Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1971, Blaðsíða 21

TlMARIT VFl 1971
63
eldri A.M.S. kortin náSu aðeins yf-
ir 10'. Þessi kort eru því 50% stærri
en þau, en það kallar óhjákvæmi-
lega á nýja blaðnúmeringu og erum
við þá komin með tvöfalda númerun
ásamskonar kort í sama mælikvarða!
En hvað um það, þessi nýju AMS
kort eru langtum nákvæmari en öll
eldri kort í þessum mælikvarða, enda
hafði verið ákveðið að gefa þau út
í mkv. 1:25 000. Verði þessari útgáfu
haldið áfram með hæfilegum hraða,
eru þetta kortin, sem leysa munu öll
önnur eldri kort af hólmi, og einu
kortin í þessum mkv., sem Land-
mælingar Islands ætla að halda við.
Sú spurning verður þvi áleitin,
hvort ekki sé rétt að leggja þessi
nýju A.M.S. kort til grundvallar blað-
skiptikerfi fyrir kort í stærri mæli-
kvarða, t.d. í mkv. 1:25 000 og í mkv.
1:5000. Þó svo virðist sem þetta ætti
að vera tiltölulega einfalt mál, þá eru
á þessu ýmsir annmarkar og erfið-
leikar, sem þarf að yfirstíga.
I fyrsta lagi eru þessi kort trapezu-
laga, þ.e. þau eru rúmlega 1% mjórri
I norðurendann en í suðurenöann, auk
þess sem þessar tvær hliðar eru bog-
línur, en í mkv. 1:25 000 og stærri
má þó líta á þær sem beinar.
1 öðru lagi, að kortin eru ekki
rétthyrnd.
1 þriðja lagi þarf að reikna út hnit
allra hornpunkta hvers kortblaðs í
UTM-hnitakerfinu, þ.e. hinu nýja
landshnitakerfi.
Á hinn bóginn verður það að telj-
ast kostur, ef öll kort falla inn
í þetta 1:50 000 kortakerfi. 1 öðru
lagi snúa öll kort rétt við áttum. 1
þriðja lagi sýna þau rétta hnattstöðu
hvers korts og eflaust mætti finna
á þessu fyrirkomulagi enn fleiri kosti.
Þá er eitt að athuga við þessa nýju
A.M.S. kortaútgáfu, og það er að
aðeins 11 kort hafa litið dagsins ljós
til þessa af rúmlega 200. Hvenær má
örugglega vænta útkomu þeirra 190
körta sem eftir er að gefa út?
Vert er einnig að gefa því gaum,
hvort ekki væri hægt að koma því
til leiðar, að frumrit þeirra 190 korta,
sem eftir er að gefa út, verði teikn-
uð í mkv. 1:25 000, eins og gert var
við þau 11, sem þegar eru prentuð,
en slík frumrit geta verið fyrirtaks
vinnukort fyrir ýmsa aðila.
Annars hefur fremur lítið verið
kannað hér á landi, hvaða kortmæli-
kvarðar hentuðu bezt til ýmissar mis-
munandi notkunar. Erlend reynsla
hefur sýnt, að kortmælikvarðinn
1:25 000 fyrir topografisk kort hefur
frekar unnið á í seinni tíð gagnvart
mælikvarðanum 1:20 000, sem t.d.
Frakkar og Finnar nota þó enn. T.d.
virðist þessi mælikvarði vinna á hjá
Dönum, sem þó áttu sitt land kort-
lagt í 1:20 000 frá því löngu fyrir
aldamót. Þá hafa Þjóðverjar og
Bretar gert kort í mkv. 1:25 000 að
einskonar grunnkortum. Hvað nota-
gildi snertir, er munurinn á kortum
í mkv. 1:25 000 og 1:20 000 oftast
mjög óverulegur. Sama er að segja
um kort í mkv. 1:50 000 og 1:40 000,
og tel ég brambolt gróðurathugunar-
manna með kortaútgáfu í mælikvarða
1:40 000 næsta furðulegt, án þess ég
vilji kasta rýrð á það þarfa verk sem
unnið er með gróðurkortunum.
Fyrir tæknileg yfirlitskort hefur
mælikvarðinn 1:5000 unnið sér all-
fastan sess víða í Evrópu (Þýzka-
landi, Bretlandi), og kemur þar
margt til, sem ekki skal þó rakið
hér.
9. Iíortblaðskiptikerfi höfuð-
borgarsvæðisins
Rétt er að vííkja nokkrum örðum
að kortblaðskiptikerfi höfuðborgar-
svæðisins frá 1951. Grundvöllur þess
kerfis eru einmitt kort í mkv. 1:5 000.
