Ljósmæðrablaðið - 15.11.2002, Blaðsíða 7

stöðumati og fagmannlegum aga).
Broddi Jóh annesson (1978) talar ekki um
kennara sem fagmenn heldur kallar starf þeirra
skuldbundið lífsstarf og segir :
“Starfið veltur á viðurkenndum forða
sameiginlegrar sérþekkingar, kunnáttu sem
leikni, og sameiginlegu siðgæði starfsmanna.
Gæta þeir þess sjálfir án ytri íhlutunar og af
því hugarfari, að skyldur þeirra við
skjólstæðinga sína séu æðri öðrum skyldum
starfsins.”(bls. 12).
Eins og áður er vikið að er í heimildum erfitt
er að finna eina skilgreiningu á því hvað sé
fagstétt. Það eru þó nokkur atriði sem margir
höfundar virðast vera sammála um sem
einkenni fagstétta og eru þau þessi;
* hún hefur sérhæfða menntun, oft á
háskólastigi sem aðgreinir hana frá öðrum
stéttum
* hún hefur oftast lögverndað starfsvið
* hún hefur ákveðið sjálfræði hvað varðar
starf sitt og menntun og ákveðna lokun með
t.d. fjöldatakmörkunum í nám sitt og varðandi
það hverjir geti á hvaða hátt öðlast
lögverndunina
* hún nýtur virðingar og trausts í samfélaginu
* hún hefur eigin siðareglur
* hún er nátengd ríkisvaldinu, því flestar
fagstéttir eru starfsmenn ríkisins á Islandi og
víða í Evrópu og þjóna því á sama tíma og þær
þjóna einstaklingunum (Larson 1977, Broddi
Jóhannesson 1978, Thorstendahl 1990, Collins
1990, Siguijón Mýrdal 1992, Kirkham 1996).
Sjálfri hugnast mér vel hugmyndir Brodda
Jóhannessonar (1978) um skuldbundið lífsstarf
og finnst þær komast næst því að vera
skilgreining á fagstétt. Hugmyndir hans innifela
flest einkenni sem að ofan eru talin, en er líka
nógu opnar til að umfaðma sem flesta. Hér á
eftir verður leitast við að svara spurningunni
hvort ljósmæður séu fagstétt í þessum skilningi.
Þekking , hugmyndafræði og menntun
Þegar talað er um þekkingu stéttar eins og
ljósmæðra er óhjákvæmilegt að ræða einnig
um menntun þeirra og þá hugmyndafræði sem
hún byggir á. Er hún þessleg að líklegt sé að
hún ffamleiði fagstétt sem fellur að einkennum
fagstétta? Til þess þarf að skoða söguna og
reyna að greina þær stefnur sem þar koma fram
og grunninntak námsins. Ennfremur að reyna
að átta sig á hvort samhljómur sé milli
menntunar, hugmyndafræði stéttarinnar og
starfa hennar.
Kirkham (1996) segir að fagstéttir hafi sértæka
þekkingu sem aðrir hafi takmarkaðan aðgang
að. Hér er ekki bara verið að tala um vísindalega
þekkingu sem fæst með fræðilegu námi, heldur
einnig “the guilty knowledge” og er þá átt við
dulúðina, hina duldu þekkingu sem ekki er
hægt að skrá kerfisbundið. Um þetta atriði
eru flestir sammála sem á annað borð skrifa
um fagmennsku. Siguijón Mýrdal (1992) segir
að fagstéttir ráði yfir skipulegri þekkingu sem
talin sé mikilvæg í samfélagi nútímans. Ólöf
Ásta Ólafsdóttir (1995) lektor í ljósmóðurfræði
við Háskóla íslands, segir að ljósmæður hafi
sameiginlegan þekkingargrunn og horfi
svipuðum augum á ljósmóðurstarfið.
Tvær meginstefnur hafa verið ríkjandi í
hugmyndafræði um barneignarferlið
(meðgöngu, fæðingu og sængurlegu).
Annarsvegar er sú stefna að barneignarferlið
sé ekki eðlilegt fýrr en það er yfirstaðið. Þessi
stefha er sjúkdómamiðuð og mjög tæknivædd
og byggir á þeirri hugmyndafræði
læknisfræðinnar að lækna sjúkdóma (Oakley
1993, Raebum 2000, Towler og Bramall 1986).
Að auki felur orðið eðlilegt í sér viðmið,
mælingu og tölfræðilegan möguleika. Allt frá
16 öld að franski læknirinn A. Pére og ítalski
læknirinn Mercuiro skrifuðu um að eðlilegt
þætti að ljósmæður sæju um eðlilegar fæðingar
en læknar óeðlilegar, sækja læknar nokkuð
fast inn á starfsvöll ljósmæðra. Löggjafinn
með styrk lækna sá til þess að ljósmæður máttu
ekki nota ýmis tæki eins og fæðingatöng, sem
var mikilsvert hjálpartæki við erfiðar fæðingar,
sem og notkun klóroforms eða sterkari
verkjalyfja. Læknar stýrðu einnig menntun
ljósmæðra og hefur það haft gífurlega mikil
áhrif á störf þeirra og hugmyndafræði (Towler
og Bramall 1986).
Hins vegar er sú stefna að líta á bameignarferlið
sem eðlilegt þar til annað kemur í ljós og hefúr
þessi stefna frekar verið kennd við
hugmyndafræði ljósmæðra. Hér er gengið út
ffá því að hver fjölskylda sé einstök með sínar
þarfir og væntingar, og að þetta ferli sé ekki
sjúkdómur (Bryar 1995).
Ljósmæðranám við Háskóla íslands
Á Islandi er talað um undirvísun presta fyrir
yfirsetukonur í kirkjutilskipunum á 16 öld, en
ákveðin tilskipun um menntun stéttarinnar sést
fyrst í erindisbréfi hins fyrsta landlæknis,
Bjarna Pálssonar frá 17. maí 1760 (Sigurjón
Jónsson 1959). í framhaldi afþví em ljósmæður
prófaðar hjá landlækni allt til ársins 1911 að
Háskóli íslands er stofnaður og Læknaskólinn
í Reykjavík sem hafði annast kennslu
ljósmæðra var lagður niður og breytt í
Læknadeild Háskóla íslands. Nám ljósmæðra
fram að þeim tíma fólst í stuttu námskeiði oft
um það bil mánaðarlöngu, haldið hjá landlækni
eða héraðslækni. Landlæknisembættið var því
ekki lengur í tengslum við læknakennsluna að
minnsta kosti ekki samkvæmt lögum. Þáverandi
landlæknir lagði fram tillögur um framhald
ljósmæðranáms, þar sem hann yrði sjálfur
Hins vegar er sú
stefna að líta á
barneignarferlið sem
eðlilegt þar til annað
kemur í Ijós og hefur
þessi stefna frekar
verið kennd við
hugmyndafrœði
Ijósmœðra. Hér er
gengið út frá þvi að
hver fjölskylda sé
einstök með sínar
þarfir og vœntingar,
og að þetta ferli sé
ekki sjúkdómur
(Bryar 1995).
Ljósmæðrablaðið 7
Nóvember 2002 '