Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1971, Blaðsíða 12

54
TlMARIT VFl 1971
Greinargerð frá Hafnarmálastofnun ríkisins
Inngangur.
Hafnarmálastofnun ríkisins sér um
og annast mælingar á höfnum og
hafnarsvæðinu á öllu landinu að
Reykjavvík undantekinni. Helzta
markmið þessara mælinga er að
hafa á hverjum tíma sem gleggstar
upplýsingar um hafnir þ. e. dýpi,
landslag og mannvirki á landi. Mæl-
ingar þessar eru notaðar við gerð
hafnaráætlana, færðar í sjókort og
sérstök hafnarkort til þess að auð-
velda sjófarendum siglingu um hafn-
irnar, ennfremur er með þessu móti
fylgzt með efnisflutningum. Ná-
kvæmar uppmælingar eru og ávallt
gerðar í sambandi við meiri háttar
framkvæmdir I höfnum, svo sem
bryggjugerö, gerð hafnargarða,
dýpkanir o. s. frv.
Dýptar- og hœðarmœlingar.
Við hafnargerðir er nauðsynlegt að
hafa þekkingu á sjávarföllum á við-
komandi stað, til þess að unnt sé að
ákveða dýpi, hæð á bryggjum, hafn-
argörðum o. s. frv. Með tilliti til
siglinga er núllflötur hæðar- og
dýptarkóta ákveðinn meðalstór-
straumsfjara, en það er meðaltai
þeirra 52 fjara á ári, sem verða þeg-
ar tungl er nýtt og tungl er fullt
(sól, jörð og tungl á beinni linu). Ef
athugunartímabili er aðeins 1 ár,
verður þó að leiðrétta athuguð gildi
vegna mismunandi miðbaugsbreiddar
tunglsins, sem breytist á u. þ. b. 19
ára timabili. Reglubundnar sjávar-
fallaathuganir með síritandi sjávar-
hæðarmælum hafa aðeins verið fram-
kvæmdar í Reykjavik frá 1951 á veg-
um Sjómælinga Islands, en á flest-
um öðrum stöðum á landinu er
stuðzt við fáar og ónógar athuganir.
Þó er mismunur meðalstórstraums-
fjöru og meðalstórstraumsflóðs
þekktur með sæmilegri nákvæmni
hringinn í kringum landið og er upp-
lýsingar um það að finna í „Sjávar-
föll við ísland“, sem gefin er út á
vegum Sjómælinga Islands.
Við ákvörðun á meðalstórstraums-
fjöru og flóði er á hverjum stað
stuðzt við athuganir, sem yfirleitt
hafa verið gerðar yfir tiltölulega
stuttan tíma, og núllflötur, þ. e.
meðalstórstraumsfjara og upplýsing-
ar um flóðhæðir byggðar á þessum
athugunum. Hæðarmerki eru sett
upp í samræmi við þessar athuganir
eða athuganirnar tengdar hæðakerfi
viðkomandi kaupstaðar eða kaup-
túns, ef það er þá til. Oft, og þó
einkum á minni stöðum, er einungis
þekktur kóti á bryggjuþekju miðað
við þessar athuganir. Nákvæmnis-
kröfur við dýptarmælingar og
ákvörðun meðalstórstraumsfjöru er
af stærðargráðunni 0,1 m, og er þar
e. t. v. að finna ástæðuna til þess að
frágangur á hæðarmerkjum er ekki
eins góður og æskilegt væri. Til eru
dæmi þess, að hæðarkótar á bryggju-
þekjum séu allt að 0,5 m frá réttu
gildi og er helzta ástæða þess sú, að
áður fyrr var miðað við lægstu fjör-
ur sem núllflöt, en nú er meðalstór-
straumsfjara núllflötur, og hafa upp-
gefnir kótar þá ekki verið leiðréttir
til samræmis við þessa breytingu á
núllfleti.
Dýptarmælingar, sem Hafnarmála-
stofnun rikisins sér um og fram-
kvæmir, eru oftast gerðar með hand-
lóði, eða sjaldnar með bergmáls-
dýptarmæli. Nákvæmni með hand-
lóði er u. þ. b. 0,1 m, háð dýpi því
sem mæla skal. Hæðarmælingar á
landi eru framkvæmdar á venjuleg-
an hátt með teodólít eða hallamæli.
Fjarlægð frá landi er oftast ekki
meiri en 300—500 m og við staðsetn-
ingar er notuð sú aðferð, að á landi
eru sett upp merki, bak- og formerki,
sem ákvarða þá línu sem dýptar-
mæla skal. Merkin eru sett upp mið-
að við mannvirki á landi, bryggjur,
hús o. þ. h., eða tengdar mælikerfi
viðkomandi staðar, ef það er til.
Fjarlægð frá landi í hverjum mæli-
punkti er mæld með sérstökum fjar-
lægðarvír, sem er á rúllu í bátnum,
og fastur í landi. Jafnframt dýptar-
mælingu er lesið stöðugt af flóð-
bretti, sem sett hefur verið upp mið-
að við þekkta hæð. Samband flóðs
og tíma, flóðlínurit, er teiknað upp
siðar, en allar dýptarmælingar eru
timasettar og flóðleiðrétting á mæl-
ingu gerð við úrvinnslu. Stundum,
en þó miklu sjaldnar, er fjarlægð frá
landi ákveðin með hornamælingu.
Mælingar af höfnum og hafnarsvæð-
um eru flestar teiknaðar upp í
mælikvarða 1:500—1:2000. Við stærri
yfirlitsmælingar er notað 1:5000—
1:10000, og yfirlitskort af höfnum
gerð í 1:1000—1:5000. Helztu ókost-
ir núverandi fyrirkomulags eru, sem
áður er og getið, að uppgefnir kótar
á bryggjum eru stundum ekki réttir
og innbyrðis samræmi ekki nógu
gott. Einnig eru erfiðleikar í stað-
setningum, þó ekki innbyrðis, held-
ur miðað við byggð á landi. Kauptún
og kaupstaðir hafa margir hverjir
verið mældir upp fyrir allmörgum ár-
um, en síðan hvorki hirt um að út-
víkka mælikerfið né tryggja nægi-
lega marga örugga punkta, og mjög
oft verður vart við að þríhyrninga-
punktar í hnitakerfum kaupstaða og
kauptúna eru horfnir, og er þá all-
erfitt um nothæfar staðsetningar, og
er þá hezt að tengja mælingar á
dýpi og mannvirkjum gömlum hús-
um, sem mæld hafa verið nokkuð ná-
kvæmlega, er viðkomandi kauptún
eða kaupstaður var mælt upp.
Við langflestar þeirra mælinga er
Hafnarmálastofnun ríkisins annast
eða sér um, er Landskerfi Islands
lítið notað og hæðakerfi Landskerfis-
ins aldrei notað.
Nauðsynleg framtíðarverkefni.
Svo sem áður er getið er oft erfitt
um öruggar staðsetningar miðaðar
við byggð á landi. Það þyrfti því að
vinna að því, að endurbæta gömul
mælikerfi kaupstaða og kauptúna og
gera nauðsynlegar endurbætur á
gömlum kortum, svo og að mæla upp
staði, sem ekki hafa verið mældir
upp þegar. Mælikerfi þessi gætu
verið í landskerfi Islands, ef það
væri mælt og teiknað upp í nægilega
réttri „projektion", ella mætti tengja
þessi mælikerfi landskerfi Islands,
þannig að gott samræmi fengist.
Hafnarmálastofnun ríkisins áætlar,
I samvinu við Sjómælingar Islands