Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1971, Blaðsíða 45

TlMARIT VPl 1971
87
Landmælingaheiti — Drög að orðaskrá
1 þessu hefti af Tímariti Verk-
fræðing-afélags Islands eru birt er-
incli um landmælingar á Islandi sem
flutt voru á ráðstefnu, sem félagið
gekkst fyrir í mal s.l. Við lestur er-
indanna kom í ljós greinileg þörf fyr-
ir samræmingu tækniheita. Nokkuö
voru hin erlendu tækniheiti notuð, en
merking sama orðs getur verið
nokkuð á reiki eftir því til hvaða
lands merking þess er sótt. 1 sumum
tilvikum voru mismunandi íslenzk
heiti notuð, i öðrum tilvikum var
stundum notað íslenzkt orð.
Af framangreindum ástæðum var
tekin saman skrá yfir tækniheiti og
tækniorð þau, sem komu fyrir í er-
indunum. Notkun tækniorðanna var
síðan samræmd í erindunum. Þykir
rétt að birta hér skrá þessa, en við
hana var aukið nokkrum algengum
landmælingaorðum. Skrá þessi hefur
verið í mötun allt fram til þess að
tímaritið íór i prentun og er þvi ekki
fullt samræmi milli listans Og þeirra
orða, sem notuð eru í erindunum.
Rétt er að benda á, að líta ber á
þessa skrá sem frumdrög. Ritstjóri
tímaritsins hefur tekið sér nokkurt
vald í lokamótun orðaskrárinnar og
óskar hann þess að litið sé á ýmis
orðanna sem tillögur til umræðu.
Vonandi mun þessi skrá verða unn-
in betur síðar.
Hin erlendu orð eru í allmörgum
tilvikum gefin í sviga. Þar sem viö
höfum sótt vit okkar í þessum efnum
nokkuð jafnt til allmargra landa, var
gripið til þess ráðs að skrifa hin er-
lendu orð með einhvers konar skandi-
naviskri stafsetningu.
áttarhorn (azimut), stefnuhorn, horn,
sem hefur vinstri arm sinn í land-
fræðilegt norður en hægri arm í
hina gefnu stefnu
bjögun (við vörpun, þ. Verzerrung),
skæling
bjögunarsporbaugur
bunga (jarðar)
fallmæling (nivellering)
geóíða (geoid)
grunnlína (basis)
hnútpunktur
hnit
hornmæld hæð, hornhæðarmæling
(trigonometrisk nivellering)
hornsönn vörpun (konform, þ.
winkeltreu)
innmiðun (þ. Riickwártsschnitt)
jarðbunga
jarðmæling (geodesi, höjere geodesi)
jarðmyndmæling (sbr. loftmyndmæl-
ing) (terrestrisk fotogrammetri)
keiluvörpun (konisk projektion): ás-
læg (normal), þverstærð (trans-
verals), hallandi
landmæling (landm&ling, lavere geo-
desi, fyrst og fremst þar sem unn-
ið er í plani, sjá einnig jarðmæling)
landfræðileg hnit (geografisk)
línufallmæling (þ. Lángenievellerung)
láflötur (niveau-flötur)
lámiðun
langás, skammás sporbaugs
myndmæling (fotogrammetri): loft-
myndmæling, jarðmyndmæling
myndþríhyrningamæling (aerotri-
angulering)
marghyrningur (poligon)
marghyrningamælingar
mið: frammið, baltmið
mannvirkjamælingar (e. engineering
geodesy)
myndræn (iausn, útreikningur)
(grafisk)
nákvæmni: innstæð (eða innri) og
útstæð (eða ytri) (relativ og
absolut)
planvörpun (azimutal projection):
miðgeisluð (gnomonic), pólgeiðsluð
(stereografisk) og þvergeisluð
(ortografisk)
rafbylgjulengdarmæling (elektro-
optisk): fjarlægöarmæling með
ljósi, innrauðum geislum eða út-
varpsbylgjum
réttmæld hæð (ortometrisk)
rétta, leiðrétta (jústera)
sjálfvirk láréttun (automatisk hori-
sontering)
sjávarfallariti (mareograf)
skekkjusporbaugur
slciptipunktur (i fallmælingu)
skjótmæling, staðmæling (tachy-
metria)
sporvala (ellipsoid)
stöð (í þríhyrninganeti), þríhyrn-
ingastöð
staðfræðileg kort (topografisk)
útmiðun (þ. Vorwártsschnitt)
þríhyrningamæling (triangulering)
þrihliðamæiing (trilateration)
Hæðarmælar með
sjálfvirkri lástillingu
Síðustu tvo áratugi hafa fallmælar
af nýrri gerð gjörbreytt nákvæmum
hæðarmælingum. 1 eldri mælum fór
mestur hluti mælingatímans í að
stilla miðunarlínu sjónaukans lárétta.
Þennan tíma má nú spara.
Það voru tæknimenn þýzka fyrir-
tækisins Zeiss, sem fyrstir leystu á
fullnægjandi hátt þá þraut að binda
miðunarlínu sjónaukans lárétta á
sjálfvirkan hátt. Þetta gerðu þeir
með því að láta prisma, sem hengt
var upp sem pendúll, stjórna miðun-
arlínunni. Zeissfyrirtækið setti fyrsta
fallmælinn af þessari gerð á mark-
aðinn árið 1951 (Zeiss Nivellier Ni 2).
Tæki þessi þarf einungis að stilla
fyrst nokkurn veginn lárétt. Eftir
það stillist miðunarlína sjónaukans
á skömmum tima á lárétta stefnu.
Miðunarlína sjónaukans víkur þá
ekki mfcira en 0,5" frá láréttri stefnu
og fæst þá óvissa, sem er ekki nema
um það bil 1 mm/km, en með auk-
inni fyrirhöfn má ná enn meiri ná-
kvæmni með þessum tækjum.
Hæðarmælingar með hinum sjálf-
stillandi fallmælum eru mun fljót-
legri en með eldri tækjum. Auk þess
eru þau mun ónæmari fyrir truflandi
áhrifum titrings og mishitunar af
völdum sólargeisla.
Reynslan hefur sýnt að tæki þessi
standa eldri tækjum lítið að baki
hvað nákvæmni snertir, þegar Itr-
ustu nákvæmni er krafizt.