Kortastærðin fyrir kort í mkv. 1:500,
1:1 000 og 1:2 000 er 60X80 sm, en sú
kortastærð var valin með tilliti til
þess, að kort þau, er Bolli Thorodd-
sen og fleiri höfðu gert af Reykjavík
í mkv. 1:2 000 gætu fallið inn í eðli-
lega blaðskiptingu kerfisins. Að sjálf-
sögðu hefði kortastærðin 50X50 sm
fyrir kortin í mkv. 1:500, 1:1 000 og
1:2 000 hentað mun betur, en þá hefðu
kortin í 1:5 000 orðið 40X40 sm og
náð yfir 2X2 km og kort bæði i
1:2 000 og 1:5 000 hefðu fylgt heilum
kílómetershnitum.
Það má því með sanni segja um
kortskiptikerfi höfuðborgarsvæðisins
eins og þegar hefur verið sagt um
kortskiptikerfi Orkustofnunar i
1:20 000, að það sé vægast sagt mein-
gallað. Hitt er annað mál, að bæði
þessi kerfi eru vel nothæf til síns
brúks, og verður að sjálfsögðu að
nota þau áfram um ófyrirsjáanleg-
an tíma.
Kortagerð er mjög sjaldan tak-
mark í sjálfu sér, enda eru kort yf-
irleitt ekki gerð nema brýn eða vænt-
anlega brýn þörf sé fyrir þau. Sömu-
leiðis er ástæðulaust að gera kort í
stærri mælikvarða eða með meiri ná-
kvæmni en þörf er talin fyrir hverju
sinni.
Hinsvegar hefur það margsýnt sig,
bæði hér og annarsstaðar, að grund-
vallarmælingar landsins, þ.e. þrí-
myrningamælingar, kortvörpun og
þríhyrninganet, svo og reglubundið
hentugt kortblaðskiptikerfi fyrir allt
landið, fyrir ákveðna valda mæli-
kvarða, verður að vera í eins full-
komnu lagi og hægt er, ef vel á að
vera.
Síaukin þörf fyrir mælingar og
kort af ýmsu tagi kallar að I fram-
tíðinni víðsvegar um landið. Til þess
að þær mælingar og þau kort komi
að sem beztum notum, þarf að sam-
ræma kortmælikvarða og blaðstærð-
ir eftir föngum og tengja sem flest-
ar mælingar við aðalþrihyminganet
landsins, ög síðast en ekki sizt fella
kortin eftir því sem kostur er inn
í það kortblaðskiptikerfi, sem að yf-
irlögðu ráði verður talið hentugast
að taka upp hér á landi.
10. Tímamót í íslenzkri kortagerð
Við stöndum nú á miklum tíma-
mótum, er við erum í þann mund að
kveðja hin ágætu dönsku kort, sem
óneitanlega hafa orðið okkur til mik-
ils gagns allt frá því er þau byrjuðu
að koma út skömmu eftir aldamótin
og til þessa dags, en jafnframt kveðj-
um við hið danska landskerfi og hina
dönsku keiluvörpun. 1 staðinn tök-
um við væntanlega upp hina nýju
UTM-vörpun og nýtt UTM landsþrí-
hyrningakerfi. Við þessi umskipti
skapast það mörg og erfið vandamál
í sambandi við upptöku hins nýja
kortblaðskiptikerfis fyrir landið, að
ég vil leyfa mér að koma þeirri
ábendingu á framfæri við stjórn
verkfræðingafélagsins, hvort ekki
væri tímabært að verkfræðingafélag-
ið skipaði sérstaka nefnd til að reyna
að finna sem heppilegasta lausn á
þessu vandamáli.
Tækninni fleygir fram, ekki hvað
sízt á sviði mælinga og kortagerðar,
sem oft hefur hemaðarlega þýðingu.
Gerfitunglsmælingar gefa nýja og
betri möguleika en áður þekktust
til staðarákvörðunar, fjarlægðarmæl-
ar sem voru óþekktir fyrir fáum
árum, mæla nú fleiri tuga kílómetra
fjarlægðir með allt að sentimeters
nákvæmni, unnt er að reikna í tölv-
um á fáeinum mínútum það, sem áð-
ur tók marga daga og „automatisk"
kortteiknun eftir loftmyndum virð-
ist vera á næsta leiti. Hafa verður
allt þetta í huga, auk ótal margra
atriða annarra, þegar ákveða skal
svo víðtæka áætlun.