Ljósmæðrablaðið - 15.11.2002, Blaðsíða 13

ljósmæður störfuðu almennt sjálfstætt úti um
landið og voru umdæmisljósmæður. Þegar
barneignar-þjónustan flyst svo, fyrst inn á
sjúkrahús með því að heimafæðingar hætta að
mestu og mæðravemdin kemur svo mun síðar
í einhverjum mæli á heilsugæslustöðvar, eru
ljósmæður grandalausar í fyrstu og taka of
seint við sér að fá faglegt sjálfræði í breyttu
heilbrigðiskerfi. Að auki voru þær vanar því
að starfa náið með læknum og að einhverju
leyti undir þeirra stjóm og átta sig ekki á valda
pýramídanum sem myndast hefur hjá
hjúkrunarífæðingum og því að starfsvettvangur
ljósmæðra sé skilgreindur innan hjúkmnar (sjá
Skipurit Landspítala Háskólasjúkrahúss 2002,
Lög um heilbrigðisþjónustu 97/1990).
Umræða og niðurstaða
Ef tekið er mið af þeim atriðum sem mér sýnist
ífæðimenn sammála um að einkenni fagstéttir,
þá uppfylla ljósmæður flest ef ekki öll þeirra.
Þær hafa sérhæfða menntun, sem nú er á
háskólastigi. Þessi menntun aðgreinir
fagstéttina ffá öðrum stéttum. Fagstéttin hefur
sérhæfðan þekkingargrunn, sem hún byggir
starf sitt á, en nýtir sér einnig þekkingargrunn
frá öðrum stéttum aðallega læknisfræði og
hjúkrun ásamt ýmsum greinum
félagsvísindanna eins og kvennafræðum,
félagsfræði, uppeldisfræði og heimspeki.
Ljósmæður hafa alltaf haft skilgreint starfssvið
sem á síðustu árum byggir á alþjóða-
skilgreiningu WHO á störfum ljósmæðra.
Howsam o.fl.(1985) segja að fagstéttir sinni
þörfum skjólstæðinga sinna og að þarfir sumra
þeirra séu þess eðlis að sé þeim ekki mætt
getur það haft áhrif á gæði lífs eða jafnvel á
líf þeirra. Venjulega er um það að ræða að
leitað sé til fagstétta eins og til dæmis ljósmæðra
þegar slíkt kemur upp.
Ljósmæður hafa lögvemdað starfssvið og hafa
haft það frá 1875. Lögverndunin tryggir að
ákveðnir gæðastaðlar hvað varðar menntun em
uppíylltir. Sjálfræði stéttarinnar um menntun
sína hefur allt til ársins 1995 að námið flyst til
Háskóla íslands, verið lítið sem ekkert. í dag
stýrir ljósmóðir námi ljósmæðra, sem er innan
Hjúkrunarfræðideildar Háskóla íslands.
Fjöldatakmörkun er við námið og miðast
námspláss við þau námstækifæri sem bjóðast
á heilbrigðisstofnunum. Til þess að.uppfylla
staðal Evrópusambandsins um menntun
ljósmæðra þarf að tryggja að nemendur fái
ákveðinn fjölda fæðinga á námstímanum og
þar sem börn fæðast á öllum tímum
sólarhringsins starfa nemendur á
sólarhringsvöktum til að þessum kröfúm verði
fullnægt. Þetta gerir það að verkum að
ljósmæður sjálfar hafa ekki áhrif á fjölda
nemenda hverju sinni en geta þrýst á að
námstækifæri séu vel nýtt og ekki verði
ljósmæðraskortur í landinu
Ný vinnubrögð ryðja sér til rúms og ljósmæður
fara ekki varhluta af því. Þær hafa og eru að
tileinka sér að breyta störfum sínum á ýmsa
vegu meðal annars í samræmi við niðurstöður
rannsókna og bæta þannig þá þjónustu sem
konur og fjölskyldur þeirra fá í
bameignarferlinu. Áherslan hefur ætið verið
á að hin þungaða kona og fjölskylda hennar
fái sem besta þjónustu. Þessi áhersla hefur
verið að þróast í að sjá konuna og fjölskyldu
hennar sem virka þátttakendur í ákvarðanatöku
um þá þjónustu sem við á hverju sinni. Þetta
er í samræmi við alþjóðasiðareglur ljósmæðra,
námskrá í ljósmóðurfræði við Háskóla íslands
og hugmyndafræði og stefnumótun
Ljósmæðrafélag íslands. Verklagsreglur og
gæðastaðlar taka mið af þessu og til dæmis
em þær athuganir sem gerðar em og sú ffæðsla
sem veitt er víða i mæðravernd ákveðin í
samræmi við rannsóknamiðurstöður (evidence-
based) (Hildur Kristjánsdóttir 1997, Hildur
Kristjánsdóttir o.fl. 1997) og á því sem vitað
er um óskir kvenna og ijölskyldna þeirra.
Ljósmæður hafa lagt ríkari áherslu á að starfa
á þennan hátt og gera rannsóknir á störfum
sínum heldur en að byggja upp kenningar um
starf sitt.
Ljósmæður starfa í æ ríkara mæli sjálfstætt
aftur og heimaþjónusta til sængurkvenna er
orðin umfangsmikil, einnig hefur
heimafæðingum fjölgað síðustu ár. Ljósmæður
dagsins í dag eru því að tileinka sér að starfa
við aðrar aðstæður en margar þeirra vom aldar
upp við og með breyttum hugmyndaffæðilegum
áherslum er pyramída-valdastrúktúrinn að
brotna upp og Ijósmæður vinna meir og meir
í litlum teymum með línulaga völd eins og til
dæmis MFS kerfið sem byggir á því að
fámennt teymi ljósmæðra (venjulega 6-8) veitir
samfellda þjónustu í barneignarferlinu.
Stjórnunarlegri ábyrgð er deilt milli margra í
stað þess að einn eða tveir (jafúvel fleiri) stjómi
og eru boðleiðir því mun styttri.
Niðurstaða mín er sú að ljósmæður séu
tvímælalaust fagstétt þrátt fyrir veika hlekki
hvað varðar sjálffæði. Ljósmæður láta sér annt
um menntun sína og hafa alltaf gert það. Þær
hafa sínar eigin siðareglur og starfa í samræmi
við þær og líta á skyldur sínar við skjólstæðinga
sína sem æðstu skyldu sína og er það í samræmi
við hugmyndir Brodda Jóhannessonar (1978)
um skuldbundið lífsstarf. Ég tel að ef sú
hugmyndaffæðilega áhersla sem stéttin er að
tileinka sér fær að halda áfram að þróast þá
muni ljósmæður með tímanum öðlast enn meira
sjálffæði og stjóm á störfum sínum og menntun.
Fræinu hefúr verið sáð, ræturnar eru sterkar,
stofninn og greinamar em að styrkjast og svo
Þessi menntun
aðgreinir fagstéttina
frá öðrum stéttum.
Fagstéttin hefur
sérhœfðan þekkingar-
grunn, sem hún byggir
starfsittá, en nýtirsér
einnig þekkingar-
grunn frá öðrum
stéttum aðallega
lœknisfrœði og
hjúkrun ásamt ýmsum
greinum félags-
vísindanna eins og
kvennafrœðum,
félagsfrœði, uppeldis-
frœði og heimspeki.
Ljósmœður hafa alltaf
haft skilgreint starfs-
svið sem á síðustu
árum byggir á al-
þjóðaskilgreiningu
WHO á störfum
Ijósmœðra.