Ljósmæðrablaðið - 15.12.2003, Blaðsíða 17

Tvíburafæðingar í sögulegu og
menningarlegu Ijósi
Tvíburafæðingar hafa vakið athygli
mannkynsins frá örófi alda eins og lesa má í
Biblíunni. í fyrstu bók Móse í Gamla
testamentinu er lýsing á því þegar tvíburarnir
Esaú og Jakob fæðast: „Og er dagar hennar
fullnuðust, að hún skyldi fæða, sjá þá voru
tvíburar í kviði hennar. Og hinn fyrri kom í
Ijós, rauður að lit og allur sem loðfeldur, og
var hann nefndur Esaú. Og eftir það kom bróðir
hans í ljós og hélt hann um hælinn á Esaú, og
var hann nefhdur Jakob” (Biblían 1981: 1. Mós
25:24). Esaú og Jakob urðu til vegna bæna
Isaks fyrir konu hans Rebekku sem var ófrjó.
heim hefur verið lýst sem tvíeggja tvíburum
vegna þess hversu ólíkir þeir voru, Esaú var
„loðni maðurinn” og Jakob „mjúki maðurinn”.
Hugmyndin um baráttu milli tvíbura er algeng
1 goðsögnum; dæmigerð er barátta milli Esaú
og Jakobs, sem sögð er hafa verið háð í
móðurkviði um það hvor ætti að fæðast fyrstur
(ffumburðarrétturinn). Esaú vann í þeirri baráttu
on tapaði að lokum þegar Jakob plataði föður
Slnn til að gefa sér frumburðarréttinn.
Tvíburar hafa haft ákveðið hlutverk í
goðsögnum og menningu hjá mörgum þjóðum,
roeðal annars Grikkjum (Castor og Pollux) og
Rómverjum (Rómulus og Remus) og líka í
Suður-Ameríku (tvíburahetjuguðinn). Oft hafa
tvíburar verið taldir yfirnáttúrlegir og álitið að
guðirnir hafi hlutast til um tilurð þeirra. í heimi
guðanna hjá Grikkjum voru til tvíburar sem
hétu Castor og Pollux og voru þeir synir Seifs
(Bryan, 1983). Sagt er að þeir hafi verndað
sjómenn á hafi úti, vegna þess að þeir höfðu
vald yfir vindum og haföldum, og eru til ótal
sögur af hetjudáðum þeirra (Bryan, 1983). Eitt
stjömumerki á himinhvelfingunni er nefnt eftir
þeim: tvíburamerkið. Rómúlus og Remus eru
ffægustu tvíburar í rómverskri goðaffæði. Þeir
voru synir Mars og Sylviu, og það átti að
drekkja þeim með móður sinni í ánni Tíber.
Vöggu þeirra rak að árbakkanum þar sem þeir
fundust og nærðust þeir á úlfamjólk. Þegar
bræðurnir uxu úr grasi langaði þá að byggja
UPP stóra borg en urðu ekki sammála um
staðsetninguna. í deilum þeirra drap Rómúlus
Remus; hann hélt svo áffam og fann Róm, sem
hann stjórnaði síðan í mörg ár (Bryan, 1983).
Margar sagnir hafa verið á kreiki um tvíbura,
tengdar menningu og trú í flestum hlutum
heimsins. Mannfræðirannsóknir hafa sýnt að
ýmiskonar hegning hefur tengst
tvíburafæðingum. Móðirin hefur verið látin
sæta sérstakri hreinsun, sem fór fram eins og
helgiathöfn vegna þess að fólk trúði því að hún
væri haldin illum öndum. Sagnir frá 17. öld
vitna um það að tvíburar og mæður þeirra hafi
verið ofurseld djöflinum og verið brottræk úr
samfélaginu (Guðfinna Eydal, 2001). Tvíburar
hafa verið drepnir í mörgum löndum og eru
sagnir um það frá Afríku, Asíu og meðal
ffumbyggja í Ástralíu og Eskimóa. Hugmyndir
um upphaf þessarar hefðar eru mismunandi
og margar kenningar eru til um það hvers vegna
fólki líkaði ekki við tvíbura. Ein er sú að það
sé dýrslegt fyrir mennska móður að eignast
fleiri börn en eitt. Önnur er að tvö börn hljóti
að vísa á tvo feður, móðirin hlýtur þess vegna
að hafa annaðhvort framið hjúskaparbrot eða
seinna barnið frjóvgast af illum anda. I sumum
ættbálkum er erfitt fýrir móðurina að bera tvö
börn marga kílómetra og þegar matur er af
skomum skammti getur bijóstagjöf fyrir tvíbura
verið útilokuð. Sumir ættbálkar drápu bæði
bömin, aðrir aðeins seinna barnið; ef um bæði
kynin var að ræða var stúlkan drepin. Andúð
á tvíburum einskorðaðist ekki við frumstæð
þjóðfélög. Hjá aðalsmönnum í Japan var
fæðingu tvíbura haldið leyndri og seinna bamið
jafnvel gefið hirðmanninum. Tvíburum var
hafnað sums staðar í Suður-Ameríku og sagt
var að „tvö indíánaböm skapa mörg vandamál”
(Bryan, 1983).
Þessar fjölbreytilegu sagnir gefa til kynna að
tvíburar hafi hlotið athygli í gegnum tíðina og
hversu óvenjulegar tvíburafæðingar voru og
eru jafnvel enn þann dag í dag. Gera má ráð
fyrir að oftast fylgi þeim mikil eftirvænting og
gleði í bland við ótta og stundum kvíða hjá
verðandi foreldrum.
Tíðni tvíburafæðinga
Tíðni tvíburafæðinga hefur aukist í hinum
vestræna heimi síðastliðin þrjátíu ár, meðal
annars vegna vaxandi notkunar tæknifijóvgana.
I Bandaríkjunum var tíðni tvíburafæðinga
tiltölulega stöðug á árunum 1960-1973, um
það bil ein af 49 til 55 fæðingum, en á árunum
1973-1990 varð gífurleg aukning í tíðni
fjölburafæðinga (Luke, 1994). í skýrslu um
tíðni tvíbura- og þríburafæðinga (National Vital
Statistics Reports, 1999) í Bandaríkjunum, á
ámnum 1980-1997, hefurtíðni tvíburafæðinga
aukist um 52%, úr 18,9 í 26,8 af hverjum 1000
fæðingum, eða frá 1,9% til 2,7% af öllum
fæðingum (Martin og Park, 1999).
Elstu upplýsingar um tíðni fjölburafæðinga á
Islandi eru frá tímabilinu 1792-1796 en þá
fæddust alls 64 tvíburar, eða einir tvíburar af
hveijuml23 fæðingum. Á árunum 1818-1825