Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1887, Síða 60

eransar«. Hinn enslá stjörnufræðingur Lockyer og fleiri hafa
mælt hraða þessa glóanda vatnsefnis, og komizt að þeirri niður-
stöðu, að hann sje 10 mílur á sekúndu; einu sinni, 14. dagmarz-
mánaðar 1869, varð hann jafnvel 26 mílur á sekúndu.
Slíkan hraða þekkjum vjer, sem sagt, ekki í gufuhvolfi voru.
þ>að má öllu fremur komast svo að orði, að hreifingin þar sje
hæg og bundin vissum lögum. petta má, ef til vill, ljósast sjá
á vatninu; það heldur aldrei kyrru fyrir, en byggir sí og æ upp,
rífur niður, og safnar aptur; það starfar sí og æ að því, að taka
allar misjöfnur af jarðaryflrborðinu, jeta þær í sundur, bera þær
þannig til sjávar og leggja grundvöll til hýrra fjalla. þó að
árnar falli óaflátanlega til sjávar, tæmist þó ekki farvegur peirra
fyrir það, og ekki hækkar heldur á sjónum vegna þess, að vatnið
gufar upp við hvert hitastig, og rýkur upp í loptið; gufan
þjettist og verður að skýjum, og fellur síðan sem regn eða hagl
niður á jörðina, leysir og sprengir sundur jarðlögin, flyturmylsn-
una til sjávar, og skilur hana þar eptir hjer og hvar. þannig er
allt landið á leið til sjávar. Ef gjört er ráð fyrir, að meðalregn-
hæð á landi sje 2,2 fet og meðaldýpt sjávarins 1088 fet, og að
hlutfallið milli lands og sjávar sje 1 á móti 2,5, þá mun allt
vatnsmegnið í sjónum eptir 12,257 ár hafa runnið einu sinni yflr
jörðina, eða, ef það er skoðað i hlutfalli til krapta mannsins, þá
hefur Arago reiknað út, að allt mannkynið, með því að leggja
í'ram alla sína ýtrustu krapta, mundi þurfa 200,000 ár til þess að
lypta upp öllu því vatnsmegni, sem fyrir verkanir sólarinnar
gufar upp að eins á einu ári. En það, sem vatnið getur ekki
beinlínis leyst upp af landinu, á því vinnur það að lokum með
því sí og æ að leika um það. Kenni vatnið með 3 þumlunga
hraða á sekúndu verður eptir leðja, sje hraðinn 8 þuml. verður
eptir grófur sandur, og við 2 feta hraða smásteinar. Yið 6 feta
halla á 100 feta löngum vegi rennur vatnið með 44 feta hraða á
sekúndu, og getur þá flutt björg úr stað.
Á flötum sjávarströndum, eða þar sem klettar varna lopt-
þrýstingnum að mynda öldur, þar hefur vatnið ótrúlegan krapt.
þannig mældu menn fyrir nokkrum árum síðan við ströndina á
Skotlandi þrýsting í vatninu, sem var 2086 pund, og jafnvel
stundum 6100 pund á hvequ ferhyrningsfeti, þegar sjórinn þeytti
vatninu 106 fet í lopt upp, eins og við Bellrock á austurströnd
Skotlands. Við Pirth of Eorth keyrði vatnið bjarg eitt, sem óg
28 centner, út í sjó, og klauf það í mola á ströndinni, og á einni
af Hebrideseyjum flutti vatnið bjarg eitt, 840 centner að þyngd,
5 fet úr stað (1 centner er 100 pd.).
J>egar vindur er hægur er öldugangurinn 2'á mila, við
stinningsgolu verður hraðinn þrefaldur. Hraði flóðöldunnar, sem
orsakast af aðdráttarafli túnglsins, er þd miklu meiri. pegarhún
t. a. m. hefur farið frá ströndinni á Eyjaálfu kl. 12 á hádegi,
skolast hún að Góðrarvonarhöfða um miðnætti, og hefur þannig
farið 1600 milur á 12 klukkutímum, cða 11 sinnum harðar en
fljótasta járnbrautarlest. En hraðinn í sjónum hefur og verið
reiknaður út á annan hátt. Eldgosið í Krakatau gaf meðal annars
(56)