konur i sálfræðingastétt hafa fyrir löngu tekið þessa
kalla i gegn og bent á veilurnar í módeli þeirra. Þær hafa meira
aö segja búið til annan kvarða til aö mæla siðgæðisþroskann,
kvarða sem miðar við reynslu og menningu kvenna. Þá snýst
dæmið við körlum í óhag. (Sjá má bækurnar In a different Voice,
Towards a new þsychology and women og Gyn/Ecology.)
Þessar kenningar um þróun neðan frá og ugp á við bæði hvað
varðar lífið ájörðinni og hvern einstakling eru meiraen varasamar
°9 gagnrýni verðar. Hvað réttlætir það að ein tegund teljist annarri
æðri eða fullkomnari? Hvaða rétt hefur maðurinn til að telja sig
kórónu sköpunarverksins? Gefur kannski stærð heilabúsins hon-
um slíkan rétt?
Ætli ekki sé sanni nær að hver tegund er fullkomin eins og hún
er og engin annarri æðri. Eins trúi ég að það sé með hvern ein-
stakling innan tegundarinnar, hann er fullkominn nýfæddur. Auð-
vitað þarf ungviðið að læra margt til að komast af þ.á.m. að lifa í
samfélagi við aðra. Yfirleitt hefur öðrum tegundum en manninum
tekist það betur en honum og hefði því þroskaðri persónuleika en
maðurinn á mælikvarða Freuds að ekki sé talað um siðferðisskala
Kohlbergs. Ef litið er fordómalaust á líf manna og dýra lifa hin síð-
arnefndu í mörgu tilliti göfugraog fullkomnara lífi en menn. A.m.k.
sé miðað við nútímamenningu. Aðeins menn drepa sér til gam-
ans. Aðeins menn eyðileggja svo umhverfi sitt að til vandræða
horfir. Aðeins menn sækjast eftir að drottna yfir öðrum af sinni teg-
und og brjóta vilja þeirra á bak aftur. Og einungis menn lifa óhófs-
sömu kynlífi og spilla sjálfum sér I mat og drykk.
Hvað er dýrsleg hegðun?
í Ijósi þessa fer að verða óljós merking orðanna dýrslegur og
mannlegur. Hvers vegna segjum við að menn hagi sér dýrslega
þegar hegðunin hefur gengið út yfir allt velsæmi? Er ekki þá verið
að Ijúga upp á dýrin, gera þeim upp hegðun og eiginleika sem þau
hafa ekki? Það er einmitt megineinkenni þessarar þróunarhugs-
unar; að skilgreina aðra, bæði tegundir og einstaklinga af sömu
tegund niður á við. Af hroka eru dýrin þannig skilgreind og hið
sama á við um þróunarmælingar hvers konar sem gerðar eru á
mönnum. Vísinda- og fræðimenn búa til kenningu út frá eigin
áhuga, þekkingu og menningu, smíða síðan mælitæki út frá
sömu forsendum og prófa kenninguna á lifandi mönnum, ákvarða
sjálfir skalann og gefa einkunnir. Allt er þannig úr garði gert að ein-
ungis sumir einstaklingar komast á toppinn eða teljast fullþroska
samkvæmt mælingum þessum. Þar með eru aðrir dæmdir úr leik
sem fullgildir í mannlegu samfélagi, hvað skýrast kemur þetta
7