Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1886, Blaðsíða 62

«r
Almanaki þjóSvinafjelagsins 1878 (51. bls.), og hef jeg ekki miklu
við það að bæta. í fornöld, meðan heiðni stóð hjer á Norður-
löndum, var miðsvetrarblót haldið á jólum, sem þá var og mesta
hátíð. þorrablót er og opt nefnt í sögum, og ætla sumir, að það
sje allt sama og miðsvetrarblót eða jólaveizla, en það er þó ekki
fyllilega sannað enn, þó líkindi sjeu mikil til þess, því að víst
þykir það, að jól hafa í heiðni verið haldin nokkrum mun seinna
en nú er gert. Snorri Sturluson segir i Hákonar sögu góða (15.
kap.) að Hákon, sem var kristinn, hafi fyrstur sett það í lög »at
hefja jólahald þann tíma, sem kristnir menn, ok skyldi þá hverr M
maðr eiga mælis öl, en gjalda fé ella, en halda heilagt meðan
jólin ynnist. En áðr var jólahald hafit hökunótt, þat var miðs-
vetrar nótt, og haldin þriggja nátta jól«. Hökunótt samsvarar
þá jólanóttinni núna eða nóttinni helgu, sem svo var kölluð, á
kaþólsu tímonum. — í fornöld tíðkuðust mjög jólaboð og jóla-
drykkjur bæði á íslandi og annars staðar, eins og víða má sjá
af sögum, og hefur sá siður að nokkra leyti haldizt hjá okkur enn.
26. er helgaður Stepháni frumvutt, sem grýttur var til dauða
af Gyðingum árið 36 e. kr. og fyrstur allra leið píslarvættisdauða.
Kaþólskir klerkar byrjuðu vanalega fyrrum messuna annan í jólum
þannig: »í gær fæddist Kristur á jörðu, til þess að Stephán gæti
fæðzt á himnum 1 dag«. — Um Stephán er til sögukorn á ís-
lenzku í Heilagra manna sögum og um 4 kirkjur vóru helgaðar
honum, þar á meðal Reynistaðar kirkja.
27. er helgaður Joni (Johannesi) Guðspiallamanni og postula.
Hann andaðist í Efesos, eitthvað tíræður að aldri, og var sá eini 1
postulanna, sem ellidauður varð. Af honum eru til fjórar sögur
á íslenzku, sem prentaðar eru i Heilagra manna sögum. Af einni
þeirra, sem kölluð er Jóns saga litla, má sjá, að þrír menn hafa
ort kvæði um Jón postula, og eru þar tilfærð nokkur erindi úr
hverju kvæði. Fyrst er nefnd Jónsdrápa eptir Nikulás ábóta á
Munkaþverá, sem andaðist um 1160, þá önnur Jónsdrápa eptir f
Gamla kanúka í þykkvabæ, sem uppi hefur verið seint á 12. öld
og kveðið hefur Harmsól, þá Jónsvísur eptir Kolbein Tumason,
höfðingja Skagfirðinga, sem íjeU í Víðinesbardaga 1208. þær
vísur er sagt að hafi verið 47 upphaflega, en steflausar; einungis
5 af þeim standa í sögunni. — Um 19 Kirkjur á Islandi vóru
helgaðar Jóni postula.
28. er nefndur limnadagur eptir börnonum í Bethlehem, sem
Heródes ljet drepa. þau kölluðu kaþólskir menn »blóm allra
píslarvotta«. Seinna varð dagur þessi að nokkurs konar ærslahátíð
ungra manna, sem fóru í prestabúning og Ijetu allskonar skrípa- y»
látum bæði í kirkjum og annars staðar þennan dag; þó var þetta
nánast skoöað sem barna leikur, og dagurinn því kallaður manna
á meðal »fíflahátíð«.
31. er helgaður Sylvester páva. Hann skírði Konstantín
mikla, sem fyrstur varð kristinn allra keisara, og andaðist á
pávastóli 334 eða 335.
(58)
J