Ljósmæðrablaðið - 01.05.1990, Blaðsíða 43

Rhesusvarnir og eftirlit með
rhesusneikvæðum konum
Um 15% kvenna eru rhesusnei-
kvæðar. Þegar rhesusneikvæð kona á
von á barni með manni sem er rhesus-
jákvæður, eru 50% líkur á að barnið
verði rhesusjákvætt. Blóðflokkar erfast
eins og önnur einstaklingseinkenni.
Við blóðflokkun eru notuð tvö megin-
kerfi, ABO kerfið og rhesuskerfið.
Helstu blóðflokkarnir eru A, B, AB og
O og tákna stafirnir ákveðna gerð
rauðra blóðkorna. Við rhesusflokkun
er einstaklingum skipt í rhesusnei-
kvæða eða rhesusjákvæða eftir hvort
ákveðinn þáttur, D-antigen, er til stað-
ar á blóðkornunum eða ekki. Fyrir
væntanlega foreldra skiptir rhesusþátt-
urinn miklu máli.8
Við ýmsar aðstæður getur blóð úr
fóstrinu komist yfir í blóðrás móðurinn-
ar. Ekki þarf nema hálfan millilítra af
fósturblóði, til að móðirin myndi næmi
9egn rhesusjákvæðum blóðkornum.
Við þessa fyrstu ,,blöndun“ blóðs fóst-
urs og móður, myndar móðirin mótefn-
ið Immunoglobulin M. Mólíkúl þess
eru svo stór að það kemst ekki yfir fylgju
og skaðar því ekki fóstrið. Við endur-
tekna ,,blóðblöndun“ bregst líkami
móðurinnar við með því að mynda
Immunoglóbulin G. Það kemst yfir
lylgju og inn í blóðrás fóstursins, þar
sem það veldur eyðileggingu á rauðum
blóðkornum. Þessi eyðilegging veldur
auknum niðurbroti á hemoglobini og
fóstrið fær gulu. Við mikið blóðleysi
verður stækkun á hjarta, lifur og milta.
Truflun á starfsemi þessara líffæra veld-
ur vökvasöfnun í kviðarholi og bjúg-
myndun um allan líkamann.19 Þetta
ástand getur leitt til dauða fósturs fyrir
eða við fæðingu.
Mótefnismyndun móðurinnar getur
hafa orðið við fósturlát, utanlegsfóstur,
legvatnsástungu, smá blæðingu í fylgju
á meðgöngunni, fylgjulos snemma í
fæðingu og svo við fæðinguna sjalfa.
Einnig getur móðirin hafa fengið blóð-
gjöf, þar sem rhesusflokkunin var ekki
nógu nákvæm. Þegar rhesusneikvæð
kona fæðir, er tekið naflastrengsblóð til
að athuga rhesusflokk barnsins og
hvort aukning er á niðurbroti hemo-
globins. Einnig er gert Coombs próf til
að athuga hvort Immunoglobulin M
finnst í blóði barnsins. Reynist barnið
rhesusneikvætt þarfnast móðirin ekki
meðferðar. Ef barnið reynist rhesusjá-
kvætt, er móðurinni gefið Rhesus Im-
munoglobulin innan 72 klst. eftir
fæðinguna til að fyrirbyggja mótefna-
myndun. Einn skammtur veitir vörn
gegn ,,blóðblöndun“ 40—50 millilítra
frá fóstri yfir til móður.
Fyrir daga rhesusvarna var með-
göngusaga rhesusneikvæðrar konu,
sem átti rhesusjákvæðan mann þann-
ig. í fyrstu meðgöngunni urðu yfirleitt
engin vandkvæði, en við fæðinguna
myndaði konan næmi __ fyrir rhesu-
sjákvæðum blóðkornum. í annari með-
göngunni myndaði móðirin mótefni
gegn rhesusjákvæðum blóðkornum
fóstursins, sem leiddi til eyðileggingar á
þeim. Við það varð fóstrið fyrir blóð-
leysi sem gat skaðað heilsu þess. Þriðja
meðgangan endaði oftast með fóstur-
láti og var þessum konum ráðið frá að
eignast fleiri börn.19
Rhesusvarnir á íslandi hófust árið
1969 og hafa verið stundaðar á öllu
landinu síðan 1975. Geysimikill árang-
L-iósmædrablaðið
41